بخشی از مقاله
چکیده :
نفت و گاز همواره ازدیرباز موضوعات مهم برای اقتصاد کشورها مطرح بوده اند،چه کشورهایی که نفت خیز بوده مانند ایران وچه کشورهایی که نفت خیرنبوده اند وبه عنوان کشورمصرف کننده، نیاز به نفت و گازدارند. در میان اقتصاددانان، در مورد جایگاه و اهمیت انرژی در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی، اتفاق نظر نسبی وجود دارد و نفت به عنوان مهمترین حامل انرژی ، یکی ازمهم ترین کالاها در سطح جهان شناخته شده است.هدف تحقیق حاضر بررسی تاثیر تولید نفت خام و گاز طبیعی بر سپرده های بانکی کلیه بانک های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران که طی سال های 1388-1393 در بورس فعالیت داشته اند است . برآورد مدل در این مطالعه با استفاده از تخمین زن گشتاورهای تعمیم یافته - GMM - صورت گرفته است . نتایج به دست آمده حاکی از اثر مثبت ومعنادار تولید نفت خام و گاز طبیعی بر سپرده های بانکی می باشد .
.1 مقدمه
ایران به عنوان یک کشور رو به رشد دارای منابع غنی وگسترده ومخازن بزرگ نفتی،معادن عظیم زیر زمینی وپتانسیل بالقوه انرژی، به دلیل همجواری با منابع انرژی دریای خزر وخلیج فارس ونیز دسترسی به آبراههای بین المللی، برای مبادله انرژی از جایگاه بسیار ویژه ای در جهان برخورداراست. صنعت نفت نیز از موثر ترین و بزرگترین صنایع در جهان وبه ویژه ایران است .با این که سال ها ، اقتصاد دانان و مدیران ارشد کشور در فکر راهکارهایی برای رفع وابستگی شدید به این بخش بوده اند؛هنوز هم عمدتاًبه صورت خام صادرشده و منبع اصلی درآمدی کشور به شمار می آید. با به کارگیری نفت به عنوان مواد اولیه صنایع می تواند سبب تحرک اقتصادی در کشور نیز شد.بنابراین می توان گفت که منبع اصلی درآمد کشور از نفت و مشتقات آن حاصل می شود.
درآمدهای نفتی ایران به عنوان یک متغیر مستقل نقش اساسی در اقتصاد سیاسی ایران در طول هشتاد سال گذشته بازی کرده است. این درآمدها عامل اساسی برای سرمایه گذاری در زیر ساختهای اقتصادی کشور بوده است. از لحاظ تاریخی جدا از رقابتهای بین المللی برای دستیابی و حفظ امتیاز بهره برداری از این منبع عظیم که نظام سیاسی ایران را تحت تاثیر قرار می داد تخصیص و توزیع این درآمدها که دراختیار دولت خودکامه قبل از انقلاب بود مشکلات و بحرانهای اقتصادی اجتماعی شدیدی فراهم می آورد که تورم،عدم کارایی و مصرف گرایی افراطی از خصوصیات آن بود. بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی درآمدهای نفتی پشتوانه مالی بسیار محکمی برای اجرای سیاستهای داخلی و خارجی دولت بوده اند. - بهزادی، - 1388 ملاحظات روند صدور نفت و رشد اقتصادی طی بیست سال اخیر نشانگر وابستگی محسوسی بین این دو موءلفه است
بدین صورت که متناسب با میزان افزایش تولید نفت، نرخ رشد اقتصادی افزایش یافته و به همان ترتیب با کاهش تولید نفت رشد اقتصادی کشور محدود شده است. از این رو برای حصول رشد اقتصادی مطلوب و مقدور کشور باید سرمایه گذاری برای تولید نفت افزایش یابد تا هم بازار داخلی بتواند رونق بگیرد چون یکی از مهمترین مواد اولیه بسیاری از صنایع، نفت می باشد و هم از قبیل فروش خارجی، ارز مورد نیاز فراهم آید. انجام این امور مهم مقدور نیست مگر با سرمایه گذاری موءثر در نظام تولید و استخراج منابع نفتی،چرا که طرح های نفت و گاز اساساً سرمایه بر هستند و برای انجام آن باید سرمایه های داخلی و خارجی را بسیج نمود.
درآمدهای نفتی تابع مستقیم دو متغیر مقدار استخراج و قیمت جهانی نفت خام و حاصل برآیند تغییر توامان آنها است. مقدار متغیر قیمت برای همه تولیدکنندگان و صادرکنندگان نفت خام از جمله ایران تقریبا تابعی از عرضه و تقاضای جهانی نفت خام است ولی مقدار تولید و صادرات آن در محدوده توانمندی ها و تصمیمات کوتاه و بلندمدت هر یک از تولیدکنندگان آن است. بخش نفت و گاز یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی کشور است. این بخش، تأمین کننده بیش از 80درصد از ارز خارجی موردنیاز کشور و حدود 27درصد از اقتصاد و تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد. بیش از 90درصد انرژی ثانویه و بیش از 96درصد کل انرژی اولیه کشور از بخش نفت و گاز تأمین می شود. - قربانی ،. - 1392باتوجه به اهمیت نفت خام و گاز طبیعی در اقتصاد کشور ،این مقاله سعی دارد تاثیر تولید نفت خام وگاز طبیعی بر نظام بانکداری کشور را بررسی کند .
-2بیان مسئله
نفت خام یا طلای سیاه، مهمترین منبع انرژی بشر امروزی است .نفت و مشتقات آن عمده ترین تامین کننده انرژی مصرفی دنیا هستند، نفت خام همواره به عنوان یک کالای مهم واستراتژیک برای کشورها مطرح بوده است ،ازاین رو صنعت نفت در معادلات اقتصادی و سیاسی ودر فرایند اقتصادی کشور نقش مهمی را ایفا می کند.کشورهای جهان به لحاظ برخورداری از ذخایر انرژی به دو گروه تقسیم می شوند؛گروه اول که بیشترین انرژی را در جهان مصرف می کنندو سهم ناچیزی از ذخایر نفت وگاز را دارند در مقابل گروه دوم به کشورهای نفت خیز مشهوراند،دارای بیش ترین ذخایر نفت وگاز هستند.مصرف کنندگان بزرگ نفت وگاز به دلیل مصرف بالای انرژی به شدت نیازمند گروه دوم یا کشور های نفت خیزهستند .نفت شاهرگ حیاتی هر ملت است ، کشورهای تولید کننده با فروش نفت خام ،هم نیازهای ارزی خود را برای واردات کالا و خدمات تأمین می کند و هم ذخایر ارزی خود را در داخل و خارج افزایش می دهند .
از طرف دیگر، صنایع پایین دستی و بالا دستی را گسترش داده اند که با این وجود نمی توان نفت و اهمیت آن را نادیده گرفت ، چه کشوری مصرف کننده که دیر زمانی نیاز شدید به استفاده و مصرف آن دارند و فعلاً به سادگی گریز ازآن امکان پذیر نیست. - ظهیری، - 1390 یکی از عوامل موثر برتولید انرژی - نفت وگاز - در ایران ،قیمت آن می باشد .به عبارت دیگر ،قیمت و تولید انرژی اثر متقابل بریکدیگر دارند باافزایش قیمت انرژی ،تولید آن نیز افزایش می یایدو با افزایش تولید نفت وگاز در کشور ،درآمد حاصل از فروش و صادرات نفت وگاز افزایش یافته وبخش عظیمی از منابع درآمد ذکر شده ، به صورت ارز وارد نظام بانکی کشور می شودودرنتیجه درآمد ارزی کشور افزایش می یابد. .بانک مرکزی در این امر نقش مهمی ایفا می کند وبا توجه به سیاست های پولی، حوزه اختیارات خود و شرایط اقتصادی کشور شروع به انتشار اسکناس ،مسکوکات و عرضه پول می کند.
وضعیت سیاسی و اقتصادی جهانی بر این امر موثر است،به طور مثال در چند سال اخیر به علت تحریم در نظام بانکی کشور و کاهش نرخ سود وبهره ،سپرده گذاری در نظام بانکی کاهش یافته و منابع درآمد به سمت بازار های طلا وسکه و ارز سوق پیدا کرده است وکمتربه سمت سپرده گذاری دربانک ها سوق پیدا کرد . بخشی از عرضه پول به شکل سپرده گذاری در بانک ها نمایان می شود. بانک مرکزی می تواند در راستای سیاست های پولی واتخاذ تدابیر در جهت افزایش اعتبارات در بانک وافزایش نرخ سودبانکی ، باعث افزایش سپرده گذاری در بانک ها شود و با افزایش سپرده گذاری در بانک نیز ،اعطای اعتبار به فعالان در حوزه صنعت افزایش یافته و منجر به رشد اقتصادی کشور می شود . این پِژوهش به دنبال آن هست که اثر افزایش تولید نفت وگاز بر عرضه پول و سپرده های بانکی بسنجد. و درنهایت هدف این پژوهش این است که بیان کنید: آیا ارتباط مستقیم و معناداری بین تولید نفت وگاز و سپرده گذاری در بانک وجود دارد؟در صورت وجود رابطه، آیاتولید نفت وگاز باعث افزایش سپرده گذاری و سودآوری در بانکها می شود ؟
-3مروری بر مطالعات انجام شده
جعفری صمیمی وهمکاران - 1395 - ، در بررسی اثر تکانه درآمد های نفتی بر تولید و تورم در شرایط وجود چسبندگی در قیمت و دستمزد ،نشان می دهد که میان شاخص های اقتصادی مورد استفاده در ارزیابی عمکرد اقتصادی ،تولید و تورم از اهمیت بیشتری برخوردارند.از جمله دلایل این امر می توان به وسعت دامنه اثر گذاری و اثر پذیری این متغییرها از سایر متغییرها اشاره نمود.هدف اصلی پژوهش حاضر ،بررسی اثر تکانه درآمد نفتی بر تولید و تورم است .برای این منظور ،یک الگوی تعادل عمومی پویای تصادفی در شرایط اقتصاد باز برای ایران طراحی شده است .در این پژوهش ،پس از طراحی ،خطی سازی ومحاسبه ضرایب الگوی تعادل عمومی پویای تصادفی در شرایط اقتصاد باز برای ایران ،توابع واکنش آنی اقتصاد به تکانه درآمد نفتی محاسبه و مورد ارزیابی قرار گرفت .بررسی گشتاورهای متغییرهای مورد نظر پژوهش با داده های واقعی اقتصاد ایران ،نشان دهنده موفقیت نسبی الگو در شبیه سازی داده های تولید و تورم می باشد .
نتایج به دست آمده نشان دادند که تکانه مثبت درآمد های نفتی موجب افزایش تولید وتورم در اقتصاد ایران می شود شهنازی و همکاران - 1395 - ،در بررسی تاثیرنوسانات قیمت نفت بر ارزش افزوده بخش های مختلف اقتصادی در ایران،نشان می دهد که نوسانات دریافتی های نفتی یکی از موارد توضیح نفرین منابع است . از طرفی بیمار هلندی وتقویت بخش های غیر قابل مبادله - مثل خدمات - در مقابل بخش های قابل مبادله - مثل صنعت و کشاورزی - توضیح دیگری از پدیده نفرین منابع است .در این مقاله به منظور بررسی همزمان تاثیر نوسانات قیمت نفت و بیماری هلندی در اقتصاد ایران ،اثر نوسانات قیمت نفت بر سه بخش صنعت و معدن ،کشاورزی و خدمات طی سال های 1352-1390بررسی میشود.ابتدا با استفاده از مدل GARCHنوسانات قیمت نفت محاسبه و سپس در چارچوب یک مدل ARDLاثرات کوتاه مدت و بلند مدت نوسانات قیمت نفت بر ارزش افزوده بخش های مختلف اقتصادی براورد شده سپس سرعت همگرایی کوتاه مدت به بلندمدت درچارچوب مدل ECMمحاسبه شده است .
نتایج نشان می دهد نوسانات قیمت نفت در کوتاه مدت بر بخش کشاورزی و صنعت اثر منفی وبر بخش خدمات اثر مثبت دارد.البته اثر نوسانات قیمت نفت بر بخش خدمات در کوتاه مدت با یک دوره تاخیر منفی بوده است مقدم و همکاران - 1394 - ،این مقاله به بررسی میزان تاثیر گذاری بورس های جهانی و هم چنین شاخص قیمت جهانی نفت بر بورس اوراق بهادار تهران می پردازد .عوامل متعددی نظیر مبادلات تجاری کالایی شرکت های بورسی ،سبد سرمایه گذاری،توسعه سرمایه گذاری خارجی ونیز اثرات روانی موجبب ارتباط بازار های مالی وتاثیر گذاری وضعیت اوراق بهادار جهانی بر بورس اوراق بهادار داخلی می شوند.هم چنین قیمت جهانی نفت به عنوان یکمتغییر برونزای قدرتمند می تواند،بسیاری از متغییرهای اقتصاد کلان ازمله شاخص قیمت سهام را می تواند تحت تاثیر قرار دهد.
