بخشی از مقاله
چکیده
رشد روزافزون تعداد شعب بانک های خصوصی و به کارگیری روش های جدید جذب سپرده، سبب بوجود آمدن نگرانی هایی در رابطه باسپرده گذاری کلان در این بانک ها در مقایسه با بانک های دولتی شده است. به منظور ایجاد فضایی امن در نظام بانکی و اطمینان خاطری برای سپرده گذاران، وجود نهادی جهت تضمین سپرده ها و حمایت از سپرده گذاران در مواقع بروز مشکل و بحران مالی، در چرخه اقتصاد و بانکداری ضرورت می یابد. لذا مطالعه حاضر ضمن بیان ضرورت ایجاد نهادی مستقل از دولت جهت ایجاد اعتماد عمومی در سپرده گذاران و تضمین سپرده ها، به بررسی لزوم ایجاد و اجرای صندوق ضمانت سپرده ها پرداخته است.
این پژوهش به دلیل ماهیت موضوع، توصیفی - تحلیلی بوده و برای گردآوری اطلاعات از روش مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است . نتایج مطالعه حاضر حاکی از این واقعیت است که صندوق ضمانت سپرده ها می تواند به دو صورت علنی و ضمنی فعالیت داشته باشد اما با توجه به مشکلات سیستم های ضمنی و مصوباتی که دولت ها به سیستم بیمه سپرده تحمیل می کنند، استفاده از سیستم های علنی بیمه سپرده بهتر است.
مقدمه
با توجه به نقش بانک ها به عنوان واسطه و تامین منابع مورد نیاز برای سرمایه گذاران و وام گیرندگان، خصوصا آن دسته که توانایی دسترسی به بازارهای سهام و اوراق بهادار را ندارند، دولتی بودن بانک ها سبب کم رنگ شدن این نقش می شود. به همین دلیل در برنامه پنج ساله سوم سعی بر به حداقل رساندن موانع بر سر راه توسعه سیستم بانکی، آن هم از طریق تصویب قانون ایجاد بانک های غیر دولتی، گردید.
از طرفی با توجه به ماهیت بانک های دولتی، این بانک ها عملا از جانب دولت مورد حمایت قرار می گیرند و از این طریق یک نوع تضمینی در اختیار مشتریان این بانک ها قرار می گیرد. این در حالیست که بانک های غیر دولتی از چنین تضمین و پشتوانه ی دولتی محروم می باشند. بنابراین نیاز است تا تضمینی وجود داشته باشد که سپرده های مشتریان در بانک های غیر دولتی در معرض خطر قرار نگیرند. همچنین بانک ها به سبب ماهیت کاری، پیچیدگی فعالیت ها و ایفای نقش گسترده در اقتصاد کشورها همواره به دلایل مختلف در معرض انواع مخاطرات و بحران ها قرار دارند.
داشتن آمادگی لازم و اتخاذ سیاست مناسب در جهت مدیریت بحران فرآیندی اجتناب ناپذیر در نظام بانکی است - کریمخانی و شهرکی، . - 1390 یکی از راه ها، ایجاد نهادی جهت بیمه نمودن سپرده های مردم نزد بانک ها ست تا در صورت بروز بحران در یک بانک علاوه بر تضمین سپرده ها و بازپرداخت تمام یا بخشی از آن به سپرده گذاران، از سرایت آن به سایر بانک ها جلوگیری شود. ادبیات موضوعی بیمه سپردهها با قدمتی بیش از 70سال دارای گستره وسیعی بوده که دایماً بنابر نیازهای روز و بالاخص پس از وقوع بحرانهای بانکی و مالی در جهان به سرعت توسعه مییابد.
پیشینه تحقیق
شیخانی،سعید - - 1381در پژوهشی تحت عنوان" نقش سیستم بیمه سپرده ها در توسعه بانکداری غیر دولتی در ایران" ضمن بررسی مشکلات ناشی از ایجاد چنین سیستمی در صورت عدم توجه به زوایایی از جمله ایجائ ابزارهای نظارتی و حمایتی صحیح، بیان می دارد توسعه بانکداری غیر دولتی در کشور مستلزم ایجاد یک سیستم علنی بیمه سپرده ها است. همچنین خدماتی که این سیستم ارائه می دهند جزء کالاهای مشارکتی محسوب می شود و بانک مرکزی به عنوان نماینده دولت بر روی آن نظارت دارد.
خادمعلی،منصور - - 1383 در مطالعه ای تحت عنوان "بیمه سپرده و ضرورت شکل گیری آن در سیستم بانکی کشور" ضمن بیان الگوهای مختلف سیستم مالی به بررسی شکل گیری بیمه سپرده در برخی کشور ها و نحوه عملکرد بیمه سپرده در این کشور ها پرداخته است. در نهایت به این نتیجه میرسد که فعالیت گسترده شبکه بانک های خصوصی در کنار شبکه قدرتمند بانک های دولتی که از حمایت دولت برخوردارند، ضرورت بکارگیری بیمه سپرده را بیش از پیش افزایش داده است.
فرجی، یوسف و آقایی پور،اعظم السادات - 1384 - در مقاله ای تحت عنوان "راهکارهای ارائه بیمه ی سپرده ها در ایران با اتکا به تجارب کشورهای دیگر" به بررسی بیمه سپرده و فواید آن در بانکداری گوناگون و به ویژه بانکداری خصوصی پرداخته اند. همچنین تجربه بیمه سپرده در کشورهای ایالات متحده امریکا، آلمان فدرال و بلغارستان را بررسی کرده و در نهایت آنها چنین نتیجه گیری کرده اند که صندوق بیمه سپرده - سیستم بیمه سپرده - باید تمام شبکه بانکی را در بر گرفته و عضویت در آن نیز اجباری تلقی گردد. از طرفی راهکارهای اجرایی باید با محوریت نظارت بانک مرکزی صورت پذیرد.
طالبلو، رضا - 1390 - در مطالعه ای تحت عنوان "قیمت گذاری بیمه سپرده ها در بانک های خصوصی ایران - مورد مطالعه بانکهای پارسیان، اقتصاد نوین و کار آفرین - " با استفاده از الگوی مرتون برای قیمت گذاری اختیارات به تخمین نرخ بیمه سپرده های بانک های خصوصی منتخب در ایران پرداخته است. نتایج مطالعه آنها حاکی از آن است که نظام قیمت گذاری بیمه سپرده ها در ایران می بایست بر اساس ریسک هر بانک باشد و یک نرخ واحد اتخاذ نشود.
ماهیت نظام بانکی
بانک ها به عنوان بزرگترین واسطه گران مالی، با تسهیل فعالیت های مالی، گردش فعالی تهای اقتصادی را تسهیل نموده و به عبارت دیگر بهره وری در اقتصاد را افزایش می دهند. فعالیت های بانک ها موجب می گردد با عوامل تولید موجود، تولید بیشتری تحقق یابد، بدین ترتیب عملکرد گسترده تر و درست تر بانک ها مترادف با رشد اقتصادی و رفاه بالاتر در کشور است.1 در کنار بانک ها سایر مؤسسات مالی مانند مؤسسات اعتباری غیربانکی، صندوق های بازنشستگی ، بیمه ها، تعاونی های اعتبار، قر ض الحسنه ها و بازار اوراق بهادار - بورس - نیز فعالیت مالی دارند .
ماهیت خدمات این مؤسسات نیز به صورت موارد فوق بوده و فقط از جهت شکلی متفاوت است - ختایی، .2 - 1386 انجام خدمات بانکی مستلزم استفاده از ابزارهای نوین و تولیدات مالی جدید در کنار ابزارهای گذشته نیز است. انواع متنوع تر سپرده ها و تسهیلات، انواع وام های رهنی متناسب با نیازهای وام گیرندگان ، اوراق مشتقه - برای مدیریت ریسک های مالی - ، اوراق بهادار کوتاه مدت بر اساس وام های رهنی، بازنشستگی های تکمیلی، سپرده گذاری به شکل خرید سبدی از سهام از جمله این موارد است - . - shabani, et al, 2014 باز پرداخت سپرده هایی که افراد نزد بانک ها دارند حتی در صورت عدم وجود صندوق ضمانت سپرده نیز به طور ضمنی توسط دولت تضمین می گردد - فخار و مباهات، . - 1390 اما باید توجه داشت که رشد تعداد شعب بانک ها، خصوصا بانک های غیردولتی و جذب منابع گسترده توسط بانک ها، ریسک نقدینگی را برای این بانک ها افزایش داده و بانک ها را بیشتر در معرض بروز بحران مالی قرار داده است. در صورت بروز مشکل در سیستم بانکی کشور و عدم توانایی بانک ها در بازپرداخت سپرده های افراد، دولت ها جهت احیای اعتماد عمومی به سیستم بانکی و حفظ ثبات نظام بانکی وارد عمل می شوند .
به طور متداول اقدام اولیه دولت در حل بحران یک شبکه بانکی، احیای اعتماد عمومی در توانایی سیستم بانکی جهت بازپرداخت سپرده ها می باشد. بنابراین مقاماتی که مسئولیت رفع بحران شبکه ی بانکی را بر عهده دارند با فشارهای زیادی جهت حل سریع وضعیت بانک های ورشکسته مواجه هستند که با تزریق منابع دولتی و حمایت های نظارتی مشکلات مربوطه را حل می کنند - روشندل، . - 1387 از آنجایی بانک های دولتی به طور مستقیم مورد حمایت دولت قرار می گیرند و ممکن است ضمانت های تلویحی برای سپرده گذاران انجام دهند، اما بانک های خصوصی از داشتن چنین حمایتی محروم هستند، عدم ضمانت بانک های خصوصی از جانب دولت شرایط را برای این بانک ها دشوار می کند. بنابراین به منظور احیای اعتماد عمومی به نظام بانکی و ترغیب به بازگشت سرمایه های خارجی و داخلی به بانک های سالم نیاز است دولت ها به طور سریع مشکلات بانک های در معرض ورشکستگی را بر طرف کنند. حاکمیت می تواند از طریق ایجاد نهادی مستقل، فضای امنی را در سیستم بانکی برای سپرده گذاران محیا سازد.
صندوق بیمه/ضمانت سپردهها چیست؟
صندوق ضمانت سپردهها یکی از سازوکارها - مکانیزمها - ی بکارگرفته شده توسط دولتهاست که به منظور ارتقاء ثبات نظام بانکی هر کشور از طریق حفاظت از سپردههای خرد سپردهگذاران در برابر زیان های ناشی از ورشکستگی بانکها ایجاد میشود. صندوق ضمانت سپردهها از عناصر مکمل شبکه گسترده امنیت مالی هر کشوری است که قوانین و مقررات بانکی، نقش بانک مرکزی به عنوان آخرین تسهیلات دهنده و نظام نظارت بانکی از دیگر عناصر آن است. بیشتر کشورهای جهان نظام بیمه سپردهها را به عنوان مهمترین و ضروریترین راه مقابله با بحرانهای مالی میشناسند.
تبیین صندوق ضمانت سپرده
صندوق ضمانت سپرده، مکانیسمی است که از سوی حاکمیت جهت افزایش امنیت داخلی سیستم های بانکی و حمایت از سپرده گذاران در زمان ورشکستگی بانک ها و بروز بحران های مالی در نظام بانکی به کار گرفته می شود - خادمعلی، . - 1383 صندوق بیمه سپرده در صورت بروز مشکلات احتمالی در نظام بانکی، تمام یا بخشی از سپرده های تحت پوشش صندوق را به افراد باز می گرداند. طبق قانون، تمامی بانک های دولتی و غیردولتی ملزم به پرداخت حق عضویتی در صندوق هستند، تا در مواقع بروز مشکل در یک بانک از منابع صندوق جهت رفع مشکل استفاده شود. علاوه بر حق عضویت در مواقع ضروری، صندوق ضمانت سپرده از منابع عمومی و دولتی نیز استفاده می کند.
همچنین براساس تعریف سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی، نظام بیمه سپرده ها عبارت است از یک الگوی متعارف که توسط قانون پایه گذاری شده است تا بوسیله ی آن زیان های سپرده گذاران، در نتیجه بحران های بانکی محدود شود. هدف اصلی از اجرای این سیاست بیمه ای نوعا ایجاد اطمینان برای سپرده گذاران کوچک در بازارهای مالی و کاهش ریسک نظام مند مربوط به بحران های مالی است در نتیجه خروج یکباره سپرده از بانک ها بوجود می آید.
این نظام می تواند به صورت خصوصی و یا با کمک بودجه ی دولتی تأمین شود - طالبلو، 1390 - . تضمین سپرده ها به دو صورت علنی و ضمنی صورت می پذیرد. در شکل ضمنی، دولت به طور ضمنی بازپرداخت سپرده ها را تضمین می کند. در شکل علنی، نهادی تحت نظارت قانون با دریافت حق عضویتی که همان حق بیمه است، بازپرداخت تمام یا بخشی از سپرده های تحت پوشش را در صورت بروز مشکل در نظام بانکی، تضمین می کند.
