بخشی از مقاله
چکیده
در روابط بین الملل معاصر تحریمها ابزارهایی برای حل و فصل اختلافات و دستیابی به اهداف سیاسی خاصی تلقی میشود که غالباً انعکاسی از نارضایتی اعضای قدرتمند شورای امنیت از رفتار بینالمللی و داخلی سایر اعضاء می باشد. استفاده از ابزار اقتصادی و مالی یکی از روش های موثر در اجرای سیاست خارجی و تحقق اهداف و تأمین منافع است. معمولاً تحریمهای اقتصادی و بانکی اعمال شده طی سالهای اخیر علیه ایران جهت وادار نمودن ایران به کنار گذاشتن برنامه های هستهای خود میباشد بدین منظور در این مقاله برآنیم تا تحریمهای اعمال شده بر نظام بانکی ایران و فعالیتهای بینالمللی آن و گزینههای پیشروی موجود جهت مقابله با آنها را بررسی نمائیم.
.1 مقدمه
امروزه تحریم اقتصادی به عنوان ابزاری در جهت تضمین اجرای قواعد بین المللی و نیز حفظ صلح و اعاده صلح و امنیت بین المللی اهمیت فراوان یافته است. این اقدام از منظر حقوق بینالملل اساساً مشروع بوده مگر آن که هدف از آن اعمال فشار و سلطه بر سایر کشورها و یا مغایر با تعهدات قراردادی کشورها باشد اعمال تحریم های اقتصادی در مواردی هم که مشروعیت دارد منوط به رعایت قواعد بینالمللی بوده و تابعان حقوق بینالملل باید در اعمال تحریم های اقتصادی برخی محدودیت های حقوقی را بپذیرند و در چهارچوب آن اقدام نمایند. با توجه به وضعیت پیش آمده برای جمهوری اسلامی ایران بحث تحریم های چند جانبه و بین المللی نظام بانکی کشور و در رأس آن بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران از جانب دولت ها و سازمان های بینالمللی جدی بوده و هر روز از جانب کشورها و مجامع جهانی بویژه سازمان ملل متحد مطرح می شود. لذا بررسی و تحلیل وضعیت فعلی و اتخاذ راهکار مناسب ضروری بوده و عزم اندیشمندان این حوزه را میطلبد.
.2 تحریمهای پولی و بانکی؛ اهداف و تعاریف
تحریم اقتصادی عبارت از یک سلسله سیاستهای برنامه ریزی شده یک دولت برای محدود کردن مناسبات اقتصادی - به طور کل - با دولتی دیگر، به منظور دستیابی به اهداف سیاسی و اقتصادی خود است.
در تحریمهای بین المللی، اغلب پیش از اعمال تحریم کامل مجموعه ای از اقدامات صورت می گیرد که میتواند شامل موارد زیر باشد:
-1 تشویق یا ترغیب از طریق مذاکره دو جانبه -2 اعلام عمومی و هشدار برای آگاه کردن کشور مورد نظر -3 مشاوره با متحدین برای ایجاد ائتلاف -4 آغاز تحریم های غیراقتصادی
الف - لغو جلسات چند جانبه بین المللی در کشور مورد تحریم ب - لغو اعطای روادید به مسئولین کشور مورد تحریم ج - کاهش روابط دیپلماتیک با کشور مورد تحریم د - عدم اعطای تسهیلات و کمک های مالی ه - قطع ارتباطات مختلف 1 به عبارتی تحریم پولی و بانکی اقدام برنامه ریزی شده یک یا چند دولت از طریق محدود کردن مناسبات مالی و اقتصادی و نظام بانکی خود برای اعمال فشار بر کشور هدف با مقاصد مختلف سیاسی است.
تحریم ها براساس اهداف به دو نوع تقسیم می شوند:
- 1 بیل، جمیز؛ عقاب و شیر »تراژدی رواب ایران و آمریکا«، ترجمه مهوش غلامی، کوبه، تهران 1371، ج1، ص .329
-1 تحریم با هدف استراتژیک؛ در این حالت، منافع استراتژیک یک کشور در خطر قرار دارد، در این صورت تحریم جایگزین جنگ می شود - هزینه اش از جنگ کمتر است - .
-2 تحریم با هدف تغییر رفتار؛ در این حالت، تحریم همه جانبه نخواهد بود و تغییر رژیم و بی ثبات کردن آن مورد نظر نیست.
.3 انواع و ابعاد مختلف تحریمهای پولی و بانکی
تحریمهای پولی و بانکی را میتوان از سه جهت گروه بندی کرد:
1. اهداف تحریمها
2. تعداد کشورهای شرکت کننده
3. دامنه پوشش بخشهای اقتصادی
جنبههای فوق دارای رابطه متقابلند و تحریمهای اقتصادی هنگامی دارای بیشترین کارآیی خواهند بود که در طراحی آنها جنبه های فوق رعایت شده و بین اهداف تحریم، دامنه پوشش و ابزارهای مورد استفاده تناسب برقرار باشد.
1. تحریم های اقتصادی اساسا برای سه منظور بکار برده میشوند: نخست: مهار رژیم، دوم: تغییر رفتار رژیم و سوم: تغییرِژیم. طبعتاًی، هرچه هدف تحریم بلند پروازانهتر باشد، اجرای آن دشوارتر و پرهزینهتر خواهد بود.
2. به لحاظ تعداد شرکت کنندگان، تحریم های اقتصادی میتوانند یک جانبه، چند جانبه و همه جانبه باشند. همانطور که در بخشهای پیش اشاره شد، اکثر تحریم های اقتصادی سده بیستم توسط آمریکا و بصورت یکجانبه، بدون مشارکت سایر کشورها به اجرا گذاشته شده اند. این گونه تحریمها، به دلیل آنکه هزینه اعمال آنها بر دوش تنها یک کشور است و کشور تحت تحریم میتواند نیازهای اقتصادی خود را از کشورهای دیگر که در تحریم شرکت نکرده اند برآورده سازد، معمولاً از کارآیی و شانس موفقیت کمتری برخوردار است.
.3 به لحاظ دامنه پوشش بخش های اقتصادی، تحریمها را میتوان بر دو گونه کلی - فراگیر - و هوشمند - هدفمند - تقسیم بندی کرد. تحریم های فراگیر به تحریم هایی گفته میشود که آثار آنها قابل کنترل نبوده و دامنه خسارات و ضایعات آنها کلیه بخش های اقتصادی و گروه های اجتماعی - جمعیتی - را در بر بگیرد. به عبارت دیگر، ابزار اقتصادی بکار گرفته شده دقت لازم را ندارند تا بتوانند دامنه خسارات تحریم را به بخش های اقتصادی و گروه های جمعیتی معینی محدود سازند و از بروز ضایعات انسانی شدید و پیآمدهای ناخواسته جلوگیری کنند.
از سوی دیگر، تحریم هوشمند به تحریم هایی گفته میشود که میتوانند فعالیتهای اقتصادی معینی را هدف قرار دهند و دامنه خسارات تحریم را به گروه های اجتماعی معینی که عامل بروز بحران میباشند محدود سازند. نمونه برجسته تحریمهای هوشمند عبارتند از: تحریمهای مالی؛ مانند قطع جریان کمکهای مالی بلاعوض، قطع وامهای
