بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق محدوده ای از سازند گچساران واقع در فاصله 5 تا 9 کیلومتری بالا دست محل سد گتوندعلیا - در امتداد مسیر رودخانه - ، که دارای رخنمون هایی از لایه های نسبتاً ضخیم نمک بوده، مورد مطالعه قرار می گیرد. روش انجام این پژوهش براساس بررسی های صحرایی و همچنین مطالعات زمین شناسی، هیدروژئولوژی و هیدروشیمیایی است. همچنین به منظور ارزیابی ارتباط دبی بر حسب متر مکعب در ثانیه و میزان شوری با شاخص هدایت الکتریکی بر حسب میکروموس بر سانتی متر استفاده شده است.
بررسی ها نشان می دهد که، اگرچه میزان افزایش هدایت الکتریکی رودخانه کارون برای سال های اخیر به اثبات رسیده است، ولیکن نمیتوان همه افزایش هدایت الکتریکی را به احداث سد مرتبط دانست.
-1مقدمه
احداث سد و تشکیل دریاچه ها و مخازن و منابع بزرگ ذخیره آب که در مسیر رودخانه ها اتفاق میافتد حادثه بزرگی است که خود باعث تغییرات شگرفی در محیط اطراف خود خواهد شد. عدم توجه به شرایط گذشته، حال وآینده رودخانه ها در نواحی بالادست محل دریاچه یا مخزن و یا پایین دست سد موجب مشکلات زیادی خواهد شد. از این رو باید توجه داشت که توسعه منابع آب با ایجاد سدهای بزرگ و کوچک نیز بر حسب موقعیت و شرایط آن تغییرات زیست محیطی را فراهم می سازد.
شناخت این تغییرات و اثرات می تواند خطوط راهنمای ارزنده ای برای برنامه ریزان دولتی و مسئولان مملکتی طراحان سازندگان و مصرف کنندگان آب باشد. - نجمایی ، 1382 ، . - 40 پروژه سد مخزنی گتوند علیا، یکی از موقعیت های مورد مطالعه به منظور استفاده از پتانسیل انرژی برق آبی موجود بر روی رودخانه کارون می باشد. محل احداث این سد در بخش جنوبی رشته کوههای زاگرس و به فاصله حدود 381 کیلومتر از مصب رودخانه کارون واقع شده است
شکل:1 موقعیت منطقه مورد مطالعه
در این پروژه محدوده ای از سازند گچساران واقع در فاصله 5 تا 9 کیلومتری بالا دست محل سد - در امتداد مسیر رودخانه - ، که دارای رخنمون هایی از لایه های نسبتاً ضخیم نمک بوده و تا سال 1386 دو معدن فعال در حالاستخراج نمک آن بوده است، مورد مطالعه قرار می گیرد. گستره ی رخنمونی مورد بحث با درازا و پهنای میانگین به ترتیب 2/9 و 1/45 کیلومتر وسعتی حدود 4/2 کیلومتر مربع دارد. به طور مشخص، سازند گچساران دچار کارستی شدگی شدیدی شده است.
یکی از شکلهای ریخت شناسی ویژه کارست، کارن ها می باشند که همانند آنچه که در رسوبات نمکی فراوان یافت میشوند در رابطه با ژیپس نیز به وفور یافت می شود. از طریق این کانال های کارستی میزان قابل توجهی نمک در فصول تر و پس از آبگیری مخزن وارد رودخانهی کارون شده است. تمامی این شواهد، نشانگر توسعه زیاد کارستی شدن در سازند گچساران و وارد شدن میزان قابل توجهی نمک در طول دوران بهره برداری از سد به درون دریاچه سد می باشد. لذا، به دلیل تماس مستقیم مخزن با رسوبات نمکی، مشکلات خطرناکی در اثر آلودگی آب - شور شدن مخزن - ، می تواند ایجاد گردد. انحلال پذیری نمک به ویژه در شرایط جریان آب، می تواند بسیار زیاد باشد.
-2مواد و روشها
-1-2ارزیابی تغییرات هدایت الکتریکی
سد گتوند علیا در مردادماه 1390 آبگیری شده است. با استناد به آمار اخذ شده از شرکت سهامی آب و برق خوزستان، در سالهای آبی91-90، -91 92و 93-92 ، میزان هدایت الکتریکی در ایستگاه هیدرومتری سد تنظیمی گتوند به ترتیب، 1700،1218و 1416 میکروموس بر سانتیمتر، برای زمان های نمونه برداری محاسبه شده است. طی همین سه سال، دبی متوسط سه سالانه در محل ایستگاه هیدرومتری 202،196و 211 متر مکعب بر ثانیه بوده است. در همین شرایط ایستگاه هیدرومتری در بالا دست - سوسن - دارای میزان متوسط هدایت الکتریکی 717،679 و 685 میکروموس بر سانتیمتر بوده است. شکل - 2 - روند تغییرات دبی روزانه خروجی از سد و ایستگاه سد تنظیمی گتوند را در سه سال منتهی به 1392-93 نشان می دهد که هماهنگی مناسب دارد.
شکل : - 2 - مقایسه دبی در ایستگاه هیدرومتری سد گتوند و خروجی سد مخزنی گتوند
در اینجا به منظور ارزیابی ارتباط دبی بر حسب متر مکعب در ثانیه و میزان شوری - - با شاخص هدایت الکتریکی بر حسب میکروموس بر سانتی متر و همچنین بر حسب کیلوگرم بر متر مکعب با دبی در ایستگاه هیدرومتری سد تنظیمی گتوند برای قبل از سال آبی 1389-90 - قبل از آبگیری سد گتوند و برای نمونههای دارای دبی بیشتر از 50 متر مکعب - رابطهای کلاسیک به فرم توانی برازش داده شده است که در زیر ارائه شده است.
نمودار تغییرات دبی با هدایت الکتریکی در ایستگاه های مورد مطالعه به شرح شکل 3 است . همچنین در شکل 4 وضعیت نمونهها و رابطه تغییرات دبی با هدایت الکتریکی برای ایستگاه گتوند برای قبل از احداث سد - در محل ایستگاه هیدرومتری سد تنظیمی گتوند - و بعد از احداث سد - در محل خروجی سد مخزنی گتوند - ارائه شده است. دبی متوسط سالانه دراز مدت تا سال آبی 1389-90 در ایستگاه هیدرومتری گتوند 388 متر مکعب در ثانیه و میزان هدایت الکتریکی نیز در همین شرایط دراز مدت، 966 میکروموس بر سانتیمتر بوده است.
بر اساس مقایسه دبی های در زمان اندازه گیری و دبی های متوسط سالانه، می توان نتیجه گرفت که دبی متوسط سالانه و متوسط دبی رودخانه در زمان اندازه گیری تقریبا در سالهای مختلف روند همسانی داشته و دبیهای اندازهگیری شده از تناسب مقبولی با متوسط دبی سالانه برخوردارند.
شکل : - 3 - منحنیهای دبی - هدایت الکتریکی
شکل : - 4 - میزان هدایت الکتریکی رخ داده و مورد انتظار
-3بحث و نتایج و یافته ها -1-3لایه بندی کیفی داخل مخزن سد گتوند علیا پس از آبگیری
پس از آبگیری سد و افزایش سطح تماس آب با طبقات و لایه های انحلال پذیر نمک خصوصا در توده گچساران عنبل، میلیون ها تن نمک از این توده حل شده وآب مخزن سد را شور نموده است. با توجه به افزایش چگالی آب ناشی از انحلال نمک، آبهای با شوری بیشتر در ترازهای پایین مخزن و آبهای با کیفیت بهتر در لایه های بالا قرار گرفته و بدین ترتیب شاهد شکل گیری لایه بندی کیفی قوی و تاکنون پایدار در مخزن سد هستیم، به نحوی که در ترازهای پایین میزان شوری آب 3 تا 4 برابر شوری آب دریا و در ترازهای بالا کیفیت آب مناسب و میزان شوری کمتر از حد مجاز برای انواع مصارف و از جمله آب شرب می باشد. شکل 5 نمونهای از توزیع شوری درعمق مخزن سد گتوند علیا را نشان می دهد.
شکل : - 5 - توزیع شوری در ترازهای مختلف مخزن سد گتوند در تاریخ نهم اسفند - 1393شرکت مهاب قدس -
بررسی ها نشان داده است که تغییرات شوری در طول مخزن ناچیز بوده و می توان لایه بندی کیفی را افقی فرض کرد و از آن جا که تغییرات شوری در عرض مخزن هم وجود ندارد، در بررسیها می توان از فرض یک بعدی رفتار مخزن در عمق استفاده نمود.
