بخشی از مقاله
چکیده
آموزش زیست محیطی موجب اف زایش دانش و مهارتهای لازم برای حفظ محیط زیست در طول زندگی است. لذا به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای ارتقای سطح دانش اقشار مختلف جامعه در کاهش آلودگیهای زیست محیطی خواهد بود. از طرفی حل مشکلات مربوط به انباشت ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در محیط زیست از طریق استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی که از پلیمرهای طبیعی ساخته شدهاند میسر خواهد شد. پژوهش حاضر به منظور بررسی نقش آموزش در کاهش آلودگی زیست محیطی از طریق استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی میپردازد.
تحقیق حاضر از لحاظ هدف و ماهیت مسئله مورد بررسی تحقیق کاربردی، از لحاظ روش جمع آوری دادهها، تحقیق پیمایشی و از لحاظ روش تحقیق نیز تحقیق توصیفی است. جامعه آماری آن را کلیه کارکنان سازمان مرکزی دانشگاه پیام نور - در سال - 1394 تشکیل میدهند. اطلاعات بدست آمده از طریق پرسشنامه با استفاده از نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج آزمون t دوتایی که برای مقایسه متغیرهای تحقیق در دو نمونه مستقل - گروه تحت آموزش و گروه شاهد - استفاده شد، نشان داد که آموزشهای زیست محیطی بر روی متغیرهای دانش زیست محیطی، نگرش به محیط زیست، توجه به سلامتی، نگرش به محصولات سبز و در نهایت قصد خرید محصولات سبز که یکی از این نوع محصولات، ظروف گیاهی یکبار مصرف میباشند تاثیر قابل توجهی داشته است.
واژه های کلیدی:آموزش محیط زیست، ظروف یکبار مصرف گیاهی، آلودگیهای زیست محیطی، دانش زیست محیطی، محصولات سبز
مقدمه
پیشرفت و تمدن بشری گاهی منجر به تولید وسایلی می شود که اگرچه در آن مقطع، قسمت اعظمی از مشکلات زندگی مدرن را حل میکند، ولی در عوض بعدا مشکلات جدیدی برای بشر و کره زمین به وجود میآورد. ظرفهای یکبار مصرف پلاستیکی یکی از مشکلات جدی دهههای اخیر میباشند. مواد پلاستیکی به دلیل ماندگاری زیاد، آلودگیهای زیست محیطی را ایجاد میکنند، که بارزترین آنها آلودگیهای بصری و خسارتهای جبران ناپذیر بر آب، خاک، هوا و جانداران است.ارتقاء سطح فرهنگ جوامع و افزایش تقاضا برای کالاهای بهداشتی و جلوگیری از انتقال بیماریها از سوی دیگر باعث شده است که امروزه انواع ظروف یکبار مصرف جزو لوازم جدایی ناپذیر زندگی روزانه ما شود. ظروف یکبار مصرف در اشکال، اندازهها و کیفیتهای متعدد ما را در محاصره خود قرار دادهاند.
طبق اظهارات اتحادیه اروپا، یک پوسته پلاستیکی در حال فراگرفتن پوسته کره زمین است و به علت افزایش مصرف، روز به روز به ضخامت آن افزوده میشود، و فضاهای موجود که لازمه کشاورزی، ساختمانسازی و سکونت و ایجاد فضای سبز است به این علت نابود میشود. در صورت ورود این پلاستیکها به محیط زیست دریایی، وارد زنجیره غذایی آبزیان شده و سالانه هزارن گونه از جانوران آبزی در اثر بلعیدن این پلاستیکها و خفگی ناشی از آن میمیرند. ذرات بلعیده شده حتی پس از مرگ جانوران و تجزیه در بدن آنها نیز سالم میماند و دوباره پراکنده شده و از بین بردن حیاتی دیگر را ادامه میدهد، شاهد این موضوع لاک پشت بزرگی است که لاکش حدود 80 سانتی متر و وزنی حدود 720 کیلوگرم داشت که جسد آن در سواحل جنوبی کشورمان توسط یک کارشناس فرانسوی پیدا شد، که به دلیل خفگی با کیسههای پلاستیکی مرده بود . - 1 -
از طرفی مواد پلیاتیلنی در صورتی که به عنوان زباله دفن شوند، به علت تجزیه آرام و کند در محلهای دفن میتوانند سبب تشکیل شیرابه و نفوذ آن به آبهای زیرزمینی شده، این شیرابهها شامل ترکیباتی نظیر فلزات سنگین و سایر ترکیبات خطرناک است که جزء ترکیبات زیانآور برای محیطزیست است . - 2 - و در نهایت سوزاندن زبالههای پلاستیکی موجب تولید مقادیر زیادی دیاکسیدکربن و سایر آلایندههای هوا میشود.متاسفانه به دلیل عدم فرهنگ سازی، ایران جزء 10 کشور اول در تولید و مصرف مواد پلاستیکی است و مردم کشور ما یکی از بزرگترین تولید کنندگان و مصرف کنندگان ظروف یکبار مصرف و نایلکس در دنیا هستند، و این در حالی است که یکی از شاخصهای توسعه پایدار در هر کشوری تولید و مصرف پایین آلایندههای مختلف زمین و هوا از جمله تولید این گونه مواد است - . - 3
لذا یکی از ابزارهای مهم و اساسی برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار کاهش دورریز مواد پلاستیکی و پلیاتیلنی با دوره بازگشت طولانی به طبیعت است. با توجه به اینکه ظروف یکبار مصرف بیوپلیمری بر پایه گیاهی، جایگزین بسیار مناسبی برای انواع ظروف یکبار مصرف میباشد. تجربه ثابت کرده است که آموزش مردم به میزان زیادی میتواند بر رفتار آنها در کاهش تولید آلودگیهای زیستمحیطی و بهداشت عمومی موثر باشد. آموزش محیط زیست، بهترین ابزار برای ایجاد آگاهی در جامعه در راستای افزایش حساسیت، توجه و دانش عموم در مورد جنبههای زیست محیطی بودهاست. . - 4 - لذا آموزش استفاده صحیح از ظروف یکبار مصرف گیاهی میتواند نقش موثری در کاهش آلودگیهای زیست محیطی داشته باشد.
بدیهی است که مصرف بالای ظروف یکبار مصرف پلاستیکی رایج که میانگین تجزیهپذیری و بازگشت آن به چرخه طبیعت حدود 300 سال طول خواهد کشید، تا چه میزان میتواند کشور را با خسارتهای جدی زیست محیطی و خطرات غیر قابل جبران بشری تهدید کند. بنابراین لازم است از یک جایگزین مناسب استفاده نمود تا نه تنها سلامتی انسان را تهدید نکند بلکه حافظ محیط زیست نیز باشد. استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی که در ساخت آنها از مواد اولیه نشاسته ذرت، گندم و سیب زمینی استفاده میشود، میتواند مفید باشد. این ظروف خاصیت سازگاری با محیط زیست و تجزیه پذیری در خاک را دارند، به طوری که مواد تشکیل دهنده این ظروف در خاک حداکثر پس از شش ماه تجزیه میشود. همچنین این مواد پس از تجزیه در خاک باعث تقویت خاک شده و میتواند به عنوان منبعی برای تولید کود باشد، به طوری که حتی در گل فروشیها میتوانند از این ظروف به عنوان گلدانهایی که قلمه گل در آن قرار میگیرد و با همان گلدان در خاک کاشته میشوند، استفاده نمایند.
این ظروف چنانچه خراب و خرد شوند، میتوانند به عنوان خوراک دام نیز مورد استفاده قرار گیرند.این ظروف به دلیل طبیعی بودن، زیست تخریب پذیر بوده و به سادگی توسط فعالیت موجودات زنده به زیر واحدهای سازنده خود تجزیه شده و در محیط باقی نمیماند. این نوع پلیمرهای گیاهی در محیطهای طبیعی هوازی و محیطهای غیر هوازی از طریق میکروارگانیسمهای محیطی متلاشی و تجزیه میشود.با توجه به اینکه بخش عمده معضلات زیست محیطی ریشه در فقدان آگاهی لازم و ضعف فرهنگی در زمینه ارتباط انسان و طبیعت دارد، و در واقع نوعی مشکل فرهنگی محسوب میشود. لذا لزوم آموزش استفاده صحیح از ظروف یکبار مصرف گیاهی یکی از راههای حفاظت از محیط زیست در سطح اقشار مختلف جامعه است.آموزش محیط زیست موجب افزایش دانش زیست محیطی و مهارتهای لازم برای حفظ محیط زیست در طول زندگی شده و سبب اصلاح رفتارهای غلط نسبت به طبیعت و بروز رفتارهای مطلوب زیست محیطی میشود.
همان چیزی است که انتظار داریم، یعنی حفاظت از محیط زیست از طریق کاهش مصرف مواد پلی اتیلنی و پلاستیکی، یکی از مهمترین اقداماتی که در این مورد میتوان انجام داد، آگاه ساختن اقشار مختلف جامعه مخصوصا خانوادهها از مضرات استفاده از ظروف پلاستیکی و مزایای استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی است. با آموزش افراد میتوان حجم زبالههای تولیدی را کاهش داده و در نتیجه هزینههای مربوط به جمعآوری، بازیافت و دفع این مواد نیز کاهش مییابد. و با توجه به اینکه در بعضی از موارد اینگونه زبالهها را می سوزانند، با کاهش مصرف مواد پلاستیکی آلودگی هوا نیز کاهش مییابد.با توجه به موارد ذکر شده و اینکه که ایران ظرفیت بالایی برای تولید این ظروف دارد. و پس از کشورهای آمریکا، انگلیس، آلمان و ایتالیا پنجمین کشور جهان و نخستین کشور آسیایی در ورود به عرصه انقلاب سبز جهان شدهاست، میتوان با تغییر الگوی مصرف خانوادهها از طریق آموزش و گسترش تولید این ظروف تا حد زیادی از آلودگیهای زیستمحیطی پیشگیری نمود . - 5 -
اهمیت و ضرورت
موضوع آموزش محیط زیست و افزایش آگاهیهای عمومی برای متوقف کردن حرکت پرشتاب نابودی محیط زیست و طبیعت راه حلی جدی و با اهمیت قلمداد میشود. چنانچه یکایک افراد جامعه بر ضرورت محافظت از محیط زیست آگاهی یابند، میتوان گامهایی بلند را در راستای توسعه پایدار برداشت، زیرا هر نوع برنامهریزی با چشم داشت رفع معضلات زیست محیطی، بدون مداخله عناصر فردی و اجتماعی و به عبارتی مشارکت افراد جامعه نمیتواند چندان موفقیتآمیز باشد. بنابراین ارتقاء سطح آگاهیهای مردم از طریق آموزش زیست محیطی میتواند مقولههایی از قبیل، آلودگی وتخریب محیط زیست و توسعه بدون به خطر انداختن نیاز آیندگان را دربرگیرد.برپایی اولین کنفرانس سازمان ملل در سال 1972 - استکهلم - ، بر موضوع آموزش افراد در همه گروههای سنی در زمینه حفاظت از محیط زیست و تعادل زیست محیطی تاکید دارد.
در سال 1977 یونسکو، کنفرانس بین دولتی آموزش محیط زیست را با همکاری سازمان ملل در تفلیس برگزار کرد. در بیانیه صادره بر آموزش افراد در کلیه سنین و سطوح به صورت آموزشهای رسمی و غیر رسمی ونقش وسایل ارتباط جمعی تاکید شده است.به دلیل اهمیت بحث محیط زیست به ویژه در ایران و خطراتی همچون نابودی 30 درصد از منابع خاک و رها شدن مقادیر متنابهی پسماندهای تجزیه ناپذیر در طبیعت، زنگهای خطر را در قلمرو این سرزمین به صدا درآورده است و آموزش حفظ محیط زیست و به ویژه موضوع پسماند از نظر قانونی نسبت به سالهای گذشته بیشتر مورد توجه قرار گرفته است . - 6 - در ایران 10/28 درصد از مواد رائد شهری را پلاستیکها تشکیل میدهند. وجود مشکلات بسیار ظروف یکبار مصرف پلاستیکی رایج منجر به تحقیقاتی در زمینه ساختار و شیمی آنها گشت و در نهایت ظروف یکبار مصرف تجزیه پذیر گیاهی تولید شد که امروزه در بسیاری از نقاط دنیا در مراکز خرید در اختیار مشتریان قرار میگیرد . - 7 - هدف اصلی این تحقیق بررسی نقش آموزش زیست محیطی در تغییر نگرش و متعاقب آن قصد خرید مصرف کنندگان نسبت به ظروف گیاهی یکبار مصرف است.
پیشینه پژوهش:
طبق مطالعات انجام شده، بسیاری از آلودگیهای زیست محیطی،ناشی از عدم همکاری و مشارکت مردم و یا عدم آشنایی آنها با فرهنگ زندگی شهری است و تجربه ثابت کرده که آموزش مردم به میزان زیادی میتواند بر رفتار آنها در تولید آلودگی های زیستمحیطی و بهداشت عمومی موثر باشد. آنچه در آموزش بسیار حائز اهمیت است، تفکیک مخاطبان با توجه به رده سنی، شغل، سطح سواد، سطح آشنایی پیشین با موضوع و ... میباشد و پس از آن باید تعیین شود که مخاطب مورد نظر لازم است چه سطحی از آموزش را در شرایط فعلی دریافت نماید. - 8 - در خصوص مدیریت پسماند به ویژه مواد پلاستیکی به عنوان یکی از معضلات پیش روی زندگی شهری و نقش آنها در راستای کاهش دور ریز زباله مطالعاتی صورت گرفت و نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که آموزشهای زیست محیطی در آگاهسازی شهروندان جهت کاهش استفاده از مواد پلیاتیلنی مثبت بوده و در این زمینه آموزش چهره به چهره تاثیر بیشتری داشته است.
همچنین نتایج بررسیهای صورت گرفته نشان دهنده رغبت بیشتر زنان به فعالیتهای آموزشی در جهت مدیریت بهینه پسماند و کاهش دور ریز مواد پلاستیکی و زبالههای خشک میباشد. که جهت ارائه راهکار این عامل باید مد نظر قرار گیرد . - 9 - حل مشکلات مربوط به انباشت پلاستیک در محیط زیست از دو جنبه قابل بررسی است. اول از جهت زیستتخریب پذیر کردن پلاستیکهای ساخته شده از پلیمرهای نفتی و دوم از جهت تولید پلاستیکهایی که از پلیمرهای طبیعی و ارگانیک ساخته شدهاند. در تولید پلاستیکهای زیست تخریبپذیر استفاده از پلیمرهایی که به صورت طبیعی در گیاهان وجود دارند مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است . - 10 - پسماندهای ظروف یکبار مصرف گیاهی میتوانند به طور مستقیم یا پس از تبدیل آن به پودر به عنوان خوراک دام و طیور استفاده شوند، ضمن اینکه قابلیت آن را دارند تا در کمتر از شش ماه جذب خاک شوند و به طبیعت بازگردند و باعث تقویت خاک شوند.
چهار عامل در خصوص فرآیند تجزیه پذیری ظروف گیاهی تاثیرگذار است. میکروارگانیسم خاک، تاثیرپذیری دمای خاک، رطوبت خاک و عمق دفن پسماند. این عوامل در تشدید سرعت تجزیه شدن این ظروف بسیار تاثیرگذار است و حتی میتواند در بهترین شرایط زمان تجزیه را کوتاهتر کند . - 11 - در سال 2001 آمریکا به عنوان نخستین تولید کننده انبوه بیوپلیمر - پلیمر طبیعی - شروع به فعالیت کرد، اما در آن زمان پلیمرهای طبیعی تنها به تولید و بستهبندی ظروف یکبار مصرف محدود میشد. در سال 2003 تا 2004 سه کشور آلمان، ایتالیا و انگلستان نیز توانستند به موفقیتهایی در این مورد نائل شوند . - 12 -
مطالعات انجام شده توسط حسینی والا 1390 - - ، با هدف مطالعه امکان سنجی تولید ظروف یکبار مصرف گیاهی بر پایه نشاسته ذرت در سطح کشور، با استفاده از روشهای اقتصاد مهندسی و عوامل اقتصادی انجام شد و طرح مزبور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و مشخص شد که سرمایهگذاری در این طرح از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر است . - 1 - استفاده از بیوپلیمرها به جای پلاستیکها و پلیمرهای نفتی با توجه به ماهیت و خصوصیات بیوپلیمرها که مواد تجدید شونده و قابل برگشت به محیط زیست و یا به عبارتی دوستدار محیط زیست هستند، کاری معقول و اقتصادی است. از سوی دیگر، با توجه به قیمت بالای نفت خام و محدود بودن آن، استفاده از آن برای تولید مواد پلاستیکی که هم آلوده کننده محیط زیست هستند و هم در جوامع ارزش چندانی ندارند، کاری غیر اقتصادی است . - 8 -
مدل تحلیلی
با توجه به اهمیت مدل تحلیلی در یک فعالیت تحقیقاتی و با توجه به مطالعه تحقیقات پیشین و دیدگاههای نظری به نظر میرسد میتوان مجموعهای از عوامل را در بررسی تاثیر آموزشهای زیست محیطی بر کاهش آلودگیهای محیط زیست از طریق استفاده از ظروف یکبار مصرف گیاهی نشان داد.متغیرهای نگرشهای زیست محیطی، دانش زیست محیطی، توجه به سلامتی و نقش میانجی تمایل به پرداخت در رابطه با نگرش و قصد خرید و نقش تعدیلگرانه ضرورت درک شده محصول در رابطه با نگرش و قصد خرید و عوامل جمعیت شناختی مجموعه متغیرهایی هستند که در این مدل تحلیلی به کار رفتهاند. بی تردید امکان بررسی همه متغیرهای تاثیرگذار بر رفتارهای زیست محیطی در یک تحقیق میسر نیست، بنابراین در اینجا فقط به سنجش پنج مفهوم اساسی، نگرش زیست محیطی، دانش زیست محیطی، توجه به سلامتی، نگرش نسبت به محصولات سبز - ظروف گیاهی یکبار مصرف - و قصد خرید محصولات سبز - ظروف گیاهی یکبار مصرف - پرداخته شد. شکل شماره 1 نحوه ارتباط بین این متغیرها را به تصویر میکشد.
روش تحقیق
تحقیق حاضر از لحاظ هدف و ماهیت مسئله مورد بررسی تحقیق کاربردی، از لحاظ روش جمع آوری دادهها، پیمایشی و از لحاظ
