بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه در منطقه ای به نام هرات در جنوب غربی استان یزد مورد مطالعه قرار گرفت، یکی از چالش های مهم در جهان کنونی رقابت برای دسترسی برای منابع آب می باشد. مناطق با توجه به موقعیت ژئوپولوتیکی و استراتژیکی خود مورد توجه هستند. کاهش منابع آب در این مناطق با توجه به تغییر اقلیم جهانی و خشکسالی خواهد بود.
تغییر اقلیم از پدیده هایی است که آینده جهان را با تهدید مواجه نموده است، کشور ما در منطقه ای خشک و نیمه خشک واقع شده و منابع آب محدودی دارد و تغییر اقلیم، منابع آب در حوزه های آبریز آن را تا 12 درصد تا سال 2050 کاهش خواهد داد. بر اساس سناریوهای IPCC تا سال 2020 درجه حرارت در مناطق خاورمیانه 1تا 2 درجه افزایش خواهد یافت و از میزان بارش تا 20 درصد کاسته خواهد شد که این اتفاق تاثیر مستقیم بر منابع آب در این منطقه خشک گذاشته و باعث ایجاد چالش های جدیدی برای منابع آب خواهد شد.
از طرف دیگر وقوع پدیده خشکسالی در سالهای 1378 تا 1382 در قسمت جنوب شرقی و مرکزی ایران اثرات نامطلوبی بر روی منابع آب و پوشش گیاهی مراتع و کشاورزی داشته و باعث شده که تولید علوفه و ظرفیت چرایی مراتع بشدت کاهش یابد، در این پژوهش با اتکا بر اطلاعات جمع آوری شده به بررسی اثرات تغییرات اقلیمی و بارندگی بر منابع آب قنوات و چاههای زیرزمینی پرداخته شد.
با اندازه گیری عمق سه حلقه چاه پیزومتری در مکان های مختلف بصورت ماهانه در طی 5 سال تاثیرات خشکسالی بر منابع آب چاههای زیرزمینی و کشاورزی منطقه و همچنین قنوات مورد بررسی قرارداده و نهایتا" پس از تجزیه و تحلیل مشخص شد که اثرات خشکسالی که ناشی از تغییرات اقلیمی میباشد باعث کاهش سطح ایستابی آب شده و کشاورزی و ساکنین منطقه را با مشکل شدیدی مواجه ساخته است.
مقدمه
انحرافات پارامتر های اقلیمی میانگین را بیان می کند و در دوره های زمانی مختلف می تواند اتفاق بیفتد، ولی تغییر اقلیم نوسان کلی و گسترده در آب و هوای یک منطقه است که در حال حاضر روند گرم شدن دمای کره زمین را بخشی از تغییر اقلیم قلمداد می کنند .تغییر اقلیمی یکی از بزرگترین چالش های محیطی است که جهان امروز با آن روبروست افزایش دمای جهان است که الگوهای آب و هوایی را تغییر می دهد .بالا آمدن سطح آب دریا ها و تغییر در آستانه های آب و هوایی از پیامدهای تغییر اقلیم می باشد.
تغییر اقلیم و افزایش گرمایش جهانی باعث گسترش خشکسالی های و تداوم آنها شده و همچنین این تغییر باعث نایکنواختی توزیع بارش می شود و بر منابع آب تاثیر می گذارد. در خاورمیانه منابع آب کم شده و این منطقه با کمبود ذخیره آب در آینده مواجه خواهد بودو بیش از 4 میلیارد نفر از ساکنین کره زمین تحت تاثیر کم آبی قرار خواهند گرفت . علیرغم رشد علمی و افزایش آگاهی ما نسبت به پیامدهای منطقه ای و جهانی تغییر اقلیم، توجه چندانی به اثرات این تغییرات در خاورمیانه و آسیای مرکزی نشده است
در منطقه خاورمیانه تغییر اقلیم چالشی بزرگ محسوب می شود،مخصوصاً اگر به افزایش خشکسالی های پی در پی و مداوم و همچنین به رشد تقاضا برای آب و کمبود آب توجه شود، این چالش ابعاد وسیعی به خود می گیرد.
این منطقه در آینده گرمتر و خشک تر خواهد شد .افزایش و کاهش بارندگی منجر به خشکسالیهای شدیدی در منطقه خواهد شد. مطابق با مدل سازی ها بیش از 80 تا 100 میلیون نفر تا سال 2050 در معرض کمبود آب در منطقه قرار خواهند گرفت و آب های زیرزمینی نیز کاهش سریعی می یابد. این عوامل نشان می دهد که سطح آب در این منطقه تا 50 متر بالا خواهد آمد و سواحل کشورهایی همچون قطر، امارات، کویت .. در معرض آبگرفتگی و نابودی قرار خواهندگرفت.
در بیش از 80 درصد مدل های برآورد تغییر اقلیم، بارش FAO بر اساس گزارش - بانک جهانی، - 2007 موجود در منطقه بیش از 40 میلیمتر در سال کاهش خواهد داشت .با کاهش بارش منطقه منابع آبی نیز با خطر روربرو خواهند شد - خسروی و همکاران،. - 2010 - جانز و همکاران، - 1983 بر اساس نتایج تحقیقات بیان داشته اند روزهایی که در فصل بارندگی نبوده است که از آن می توان بعنوان شاخصی از کمیت بارندگی نام برد البته در بیشتر مناطق خشک و نیمه خشک تبخیر و تعرق به مراتب بیشتر از میزان بارندگی است اما خاکهای مرتعی در این گونه مناطق دارای رژیم آب خاک است بگونه ای که برای رشد گیاهان در فصل رویش آب قابل دسترس به صورت رطوبت ذخیره شده وجود دارد.
پیامدهای مهم و شناخته شده ناشی از تغییر آب و هوا را میتوان بالا آمدن سطح آب دریاها و کاهش منابع آب شیرین و تغییرات آب و هوای منطقه ای در عرضهای بالا و نیمکره شمالی، تغییر در میزان بارش باران و جهت وزش باد ، افزایش بلایای طبیعی مثل طوفان، گردباد و سیل، افزایش میزان خشکسالی و توسعه مناطق بیابانی، افزایش آلودگی هوا در برخی مناطق در اثر افزایش بادهای گرم می باشد.
مواد و روشها:
موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
.منطقه اجرای طرح دارای مختصات جغرافیایی54 21تا 58 38 طول شرقی و 30 12 تا 29 47 عرض شمالی می باشد. حوزه مذکور در جنوب استان یزد و جنوب غربی شهرستان خاتم واقع گردیده است که فاصله آن تا مرکز استان 240 کیلومتر است. متوسط بارندگی این حوزه 200 میلیمتر، حداکثر بارندگی برابر 447 میلی متر، حد اقل آن برابر 99 میلیمتر، متوسط درجه حرارت سال برابر 17/4 درجه سانتی گراد، حد اقل مطلق دما -14/5 وحداکثر مطلق دما 41/5 درجه سانتیگراد می باشد - گزارش نهایی طرح هوا و اقلیم آبخوان هرات - .
مشخصات خاک منطقه مورد مطالعه
بافت خاک منطقه مورد مطالعه شنی ومتوسط نفوذ پذیری 2/19 سانتیمتر برساعت می باشد. متوسط نفوذ در سال اول 3/44 و در سال دوم 1/74 سانتیمتر بر ساعت و در سال سوم 1/65 سانتیمتر بر ساعت می باشد.رسوب همراه سیل که عمدتا" بافت رسی و سیلتی دارند موجب کاهش نفوذ پذیری عرصه آبخوان گردیده است.در نوارهای مورد بررسی میزان نفوذ پذیری در سالهای آزمایش کاهش یافته است. pH خاک برابر 7/8-8 و شوری خاک 0/65 میلی موس بر سانتیمتر میباشد - گزارش نهایی طرح پوشش گیاهی آبخوان هرات - .
روش بررسی
با توجه به محدودیت آب در مناطق مورد مطالعه اهمیت مطالعه آن روشن است، این تحقیق به بررسی تغییر اقلیم و تاثیر آن بر منابع آب منطقه می پردازد، روش تحقیق تحلیلی و اسنادی بوده و داده های تحقیق از جمع آوری اطلاعات ماهانه از طریق اندازه گیری عمق سه حلقه چاه بود این سه حلقه چاه در مکان های مختلف منطقه با توجه به وضعیت توپوگرافی و شیب در سایت یکم و دوم آبخوان حفر گردیده و در اطراف چند روستای کشاوری بود. یک حلقه از سه حلقه چاه بعنوان شاهد مورد ارزیابی قرار گرفت بدین صورت که در حواشی این چاه شاهد هیچ روستا و فعالیت کشاورزی وجود نداشت که آب منطقه مورد استفاده قرار گیرد و این چاه خارج از آبخوان حفر گردیده ولی آب سیل اطراف این چاه را فرا می گرفته است. هر ماه با دستگاه عمق سنج میزان افت آب چاه یا میزان افزایش سطح آب اندازه گیری شده و به ثبت رسید.
نتایج
نتایج به صورت توصیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت نتایج بیانگر آن است که در ماههایی که بارندگی وجود داشته میزان افزایش سطح سفره آب با توجه به نمونه شاهد که اصلا" برداشتی در مورد آن انجام نمی شده افزایش داشته و در ماههای گرم سال که بارندگی وجود نداشته میزان افت سطح سفره بالا بوده است. میزان بارندگی و حجم سیلاب ناشی از بارندگی در جدول - 1 - به ثبت رسیده است
