بخشی از مقاله
چکیده
تغییرات آب و هوایی بر اکوسیستم یک منطقه ازجمله منابع آب، گونههای گیاهی و جانوری، محیطزیست، کشاورزی، سلامت جامعه اثرگذار است. در این راستا لازم است به تفاوت بین تغییر اقلیم در یک منطقه با نوسانات اقلیمی توجه شود. بهطور طبیعی، در طی دورههای متوالی اقلیم هر منطقه در معرض نوساناتی استکه اصطلاحاً نوسانات اقلیم نام دارد.
از طرف دیگر، در سالهای اخیر، در دمای ثبت شده زمین روندی افزایشی مشاهده میشود بهطوریکه سال های منتهی به 2004، از گرمترین سالهای یک قرن گذشته بوده است. با توجه به این شواهد، در جامعه علمی جهانی بحث بر رخداد پدیدهای جدید و متفاوت با نوسانات طبیعی اقلیم، تحت عنوان تغییر اقلیم مدتی است در جریان است.
تأثیرات احتمالی این پدیده در سالهای آتی، بر بشر و محیطزیست برنامهریزان را بر آن داشته تا با برنامهریزی اقدامات مؤثر و بهموقع در جهت کاهش اثرات این پدیده و افزایش آمادگی در مقابل آن، خسارتهای احتمالی را تا حد امکان کاهش دهند. در کنار انجام اقدامات پیشگیرانه و تسکیندهنده، سازگاری با شرایط و اثرات این پدیده نیز اهمیت به سزایی دارد. این مقاله به بررسی روند تغییرات متغیرهای اقلیمی و افق اقلیمی 30 سال آتی شهر همدان می پردازد.
مقدمه
بر اساس گزارش چهارم هیات بینالدول تغییر اقلیم تحت عنوان »گزارشهای ارزیابی تغییرات اقلیم«ٌ گرمایش جهانی دما و وقوع تغییر اقلیم با استفاده از مشاهدات دما که از سطح خشکیها و آبهای جهان بهدستآمده، تائید شده است. روند خطی میانگین دمای سطح زمین در صدسال اخیر از رابطه 0/74 0/8 - 2005 - 1905 - درجه سانتیگراد تبعیت نموده و نرخ روند افزایشی این گرمایش در دهههای اخیر نسبت به دورههای گذشته بیشتر بوده است.
شایان ذکر است، روند افزایشی شکلی کاملاً همگن و یکنواخت در سطح کره زمین نداشته بهطوریکه روند افزایش در خشکیها بیشتر از اقیانوسها بوده است. نتایج تحقیقات نشان دادهاند که گازهای گلخانهای در طی دهه اخیر بهتنهایی تأثیر بسزایی در افزایش دمای کره زمین داشتهاند. روند، گرایش درازمدت سری زمانی است و میتوان آن را بهعنوان گرایش اصلی سری زمانی تصور کرد. ممکن است طبیعت و دستاوردهای بشر و سریهای زمانی ناشی از تغییر اقلیم، روند را در یک سری زمانی درازمدت به وجود آورد.
امحاء تدریجی یک جنگل بهمنظور ایجاد شهرک یا خانهسازی در میزان دبی رودخانه روند نزولی را به وجود میآورد. روند در سری آماری دادههای کنترل کیفیت آب میتواند به علت عملیات طولانی کشاورزی و توسعه مناطق زراعی باشد. یک منبع مهم روند در سریهای زمانی اقلیمی ناشی از تغییرات اقلیمی است. در دهههای اخیر سریهای زمانی پارامترهای اقلیمی در اغلب مناطق روند افزایش را نشان دادهاند که این افزایش ناشی از گرمایش جهانی و تأثیر تغییرات ترکیب گازهای گلخانهای است.
تأثیرات این پدیده و پیش بینی وضعیت آتی آبوهوا توسط مدلهای گوناگون در نقاط مختلف جهان موردمطالعه قرارگرفته است. شهر همدان نیز از این قاعده مستثنا نبوده و محققین روند تغییرات شاخصهای هواشناسی و وضعیت آتی را با کمک سناریوهای مختلف ارزیابی نمودهاند .
اخوان و همکاران - 4931 - ، اثر تغییر اقلیم بر مقدار نیاز خالص آبیاری محصولات عمده دشت همدان- بهار با استفاده از نتایج مدل ریزمقیاس LARS-WG بررسی نمودند. بر اساس نتایج پیشبینی مدل، در سه دهه آتی - 2011-2040 - نسبت به دوره پایه - 1981-2010 - ، طبق سناریوهای A1B، A2 وB1 دما به ترتیب 0/77، 0/88 و 0/78 درجه سانتیگراد و میانگین بارش سالانه به ترتیب 2/1، 5/9 و 10/2 درصد افزایش مییابند.
نتایج نشان میدهد که میانگین بارش ماه های اکتبر، دسامبر و فوریه در هر سه سناریو افزایش و میانگین بارش ماه های مارس، آوریل و مه در سناریوهای B1 و A2 کاهش خواهد یافت. همچنین، محتمل است مجموع مقدار نیاز خالص آبیاری محصولات بررسیشده دشت همدان- بهار طی 30 سال آینده بر اساس سناریوهای مختلف نسبت به دوره پایه بین 2/6 تا 28/2 میلیمتر افزایش یابد. بر اساس این تحقیقات نیاز خالص آبیاری گیاهان زارعی گندم و جو دارای کمترین مقدار افزایش و گیاهان چغندرقند و سیبزمینی دارای بیشترین مقدار افزایش میباشند.
سبزی پرور و نوروز ولاشدی - 4931 - ، اثر تغییر اقلیم بر روند تأمین نیاز سرمایی گیاهان خزاندار را در همدان موردبررسی قراردادند. این تحقیق بر اساس مدلهای اقلیمی متفاوت در گزارش چهارم هیئت بینالدول تغییر اقلیم انجام شد. جهت ریزمقیاس نمایی خروجی مدلهای گردش عمومی، مدل LARS-WG مورداستفاده قرار گرفت. نتایج این پژوهش حاکی از کاهش نیاز سرمایی گیاهان خزاندار در همدان بود . درنهایت، عدم مدیریت صحیح بدون ملاحظات اقلیمی ممکن است به صدمات جدی به باغات همدان در آینده منجر شود.
نیکخواه و همکاران - 4939 - ، اثر تغییر اقلیم بر مراحل فنولوژی گندم در همدان را بررسی نمودند. نتایج آزمون تعیین روند منطقه همدان حاکی از روند افزایش دمای متوسط در این ایستگاه در طی دوره تاریخی انتخابی بود. همچنین تغییرات در نیمه دوم قرن حاضر شدیدتر صورت میگیرد. به علت افزایش دما در آینده، بازه زمانی مناسب برای کاشت گندم در همدان افزایش درحالیکه طول دوره رشد گیاه کوتاهتر خواهد شد. همچنین به ازای یک تاریخ کاشت مشخص، طول دوره رشد گیاه در آینده کوتاهتر خواهد شد.
کریمی و سپهری - 4933 - ، روندهای تغییر اقلیم طی دو دوره منتهی به سال 5002 در همدان را بررسی نمودند. نتایج دوره 22 ساله برای همدان نشان دهنده روند کاهش بارندگی بهاره و افزایش سرعت باد در مقادیر سالانه، بهار و تابستان و همچنین روند افزایش بیشینه دما در میانگین سالانه و اواخر زمستان تا اوایل پاییز بود. همزمان، روند کاهش کمینه دما در دوره 22 ساله به روند افزایشی در دوره 14 ساله تغییر یافت. در دوره 14 ساله، میانگین سالانه و تابستانه دمای متوسط و میانگین سالانه، زمستان، اواخر تابستان و اوایل پاییز ساعات آفتابی افزایش یافت.
سبزی پرور و همکاران - 4931 - ، حساسیت مدلهای مختلف تبخیر- تعرق مرجع به سیگنالهای تغییر اقلیم را در اقلیم سرد نیمهخشک همدان بررسی نمودند. آنان پیشبینی نمودند که در اقلیمهای سرد نیمهخشک، افزایش دمای هوا در طول دوره رشد، بهطور متوسط موجب 3/2 درصد افزایش نیاز آبی گیاه مرجع تا سال 2050 - 4153 میلادی - گردد. با توجه به مطالعات انجام شده، هدف این تحقیق بررسی تغییرات اقلیمی و افق اقلیمی شهر همدان با تأکید بر کشاورزی و فضای سبز است. بدین منظور با بررسی گزارشهای مستند نهادهای ملی و بینالمللی روند تغییرات و افق 30 سال آتی شهر همدان مورد ارزیابی قرار می گیرد.
یافتههای تحقیق
صحت سنجی مدل LARS-WG
بر اساس دومین گزارش ملی تغییرات آب و هوا در ایستگاه فرودگاهی همدان مدلسازی دماهای کمینه، بیشینه و تابش از صحت بسیار بالایی برخوردار است. شکل 1 مقایسه مقادیر مدل شده و دیدبانی برای پارامترهای بارش، دمای کمینه، دمای بیشینه و تابش در ایستگاه سینوپتیک همدان فرودگاه برای دوره 1976 - 2005 را نشان میدهد.
در مدلسازی بارش ضعف کمی در مدلسازی ماههای دسامبر، ژانویه و مارس وجود دارد. در ماه دسامبر بارش مدلسازی شده 6/4 بیشتر از مقدار دیدبانی و در ژانویه و مارس به ترتیب 9 و 6 کمتر از مقدار نرمال آن است. با استفاده از آزمون t و خطای پنج درصد مشاهده میگردد که اختلاف بین بارش مدلسازی شده و میانگین نرمال این ماهها معنیدار نیست. انحراف معیار تابش ماههای ژانویه تا آوریل، اکتبر و دسامبر کمتر از نرمال است.
شکل - 1 مقایسه مقادیر مدل شده و دیدبانی برای پارامترهای الف. بارش، ب.دمای کمینه، ج.دمای بیشینه و د.تابش در ایستگاه سینوپتیک همدان - فرودگاه - برای دوره 1976-2005
