بخشی از مقاله
چکیده
تغییرکاربري بخشی از شالیزارهاي شمال کشور بهباغهاي کیوي جهتجبران خسارات ناشی از بازار نابسامان برنجیکی از شایعترینمشکلات کشاورزي در استان مازندران و گیلان میباشد. باتوجهبهعدم اقتصادي بودن کشتبرنج در اینمناطق، تبدیلشالیزارهابهباغ-هاي کیوي اجتناب ناپذیربوده و موجبتغییراتی در ویژگیهاي فیزیکوشیمیایی اینخاكهامیشود.به اینمنظور در ایستگاه تحقیقات برنجکشور - غرب شهرستان تنکابن - تعداد 5خاکرخ حفر و تشریح و خصوصیات فیزیکوشیمیایی آنهامطالعهشد. عوارضی از قبیلپوسیده شدن ریشهها در نتیجهعدم زهکشیمناسب، کلروز شدید و کاهشعملکرد محصول درختان کیوي از مهمتریننتایجسوء تغییرنادرستکاربري میباشد. نتایجنشان داد کهمقدار آهن و منگنزقابل استفاده در خاكهاي شالیزاري بیشتر و مقدار پتاسیم وفسفرکمتر از خاك-هاي زیرکشتکیوي استکه از دلایلعمده آن میتوان به وجود شرایطکاهشی در خاك و تفاوت در مدیریت اراضی در دو کاربري اشاره نمود.
کلمات کلیدي: اشباع، خصوصیات فیزیکوشیمیایی ، غیرشالیزاري، تغییرکاربري.
مقدمه
افزایشتولید در واحدسطح و استفاده صحیح از اراضی، یکی از راههاي تأمینغذا براي جمعیتعظیم انسانیمیباشد - سینگ و همکاران، . - 2001 استان مازندران داراي 240هزار هکتار اراضیشالیزاري بوده کهسالانهحدود 900هزار تنبرنج، معادل 44 درصدنیاز برنجکشور را تولیدمیکند - آمارنامهکشاورزي، . - 1388 در سالهاي اخیرمشکلات موجود در بخشکشاورزي، بهویژه در استانهاي شمالیکشور، کشاورزان برنجکار را بر آن داشتهکهبهجاي کشتمحصول برنج، مزارع خود را به زیرکشتکیوي ببرند؛ بهطوریکهطیچندسال گذشته این روندسیرصعودي داشته است. تغییرغیراصولیکاربري اراضی و پوشش زمینبهخصوص در کشورهاي کمترتوسعهیافتهباعثتشدیدتخریب اراضیخواهدشد - هادسون و آلکانترا، . - 2006پارامترهاي فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و تحول کانیهاي رسیمیتواندشاهدمناسبیبراي تخریب اراضیبهحساب آید - عجمی و خرمالی، . - 1388بههمین دلیلشناسایی و بررسیتغییرات اجزاء تشکیلدهنده خاك مهمترین راهگشاي تعییننیازهاي فیزیکی، شیمیایی و مدیریتیبوده و در صورت نیاز اصلاح اراضی، دانش و آگاهی در اینبخشضروري است.
تغییرات متناوب در شرایط رطوبتیخاكهاي شالیزار برخلاف خاكهاي غیرشالیزار تاثیربسزاییبر روي بازگشتمواد آلیخاك، دینامیکعناصرغذایی، نگهداشتکربن و حاصلخیزي خاك دارد - ویت و هافل، . - 2005چنگ - 2009 - در مقایسه خصوصیات خاكهاي شالیزاري و غیرشالیزاري، بالاتربودن آهنکل، درصد رس و مواد آلی و در مقابلمنگنزکلکمتر در اراضیشالیزاري نسبتبهغیرشالیزاري را گزارش نمود. رمضانپور - 1369 - در مطالعهخصوصیات فیزیکوشیمیاییشالیزارهاي استان گیلان گزارش داد کهمقدار آهن و منگنزقابل استفاده و فسفر در خاكهاي شالیزاري بیشتر و مقدار پتاسیمکمتر از خاكهاي غیرشالیزاري شاهد است. همچنینبهمنیار - 1369 - نیزبیان نمود کهمقدار آهنقابل استفاده در خاكهاي شالیزاري بیشتر از غیرشالیزاري است ولیمقدار فسفر، پتاسیم و منگنزقابل استفاده در آن کمترمیباشد.
درکشتبرنجبرخلاف کیوي، خاك سطحیتاعمقمشخصیکاملاتخریبمیشود، بهنحوي کهساختمان کاملا از بین رفته و خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی را تحتتاثیرقرار میدهد. اینتغییرات در خصوصیات ذکرشده میتواندموجبات تغییرات عدیدهاي در قابلیت استفاده از عناصرغذاییگردد. بنابراینهدف از اینمطالعهبررسی و مقایسه ویژگیهاي فیزیکوشیمیاییخاك شالیزارهاي برنجتبدیلشده بهباغهاي کیوي میباشدکهسببنابودي اینمحصول راهبردي در بخش وسیعی از سطح استان مازندران شده است.
مواد و روشها
تحقیقمورد نظر در ایستگاه تحقیقات برنجکشور - معاونت استان مازندران - در غرب شهرستان تنکابن در وسعتیبیش از 10هکتار و قدمتیبیش از 30سال انجام گردید. باغهاي کیوي نیزباقدمتیبیش از 10سال در مجاورت اراضیشالیزاري واقعمیباشند. ارتفاع از سطح دریاي آزاد -20متر، متوسطبارندگیسالیانه1253میلیمتر است و متوسط دماي سالیانه15/8 درجهسانتیگراد میباشد. براین اساس رژیمحرارتیخاك در منطقهمورد مطالعهترمیک و رژیم رطوبتییودیکتعیینگردید. جهت انجام اینمطالعهپس از بررسینقشههاي زمینشناسی و توپوگرافیمنطقه، تعداد 5خاکرخ 3 - خاکرخ در اراضیشالیزاري زیرکشتبرنج و 2خاکرخ در اراضیغیرشالیزاري زیرکشتکیوي - انتخاب، حفر، تشریح و نمونهبرداري شدند. جهت انجام مطالعات فیزیکوشیمیایی، نمونههاي مورد نظرپس از هواخشککردن، از الک2میلیمتري عبور داده شده و آزمایشهاي لازم از جملهبافتبه روش هیدرومتر - کارتر و گرگوریچ، - 2008، pH - نسبت1:5خاك به آب - ، هدایت الکتریکی - EC - عصاره اشباع، کربن آلیبا استفاده از روش تیتراسیون - کارتر و گرگوریچ، - 2008 و ظرفیتتبادل کاتیونی - CEC - با استفاده از روش استات آمونیوم در pH=8/2 انجام گردید - اسپارکس، . - 1996 اندازهگیري پتاسیمقابل دسترس گیاه با استات آمونیوم نرمال خنثی - اسپارکس، - 1996 و فسفرقابلجذب نیزبه روش اولسن - استخراج بابیکربنات سدیم - - اسپارکس، - 1996صورت پذیرفت. براي استخراج فرم محلول و قابلتبادل آهن و منگنز از DTPA - لیندزي و نورول، - 1978 استفاده گردید.
نتایج و بحث
مطالعهخاكهاي حفرشده نشان میدهدخاكهاي منطقه در رده اینسپتیسولزطبقهبندي میشوند - جدول . - 1سطح آب زیرزمینیبالا و غرقاب نمودن خاك سطحیشرایط ویژهاي را براي تشکیل اینخاكهافراهم آورده است، بهطوريکهشناسایی و تعیینخصوصیات ویژه این اراضیبراي بهرهبرداري پایدار ضروري میباشد. جدول 1برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایینمونههاي مورد مطالعه را نشان میدهد.
دامنه تغییرات pH از 6/24تا7/6بوده و مقادیرECنیز از حداقل0/399تاdS/m2/130متغیر است. دامنهتغییرات کربن آلی در نمونههاي مورد مطالعهبینحداقل0/2تا6/7 درصدمتغیر است و حداکثرمقدار آن در افقسطحی - Ap - خاکرخ 4 زیرکشتکیوي و حداقل آن در افقهاي تحتالارضیخاكهاي زیرکشتشالیزار مشاهده میگردد. ظرفیتتبادل کاتیونیبستهبهنوع و میزان رس و مواد آلی از 9/6تاcmol+/kgsoil36/2متغیرمیباشد. فسفرعصارهگیري شده بابیکربنات سدیم از حداقلmgkg-13/5 در افق2Bg1خاکرخ 2تاحداکثرmgkg-124/9 در افقApgخاکرخ 5متغیر است. همچنین دامنهتغییرات پتاسیممحلول و پتاسیمقابلتبادل استخراج شده با استات آمونیوم بهترتیب از حداقل1/6تاmgkg-110/5 و 24/6تاmgkg-1164/9متغیر است. حداقلمقدار آهنقابل استخراج باDTPA در کاربري شالیزار - 9/1mgkg-1 - و حداکثرمقدار آن در کاربري باغ کیوي - 206/6mgkg-1 - مشاهده گردید. دامنهتغییرات منگنز استخراج شده باDTPAنیز از حداقل4/4تاmgkg-125/3میباشد.
جدول-1برخیخصوصیات فیزیکوشیمیاییخاکهاي مورد مطالعه
