بخشی از مقاله
چکیده
به منظور مطالعه تاثیر جنگلتراشی و تغییر کاربری جنگل به زراعی بر ویژگیهای فیزیکی خاک، اراضی شمال شهر توتکابن واقع در استان گیلان انتخاب شدند. نمونهبرداری از چهار نقطه دارای کاربری جنگل در مجاورت کاربری زراعی - دیم-زار - ، انجام گرفت. در هر کاربری، نمونههای خاک از موقعیت شانه و پای شیب و افق سطحی و زیرسطحی برداشت شدند. ویژگیهای مهم فیزیکی نشاندهنده اثرات تغییر مدیریت خاک ارزیابی شدند. بررسی دادهها نشان داد که تغییر کاربری جنگل به زراعی موجب سبکتر شدن بافت خاک در نتیجه افزایش ذرات شن و کاهش سیلت و رس شد. همچنین کاربری زراعی دارای تخلخل و میانگین وزنی قطر خاکدانه کمتر و جرم مخصوص ظاهری و حقیقی بیشتری در مقایسه با جنگل بود. بنابراین از بین بردن پوشش طبیعی جنگل و مدیریت ناپایدار زراعی از قبیل خاکورزی سنتی در دیمزارها با تخریب ساختمان میتواند موجب تنزل کیفیت فیزیکی خاک و در نهایت هدررفت خاک و آب شود.
کلمه های کلیدی: جنگلتراشی، تغییر کاربری، دیمزار، کیفیت فیزیکی خاک
مقدمه
تغییر کاربری نادرست میتواند با تغییر ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک منجر به کاهش حاصلخیزی، افزایش تراکم و تشدید فرسایش خاک شود . - Neill et al., 1997 - از جمله تغییر کاربریهای نادرست، جنگلتراشی و تبدیل جنگلها به باغات و مزارع میباشد. خاکهای جنگلی به علت دارا بودن موادآلی زیاد و ساختمان مناسب همواره مورد توجه بوده اند ولی تغییر مدیریت و کاربری آنها و اعمال خاکورزی، تأثیر زیادی بر ساختمان و در نتیجه فرسایش پذیری خاک میگذارد. تغییر کاربریهای نادرست در کشورهای در حال توسعه در سالهای اخیر، به ویژه جنگلتراشیها به شدت موجب کاهش منابع جنگلی گردیده و فرآیندهای تخریب خاک، گرم شدن کره زمین، و تنوع زیستی را تحت تأثیر قرار داده است - Barbier et al, .2001 - وسعت جنگلهای ایران در گذشته نه چندان دور 19/2 میلیون هکتار بوده است. در حالی که طبق آخرین برآوردها وسعت آن به حدود 12/4 میلیون هکتار رسیده است - مروی مهاجر، . - 1384 جنگلهای استان گیلان یکی از قدیمیترین جنگلهای جهان است.
این جنگلها به دلیل داشتن آب و هوای مناسب و برخورداری از بالاترین مقدار بارندگی سالیانه در کشور و نزدیکی با دریای خزر یکی از جنگل های نمونه کشور میباشند. بر اساس گزارشات، وسعت جنگلهای طبیعی با پوشش 50- 100 درصد - جنگلهای هیرکانی - و جنگلهای دست کاشت در شمال ایران به ترتیب حدود 1/9 و 0/6 میلیون هکتار است که سال به سال از وسعت آن کاسته میشود . - FAO, 2010 - در مطالعهای در مورد اثرات جنگلتراشی و تبدیل جنگل به باغ و مزرعه در شمال ایران، کاهش مقدار رس، کربن آلی و افزایش رواناب گزارش شده است - Azmoodeh and .Solaimani, 2014 -
تغییر بیرویه کاربری اراضی از قبیل تبدیل جنگل به باغات و مزارع در استان گیلان باعث کاهش سالیانه وسعت زیادی از منابع طبیعی میشود و متاسفانه در چند سال اخیر موارد فراوانی از تخریب جنگلها در استان گیلان گزارش شده است . در مطالعهای در مورد اثرات تغییر کاربری جنگل به باغ چای در گیلان، کاهش کربن آلی خاک و افزایش جرم مخصوص ظاهری خاک گزارش شده است - رمضانپور و رسولی، . - 1394 نتایج یک مطالعه دیگر در مورد اثر تغییر کاربری جنگل به باغ چای در منطقه لاهیجان نیز بیانگرکاهش مقدار کربن آلی خاک و تنزل پایداری ساختمان خاک بود - Abrishamkesh et al., .2011 - با توجه به نیاز به مطالعه دقیق در مورد بررسی اثرات تخریب جنگل از جنبه کیفیت خاک، این پژوهش با هدف بررسی تأثیر تغییر کاربری جنگل به زراعی بر روی ویژگیهای مهم فیزیکی کیفیت خاک انجام شد.
مواد و روشها
بعد از تهیه نقشه زمین شناسی و پوشش گیاهی، توپوگرافی و کاربریهای مختلف منطقه توتکابن و جمع آوری اطلاعات لازم، مطالعات صحرایی انجام گردید و در ناحیه شمال توتکابن، در محدودهای به مساحت تقریبی حداکثر 5 هکتار در واحد فیزیوگرافی کوه که دارای کاربریهای جنگل طبیعی و کشت شده - گندم دیم - بوده 4 نقطه انتخاب شدند - شکل . - 1 در دو موقعیت شامل شانه و پای شیب، از دو افق سطحی و زیرسطحی خاک، نمونه برداری مرکب انجام گردید. اندازهگیری بافت خاک و جرم مخصوص ظاهری و حقیقی خاک به ترتیب با روش هیدرومتر، کلوخه و پیکنومتر صورت گرفت . - Dane and Topp , 2002 - میانگین وزنی قطر خاکدانهها با استفاده از روش الک تر و سری الک 4، 2، 1، 0/5، 0/25، 0/1، 0/05 میلیمتر تعیین شد. نتایج ویژگیهای خاک بصورت فاکتوریل 2×2×2 با سه فاکتور - کاربری، موقعیت شیب و عمق خاک - و در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار توسط نرم افزار SAS - 2014 - تجزیه و تحلیل شد.
نتایج و بحث
اثرات تغییر کاربری جنگل به زراعی در دو بخش الف - ذرات اولیه خاک - شن، سیلت و رس - و ب - جرم مخصوص ظاهری و حقیقی، تخلخل و میانگین وزنی قطر خاکدانه مورد مطالعه قرار گرفت.
الف - ذرات اولیه خاک - شن، سیلت و رس - اثر متقابل کاربری× شیب × عمق بر درصد شن و سیلت در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود - جدول . - 1 مقایسه میانگینها نشان داد که در هر دو موقعیت شیب - شانه و پشت شیب - و هر دو افق - سطحی و زیرسطحی - ، درصد شن و سیلت در کاربری جنگل به ترتیب به طور معنیدار کمتر و بیشتر از کاربری زراعی بود - شکل . - 2 اثر کاربری نیز بر درصد رس در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود - جدول . - 1 مقدار رس خاک در کاربری جنگل به طور معنیدار بیشتر از کاربری زراعی بود - شکل . - 3
