بخشی از مقاله
چکیده
هر ساله جنگلهای زاگرس در معرض آتش سوزیهای ناشی از عوامل مختلف بودهاند بطوریکه این پدیده به عنوان یک اختلال طبیعی پایداری این اکوسیتمها را تحت تأثیر قرار میدهد. با توجه به اهمیت جنگلهای زاگرس به عنوان یک منابع عظیم ملی و همچنین آتش سوزیهای اخیر پژوهشی به منظور بررسی تغییرات ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک پس از آتش سوزی انجام شد. منطقه مورد مطالعه در استان کرمانشاه بوده که در سالهای 92 و 93 دچار آتش سوزی شده و با منطقه سوخته نشده - شاهد - که بینابین این دو منطقه است مورد بررسی قرار گرفتند.
نمونه برداری در راستای ترانسکت و به صورت انتخابی صورت گرفت، از هر تیمار 20 قطعه نمونه با حفر پروفیلهایی با ابعاد 0/5×0/5 متر و با عمق 20 سانتیمتر زده و نمونههای خاک جهت انجام آزمایشهای مورد نظر به آزمایشگاه برده شد. نتایج مقایسات آماری خصوصیات خاک نشان داد که از میان ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی مورد بررسی درصد رطوبت، pH، کربن آلی، درصد آهک و فسفر قابل جذب خاک در سه تیمار مورد نظر اختلاف معنی داری در سطح 99 درصد وجود دارد. از طرفی درصد رطوبت و فسفر در سالهای 92 و 93 با یکدیگر متفاوت اما اختلاف معتی داری در pH، کربن آلی و درصد آهک خاک در دو منطقه سوخته دیده نشد.
-1× مقدمه
آتش سوزی به عنوان یک عامل کلیدی سبب دگرگونی در اکوسیستمهای خاکی کره زمین شده است - لاورل و همکاران، . - 2007 این فرآیند جهانی هر ساله چند هزار میلیارد مترمربع از جنگلهای دنیا را تحت تأثیر قرار میدهد و از طرفی به عنوان یک فاکتور مهم بر روی شکل دهی بسیاری از اکوسیستمهای جنگلی تأثیر گذار است. - هبل و همکاران، ;2009 بریو و همکاران، . - 2010 خاک جنگل هم به عنوان یک جزء مهم از اکوسیستم تحت تاثیر آتش قرار می گیرد که سبب تغییرات در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک میشود - بادیو - ویلاس، . - 2014
جنگلهای غرب کشور به عنوان یک ناحیه رویشی منحصر به فرد بخش وسیعی از جنگلهای ایران را تشکیل دادهاند، عنصر درختی غالب این جنگلها را گونههای مختلف بلوط تشکیل میدهند، توانایی خارق العاده جست دهی - تجدید حیات غیر جنسی - این گونهها سبب بقای آنها در مقابل فشار زیاد تخریب در این جنگلها شده است - فتاحی، ;1373 مهاجر، - 1385، یکی از مهمترین بحرانهای این جنگلها پدیده آتش سوزی است که هر ساله خسارتهای جبران ناپذیری به همراه دارد. به طور کلی فعالیتهای انسانی، تغییرات آب و هوایی و همچنین گسترش بیابانها سبب افزایش فراوانی آتش سوزی شده است - بچ و همکاران، - 2011 در جنگلهای زاگرس به دلیل عواملی از جمله حضور دامداران، اختلافات قومی و قبیله ایی و دیگر عوامل موثر در بروز آتش سوزی، هرساله شاهد آتش سوزی در این نواحی هستیم.
خاک جنگل هم به عنوان یک جزء مهم از اکوسیستم تحت تاثیر آتش قرار می گیرد - بادیو - ویلاس، - 2014 که این تأثیرات به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم است: غیر مستقیم وابسته به تغییرات در پوشش گیاهی است مستقیم نیز با تغییر در خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و همچنین کاهش میزان نفوذپذیری خاک همراه است - ایمسون، . - 1992 خاک جنگل به عنوان یکی از مشخصات رویشگاه با تأثیر بر روی زاد آوری و بقای گونههای گیاهی در نهایت بر روی آینده اکوسیستم اهمیت زیادی دارد که آتش سوزی این روابط را مختل میکند.
با توجه به اهمیت جنگلهای غرب کشور به عنوان یک سرمایه با ارزش و همچنین آتش سوزیهایی که هر ساله خسارتهای زیادی به این جنگلها وارد میکند بنابراین سعی شده ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک در دو دوره مختلف پس از آتش سوزی با هم مقایسه و به عامل گذشت زمان به عنوان یک فاکتور مهم بعد از آتش سوزی پرداخته شود. از آنجایی که تاکنون تأثیر آتش سوزی بر روی خصوصیات خاک در دورههای مختلف گزارشی دیده نشده است در این پژوهش بررسی تغییرات ایجاد شده در خصوصیات خاک مورد مطالعه قرار میگیرد.
-2 مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه بخشی از جنگلهای شاخه زاد بلوط ایرانی زاگرس است که در شهرستان ماهیدشت استان کرمانشاه قرار دارد. این منطقه در سال های 92 و 93 دچار آتش سوزی شده که مساحت مناطق آتش سوزی شده در سال های 92 و 93 به ترتیب 40 و 20 هکتار است، منطقه آتش سوزی نشده که بینابین این مناطق است به عنوان منطقه شاهد در نظر گرفته شد و با مناطق سوخته شده 3 تیمار را تشکیل میدهد. مناطق آتش سوزی شده و آتش سوزی نشده در همسایگی هم با متوسط شیب 30-40 درصد و جهت شمالی هستند. به دلیل مناسب بودن ویژگی منطقه برای جواب دادن به سوالات پژوهش، این منطقه انتخاب شد. گونه اصلی این جنگل را بلوط ایرانی Quercus persica تشکیل می دهد.
- 1-2 نمونه برداری
ابتدا محدوده مناطق آتش سوزی شده در سال های 92 و93 مشخص، سپس در هر تیمار 4 ترانسکت با فواصل 50 متر پیاده و در راستای این ترانسکت های زده شده 20 قطعه نمونه به صورت انتخابی با ابعاد 50×50 سانتی متری زده شد و نمونههای خاک از عمق 0-20 سانتی متری برداشت و جهت انجام آزمایشها به آزمایشگاه برده شد. در مجموع 60 قطعه نمونه برداشت شد.
-2-2 اندازه گیری ویژگیهای خاک
رطوبت خاک با خشک کردن نمونههای خاک در آون و محاسبه تغییر جرم نمونهها اندازهگیری شد - اسچارن بروچ و بوچ هیم، . - 2007 اسیدیته خاک نیز با استفاده از دستگاه pH متر اندازهگیری شد - امسلن، . - 1982 کربن آلی خاک - OC - بر پایه روش والکی - بلاک اندازهگیری شد - والکی و بلاک، - 1934، فسفر قابل جذب - P - نیز به کمک عصارهگیر بی-کربنات سدیم نیم مولار، به روش اولسن و همکاران - 1954 - جداسازی و با دستگاه اسپکتروفتومتر اندازهگیری شد، پتاسیم قابل جذب - P - به روش عصاره گیری با آمونیوم استات و دستگاه فلیم فتومتر اندازه گیری شد. آهک خاک نیز به روش تیتراسیون تعیین شد - زرین کفش، . - 1371 جرم مخصوص حقیقی - P.D - به روش پیکنومتری تعیین شد. جرم مخصوص ظاهری - B.D - نیز به روش کلوخه اندازه گیری شد - جعفری حقیقی، . - 1382
- 3- 2 آزمونهای آماری
جهت بررسی نرمال بودن دادهها از آزمون کولموگروف - اسمیرونوف استفاده شد. آزمون همگنی واریانسها از آزمون لون بکار برده شد. برای انجام تجزیه واریانس و سنجشهای ویژگیهای خاک با توجه به نرمال بودن پراکنش دادهها وهمچنین همگنی واریانس گروهها به ترتیب از ANOVA و دانکن استفاده شد. میزان تخلخل خاک با توجه به جرم مخصوص حقیقی و جرم مخصوص ظاهری محاسبه گردید. انجام آزمونهای آماری در محیط نرم افزار SPSS نسخه 22 انجام شد.
-3نتایج
نتایج میانگین ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک به صورت نمودار در شکلهای زیر نشان داده شدهاند - شکل 1 و . - 2 با توجه به نتایج sig در جدول، خصوصیات خاک شامل درصد رطوبت خاک، pH، درصد کربن خاک، درصد آهک و همچنین فسفر قابل جذب خاک در بین تیمارهای مورد بررسی تفاوت معنی داری وجود دارد اما در جرم مخصوص حقیقی، جرم مخصوص ظاهری و درصد تخلخل تفاوت معنی داری در سه تیمار مورد بررسی دیده نمیشود.
