بخشی از مقاله
چکیده :
به منظور تاثیر سطوح مختلف شوری بر صفات مورفولوژیک4رقم گندم، آزمایشی در سال 1390-1391 در گلخانه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر با هدف تعیین رقم متحمل به شوری اجرا گردید. در این آزمایش ارقام مختلف شامل چمران، دهدشت، کوهدشت، یاواروس و به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با 3 تکرار به اجرا در آمد. بسترکشت ماسه بادی با سطح شوری 2میلی موس و درگلدان های پلاستیکی با حجم 8/5 کیلوگرم و سطوح شوری شامل 8،6،4،2،1میلی موس بر سانتیمتر و آبیاری با آب دریا به عنوان منبع جدید آبی و به صورت مخلوط با آب شرب و رساندن آن به سطوح مورد نظر انجام گرفت
در نهایت متغیرهای مورد اندازه گیری شامل ارتفاع ساقه، قطر ساقه، تعداد گره، قطر محور انتهایی و ارتفاع سنبله مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت و نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد تاثیر شوری بر روی قطر محور انتهایی در سطح 1درصد، معنی دارگردید
ارتفاع ساقه، ارتفاع سبنله و قطر ساقه، تعداد گره درسطوح مختلف شوری معنی دار نشد تاثیر رقم بر روی متغیرهای ارتفاع سنبله، ارتفاع ساقه، در سطح1درصد و قطر ساقه در سطح 5 درصد از لحاظ آماری معنی دارگردید. اثر متقابل شوری و رقم در متغیر های مورد بررسی از لحاظ آماری معنی دار نشد. در مجموع می توان نتیجه گرفت که رقم کوهدشت و دهدشت به عنوان بهترین رقم مورد بررسی در پاسخ به شرایط ایجاد شده می باشد و تا سطح شوری 4 میلی موس از شرایط مطلوبی برخوردار بودند اما با افزایش شوری از سطح 6 میلی موس به بعد گیاه دچار اختلالاتی در روند رشد گردید.
مقدمه:
در مناطق خشک و نیمه خشک به علت کمبود آب به عنوان عامل اصلی و شوری خاک به عنوان عامل ثانویه باعث کاهش رشد گندم و عملکرد دانه می شود - مانس و همکاران ،. - 2006 در ایران نیز مساحت اراضی شور بالغ بر 18.5میلیون هکتار است - سیادت و همکاران، . - 1997 از آنجایی که منابع آبی با کیفیت مطلوب برای آبیاری محصولات درجهان محدود است بنابراین استفاده از آبهای شور و لب شور برای کشاورزی اجتناب ناپذیر است در چنین شرایطی یکی از عوامل موثر در تولید و بهره برداری از خاک وآب شور استفاده از ارقام گیاهی متحمل به شوری است
طی تحقیقی که توسط ال هاندوی وهمکاران - 2005 - صورت گرفت به این تنیجه رسیدند که تنش شوری باعث کاهش عملکرد از طریق کاهش تعداد پنجه های بارور و کاهش تعداد دانه ها می شود. برای مقابله با این مشکل شناسایی و انتخاب ارقام متحمل بسیار ضروری به نظر می رسد
تنش شوری تنها بر یک مرحله رشدی گیاه تاثیر سوء نمی گذارد بلکه با توجه به شدت تنش،نوع تنش، میزان مقاومت گیاه، مراحل مختلف رشدی و نوع بافت و اندام گیاهی سیر تکاملی متفاوت می باشد - ماس و همکاران، . - 1997 بنابراین با توجه به اهمیت بارز گندم در تغذیه انسان که همه ساله تقاضای جهانی برای تولید آن افزایش پیدا می کند و محدودیت منابع تولید و کمبود منابع آبی مناسب شناسایی ارقام متحمل به شوری ضروری است.
پیشینه تحقیق
آوالبایف و همکاران - 2009 - رشد گیاهچه های گندم را تحت شرایط شوری در گلخانه بررسی کردند و اظهار داشتند که با افزایش سطوح شوری رشد گیاهچه ها با کاهش معنی داری روبرو می شود. همچنین مطالعات نشان می دهد که سورگم، گندم و نخود در مراحل رشد رویشی و اوایل رشد زایشی به شوری حساس بوده ودر مرحله گلدهی دارای حساسیت کمتر و در مرحله پرشدن دانه کمترین حساسیت به شوری را دارند. بنابراین در مراحل حساس می توان برای آبیاری از آب های با شوری کم و در مراحل مقاوم از آب های شور استفاده نمود - برنستین و همکاران، - 1994 افزایش شوری خاک نیز ارتفاع گیاه، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه گیاه گندم را کاهش می یابد
درمورد تاثیر شوری بر دیگر گیاهان نیز تحقیقاتی صورت گرفت که عبید و همکاران - 2001 - در زمینه تاثیر تنش شوری بر روی رشد گیاه ذرت بیان کردند شوری ناشی از کلرور سدیم باعث کاهش میزان رشد نسبی و به تبع آن کاهش ماده خشک کل گیاه می گردد. نتیجه مشابه در برنج توسط سایر محققین گزارش شده است نیز کاهش طول ساقه گندم را در شرایط شور گزارش کرده اند که باعث کاهش وزن ساقه و در نهایت وزن ماده خشک می شود.
تحقیقاتی که بر روی تاثیر شوری بر صفات مورفولوژیک چند رقم گندم متحمل به شوری صورت گرفت نشان داد که افزایش شوری بدون توجه به نوع رقم باعث کاهش سطح برگ، ماده خشک کل و طول ساقه گندم می شود همچنین میزان سدیم در برگها افزایش و میزان پتاسیم در برگها کاهش یافت و در محل گره ساقه دفع نمک مشاهده گردید
براساس تحقیقی که بر روی گیاه شبدر انجام شد با افزایش شوری جوانه زنی بذور، تعداد گره، سطح برگ، وزن خشک کل بوته، کاهش یافت
همچنین تنش شوری باعث کاهش گسترش برگ، تولید پنجه، ارتفاع بوته، رشد سنبله و عملکرد گندم نان می شود
همه این نتایج نشان می دهد که شوری با کاهش جذب عناصر غذایی و مورد نیاز از ریشه، بر روی رشد رویشی و زایشی گندم اثر می گذارد بنابراین با توجه به اهمیت بارز گندم در تغذیه انسان که همه ساله تقاضای جهانی برای تولید آن افزایش پیدا می کند و محدودیت منابع تولید و کمبود منابع آبی مناسب شناسایی ارقام متحمل به شوری ضروری است.
مواد و روش ها:
اجرای پژوهش در مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی بوشهر واقع در جنوب شرق شهر برازجان در سال زراعی 1391-1390 صورت گرفت گلخانه این مرکز محل اجرای طرح های تحقیقاتی و در ضلع شمالی این مرکز واقع شده است طول آن50 متر وعرض آن10متر، جمعا" به مساحت 500 متر مربع و به صورت عرض شمال به جنوب می باشد. در این پژوهش شوری و ارقام گندم به عنوان تیمارهای آزمایش مورد بررسی قرار می گیرند که سطوح مختلف شوری با استفاده از آب دریا به عنوان منبع جدید آبی و به صورت مخلوط با آب شرب و رساندن آن به میزان سطوح شوری مورد نظر می شود پژوهش به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با 3 تکرار می باشد ارقام مورد استفاده شامل رقم چمران، یاواروس، کوهدشت، دهدشت که از ارقام ذکر شده چمران وکوهدشت گندم نان و یاواروس و دهدشت گندم دوروم می باشند خاک مورد استفاده جهت بستر کشت ماسه بادی می باشد که Ec آن 2میلی موس است این بستر کشت فاقد مواد مغذی می باشد.
سطوح مختلف شوری مورد نظر شامل1میلی موس به عنوان شاهد،2 میلی موس،4 میلی موس،6 میلی موس، 8 میلی موس با استفاده از آب دریا که با آب معمولی مخلوط می شود. در پژوهش های گذشته شوری را بوسیله کلرید سدیم تامین می کردند اما در این پژوهش از آب دریا به عنوان منبع جدید آبی استفاده می شود که متفاوت با دیگر پژوهش ها می باشد.
پژوهش به صورت گلخانه ای و درگلدان هایی با ارتفاع 30سانتیمتر و قطر 20سانتیمتر و از جنس پلاستیک است. حجم گلدان 8/5کیلو گرم می باشدکه بر روی هر گلدان اتکت گذاری شده که بیانگر تیمارهای پژوهش می باشد. به منظور استقرار یکنواخت بوته ها و اطمینان از سبز شدن آن آبیاری اول با آب غیر شور انجام گردید - آب چاه. - EC=4 دور آبیاری با توجه به مکان اجرای پژوهش وکاهش تبخیر سطحی به علت قابل کنترل بودن دمای گلخانه 15روز معین شد و میزان آب آبیاری 1لیتر تعیین گردید و آبیاری به نحوی صورت گرفت که آب به خارج از گلدان نفوذ نکرد. با افزایش دما دور آبیاری با آب شور به 10روز و سپس به 3روز کاهش یافت در یادداشت برداری نهایی تمام فاکتورها از قبیل طول ساقه، تعداد گره، طول سنبله، قطر ساقه، قطر محور انتهایی مورد اندازه گیری قرار گرفت سپس داده های آماری و رسم نمودار از طریق نرم افزار Excel و تجزیه تحلیل آماری از نرم افزارSPSS، ورژن 19و مقایسه میانگین با آزمون دانکن در سطح %5 استفاده گردید.
