بخشی از مقاله
چکیده:
این تحقیق در سال زراعی 1390 در گلخانه شهرستان ورزقان روستای کاسین در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه کاملا تصادفی در 4 تکرار اجراشد. فاکتور اصلی شامل ارقام مختلف گندم نان و فاکتور فرعی شامل سطوح مختلف شوری در نظر گرفته شد. بر اساس نتایج تجزیه واریانس دادهها، بیشترین تعداد پنجه بارور و بیشترین شاخص برداشت در رقم پیشتاز به دست آمد. رقم پیشتاز همچنین بیشترین وزن دانه در سنبله را داشت. همچنین سطوح شوری تحت مدیریت آبیاری اثر کاهشی بیشتری را در صفت وزن دانه در سنبله نسبت به سطوح شوری آماده شده با آب مقطر داشت.
کلمات کلیدی: گندم، رقم، سطوح شوری
.1 مقدمه
گندم اولین غله و مهمترین گیاه زراعی دنیاست و به دلیل تطابق زیاد با شرایط آب و هوایی مختلف گیاهی، دامنه پراکندگی آن بیش از هر گونه دیگر است .[1] زراعت غلات و بویژه گندم قسمت اصلی کار کشاورزان مناطق نیمه خشک جهان را شامل میشود. در شرایط اقلیمی متغیر مناطق نیمه خشک، انواع گیاهانی که بتوانند بدون آبیاری کشت شوند نسبتا محدودند و هیچ یک از آنها نتوانسته اند بر گندم که مهمترین گیاه این مناطق است، ارجحیت پیدا کنند .[8]
عوامل تنش زای غیر زیستی شامل خشکی، شوری، سرما، یخزدگی، گرما، کمبود عناصر غذایی، سمیت عناصر سنگین، عامل تنش زای اکسید اتیو، کمبود اکسیژن و عوامل تنش زای مکانیکی است .[18] در بین این عوامل تنش زا خشکی، شوری، سرما و گرما مهمترین عوامل کاهنده عملکرد گیاهان زراعی است و عملکرد بسیاری از گیاهان زراعی را تا 50 درصد کاهش می دهند .[17] براساس اظهار نظر محققین دیگر در اثر عوامل تنشزای غیرزیستی بیش از 82 درصد از عملکرد بالقوه گیاهان کاسته میشود .[19]
شوری خاک یکی از عوامل محدودکننده رشد گیاهان به حساب میآید.شوری خاک بر اثر تجمع املاح خاک می باشد و با افزایش غلظت املاح محلول افزایش مییابد .[9] مطالعات انجام شده در ارتباط با ارزیابی صفت تحمل به شوری در گندم این گیاه را به عنوان گیاهی نیمه حساس تا نیمه متحمل به شوری طبقه بندی کرده است 2]و .[7 گزارش شده که در اثر استفاده از آب شور سبز شدن گیاهچه تحت تأثیر قرار گرفته است. هم چنین درصد جوانه زنی و سبز شدن بذور جو به طور معنی داری کاهش یافت و درصد ظهور گیاهچه به طور معنی داری به تأخیر افتاد .[5] در زمینه تأثیر تنش شوری بر رشد گیاه، محققین بیان کردند که شوری ناشی از کلروسدیم در گیاه ذرت باعث کاهش میزان رشد نسبی و در نتیجه کاهش ماده خشک کل گیاه میگردد .[16] در بررسی دیگری، با ارزیابی تحمل به شوری ژنوتیپهای مختلف گندم، کا هش تعداد برگ، تعداد پنجه و وزن با افزایش سطح شوری گزارش شده است .[14]
نتایج یک آزمایش گلخانه ای بر روی گندم نان در چهار سطح شوری نشان داد که افزایش شوری موجب عدم تکامل گلچه، کاهش تعداد دانه در سنبله و کاهش وزن دانه میشود .[6] شوری باعث کاهش عملکرد دانه جو از طریق کاهش تعداد پنجه بارور، تعداد سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن دانه میگردد. هم چنین شوری طول دوره پر شدن دانه، ارتفاع و تعداد برگ به ویژه در ارقام حساس، کاهش میدهد. که کاهش عملکرد نتیجه کاهش تعداد سنبله در هر گیاه و وزن دانه در هر سنبله بود .[5]
محققین کاهش دو جزء تعداد سنبله و وزن دانه گندم را مهمترین دلیل کاهش عملکرد در شرایط شور معرفی کردند .[3] محققین دیگر نیز کاهش وزن دانه را از مهمترین کاهش عملکرد دانه گندم تحت تنش شوری ذکر کردند .[4] در آزمایشی دریافتند که با افزایش شوری درصد جوانه زنی و سرعت جوانه زنی بذور، طول ریشه چه و طول ساقه چه به شدت کاهش یافت. افزایش میزان اسید جیبرلیک باعث کاهش میزان و سرعت جوانه زنی بذور در سطوح مختلف شوری شد اما اثرات تحریک کننده بر رشد ساقه چه گیاهچه های گندم داشت و هورمون کینتین در غلظت 4 میلیگرم در لیتر منجر به افزایش طول ساقه چه و افزایش نسبت طول ساقه چه به ریشه چه گردید .[2]
.2 مواد و روش کار
در این تحقیق، آزمایش به صورت گلدانی و در داخل گلخانهای به عرض6 متر، طول 100 متر و ارتفاع 5,5 متر که مجهز به سیستم تهویه بود، اجرا گردید. طول دوره روشنایی و تاریکی تابع طول روز بوده و دمای گلخانه به طور میانگین در طول دوره پژوهش بین 23 تا 38 درجه سانتیگراد و میزان رطوبت نسبی گلخانه بین 55 تا70 درصد متغیر بود. خاک مورد نیاز برای این آزمایش از مزارع نزدیک گلخانه جمع آوری و الک گردید که دارای بافت لوم شنی بود و سپس در هر گلدان به میزان 6 کیلوگرم خاک ریخته شد و طرح آزمایشی مورد نظر اجرا گردید.
این پژوهش در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه کاملا تصادفی در 4 تکرار اجراشد. که ارقام مختلف گندم نان به عنوان فاکتور اصلی - - A و سطوح مختلف شوری به عنوان فاکتور فرعی - B - ، دو فاکتور مورد بررسی در این آزمایش بودند. فاکتور A شامل 5 رقم گندم نان بهاره به نامهای چمران، تجن، پیشتاز، فلات و گاسگوژن و فاکتورB شامل 7 سطوح مختلف شوری در Ec های مختلف 0، 5، 10، 15، 10، 20 و 30 که سطح شوری 10، 20 و 30 براساس مدیریت آبیاری برای اعمال تنش شوری برای هر گلدان نصف آب شور و نصف از آب شرب گلخانه اعمال شد
1-2 عملیات کاشت:
کلیه بذور براساس تهیه نقشه کاشت به صورت دستی و در عمق 2 سانتیمتری خاک کشت شدند. هر رقم در 4 تکرار کاشته شد و در هر گلدان 10 بذر کاشته شد. مجموع کل گلدانهای مورد استفاده 140 عدد بود که همگی پس از کشت بلا فاصله آبیاری شدند.
2-2عملیات داشت:
آبیاری تقریباً از هر 4 روز یکبار انجام می گرفت. مبارزه با علفهای هرز هر هفته بعد از انجام عمل آبیاری به صورت دستی انجام شد.
3-2 اعمال تنش شوری
در این پژوهش اعمال تنش شوری بعد از استقرار بوتهها انجام گرفت. میزان شوری براساس Ec متر با دزهای متفاوت NaCl تعیین ودر ظرفهای پلاستیکی تهیه شدند. در این پژوهش در سطح شوری 0، 5، 10 و 15 دسی زیمنس بر متر برای هر گلدان یک لیوان آب شور اعمال شد در حالیکه در سطح شوری 10، 20 و 30 دسی زیمنس بر مترکه براساس مدیریت آبیاری می باشد برای اعمال تنش شوری برای هر گلدان نصف آب شور و نصف از آب شرب گلخانه اعمال شد.
.3 نتایج و بحث
تجزیه واریانس صفات مورد بررسی نشان داد که اثر رقم در تمامی صفات شامل تعداد پنجه بارور، وزن دانه در سنبله، طول ریشک و شاخص برداشت در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود. همچنین سطوح شوری در صفات تعداد پنجه بارور، وزن دانه در سنبله، شاخص برداشت در سطح احتمال یک درصد معنیدار بود. در این بررسی اثر متقابل رقم در شوری در صفات تعداد پنجه بارور، شاخص برداشت در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود - جدول . - 1-3
1-3 تعداد پنجه بارور
مقایسه میانگین تعداد پنجه بارور در ارقام گندم تحت تاثیر شوری نشان داد که در سطح شاهد شوری رقم پیشتاز بیشترین تعداد پنجه بارور را به خود اختصاص داد. در بین سایر ارقام از نظر تعداد پنجه بارور اختلاف معنی داری مشاهده نشد - شکل . - 1-3 در آزمایشی محققین اظهار نمودند که بین ژنوتیپها و ارقام مختلف گندم از نظر تعداد پنجه بارور اختلاف معنیداری وجود دارد .[15] در این بررسی در ارقام گاسکوژن و فلات سطوح شوری 5 دسی زیمنس بر متر و شوری 10 دسی زیمنس بر متر تحت مدیریت آبیاری تاثیر معنی داری بر تعداد پنجه بارور نداشت ولی سایر سطوح کاهش معنی داری را در این صفت باعث گردید. در این ارقام بیشترین کاهش را سطح شوری 30 دسی زیمنس بر متر باعث شد. در رقم پیشتاز سطوح شوری 5 و 10 دسی زیمنس بر متر و شوری 10 دسی زیمنس بر متر تحت مدیریت آبیاری تاثیر معنی داری بر تعداد پنجه بارور نداشت ولی سایر سطوح کاهش معنی داری را در این صفت باعث گردید - شکل . - 1-3 محققین نیز اظهار داشتند که تنش شوری در گندم منجر به کاهش تعداد پنجه بارور می گردد .[16]
2-3وزن دانه در سنبله
مقایسه میانگین وزن دانه در سنبله در ارقام مختلف نشان داد که در بین ارقام مورد بررسی رقم پیشتاز با 0/69 گرم دانه در سنبله بیشترین میزان وزن دانه در سنبله را دارد. در بین سایر ارقام مورد بررسی از نظر وزن دانه در سنبله اختلاف معنی داری مشاهده نگردید - شکل . - 2-3 در آزمایشی گزارش شد که در گیاهان منبع - سطح برگ، شاخص سطح برگ، وزن خشک برگ در هر گیاه و کارایی فتوسنتز - ، مخزن - تعداد گرههای تولید کننده شاخههای زایشی، فرم میوه دهی و وزن خشک میوه ها در هر گیاه - و جریان از منبع به مخزن در 20 لاین مورد بررسی و گیاهان والد متفاوت بود. لذا اختلاف در این صفات فیزیولوژیک می تواند منجر به ایجاد اختلاف در وزن دانه در سنبله گردد .[13] عسگری اختلاف معنی داری را بین ارقام مختلف گندم از نظر وزن دانه در سنبله مشاهده نمود .[12]
