بخشی از مقاله
چکیده
جهت بررسی تأثیرپذیری صفات مورفوفیزیولوژیک گلرنگ از تنش خشکی و الگوی کاشت، از دو رقم گلرنگ فرامان و گلدشت استفاده گردید، آزمایش به صورت کرتهای دو بار خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج اجرا شد. عامل اصلی، تنش آبی در سه سطح شامل شاهد یا آبیاری کامل - a1 - ، قطع آبیاری در مرحله گلدهی - a2 - و قطع آب در مرحله پرشدن دانه a3 - - ، عامل فرعی، رقم در دو سطح شامل فرامان - b1 - وگلدشت - b2 - و عامل فرعی فرعی، آرایش کاشت در دو سطح یک ردیفه - c1 - و دو ردیفه - c2 - بود.
با توجه به نتایج به دست آمده در این آزمایش، قطع آبیاری تاثیر معنیداری بر دمای کانوپی داشته ولی تاثیر آن بر روی شاخص کلروفیل برگ غیرمعنیدار بود. همچنین اثر رقم و آرایش کاشت و اثرات متقابل آنها، بر دمای کانوپی و شاخص کلروفیل برگ غیر معنیدار بود. در ضمن آرایش کاشت یک ردیفه نسبت به آرایش کاشت دو ردیفه، تعداد شاخه بیشتری را در بوته ایجاد میکند ولی آرایش کاشت دو ردیفه نسبت به آرایش کاشت یک ردیفه، ارتفاع اولین شاخه بالاتری را ایجاد کرده است.
-1 مقدمه
دانههای روغنی به آن دسته از گیاهان اطلاق میشود که روغن فقط در بخش اندوختهای دانه ذخیره شده باشد، همچنین مقدار آن در دانه کمتر از 15 درصد نباشد - پاساری، . - 1389 امروزه استفاده از مکانیزاسیون تولید دانههای روغنی، منجر به افزایش بازدهی هر واحد نهاده در نواحی کشاورزی گردیده است. طبق پیشبینی کارشناسان، در آینده بازدهی حاصل از زراعت فشرده دانه-های روغنی، به دلیل افزایش بهای سوختهای فسیلی بسیار زیادتر از امروز خواهد بود. از نکات مثبت دیگر در کاشت این گروه از گیاهان، عدم نیاز آنها به تکنولوژی بسیار پیشرفته میباشد و با وسایل و امکانات موجود به راحتی میتوان آنها را تولید نمود - ناصری، . - 1370 گلرنگ از گیاهان فصل گرم است که از دیرباز در قسمتهای وسیعی از آسیا، آفریقا، روسیه و چین کاشت میشده است. موطن اصلی این گیاه احتمالاً منطقهای محصور در میان مدیترانه شرقی و خلیج فارس میباشد
محصول نواحی گرم است، ولی در اثر اصلاح نباتات و تولید ارقام مختلف، دامنهی کاشت آن به عرضهای جغرافیایی بالا رسیده است - میرشکاری، . - 1380 تأمین بخشی از روغن موردنیاز کشور و کاهش هزینههای سنگین دراین رابطه با گسترش کاشت گلرنگ در اراضی امکان پذیر است - علیزاده، . - 2005 با افزایش درجه حرارت، تنفس افزایش مییابد، بین تنفس نوری وفتوسنتز، اثرات متقابلی درواکنش به تغییردرجه حرارت ظاهرمیشود. در گیاهان 4 کربنه مانند ذرت باتغییردرجه حرارت بازده کوانتومی ثابت میماند که بیان کننده سرعت پایین تنفس نوری است، اما در گیاهان 3 کربنه مانندگلرنگ، بازده کوانتومی با افزایش درجه حرارت کاهش مییابد که نشان دهنده تحریک تنفس نوری با افزایش درجه حرارت ونیازبه انرژی بیشتر برای تثبیت هر مول دی اکسیدکربن خالص است
آلبرت و همکاران - 1977 - 2 با بررسی اثرات تنش خشکی محتوی و ترکیب کلروفیلهای مزوفیلی و غلاف آوندی برگهای ذرت، اظهار داشتهاند که در اثر خشکی، میزان کلروفیل برگ کاهش مییابد و این کاهش کلروفیل در اثر نقصان در لاملای کلروپلاستها میباشد. یک روش سریع بهمنظور ارزیابی سبزینگی برگ که در سالهای اخیر ابداع و مورد استفاده قرار گرفته است، روش کلروفیل متری میباشد. دستگاه کلروفیلمتر با انتشار نور در طول موجهای خاص، مقدار کلروفیل را در مدت زمان بسیار کوتاه و بدون خسارت به برگها، برآورد میکند. موحدی دهنوی و همکاران - 1383 - بیان کردند که تنش خشکی در گلرنگ سبب افزایش پرولین، قندهای محلول برگ و اسپاد کلروفیل میشود. محلول پاشی گلرنگ با عناصر کم مصرف مانند روی و منگنز سبب افزایش میزان پرولین، قندهای محلول برگ و اسپاد در شرایط تنش خشکی و افزایش تحمل گلرنگ به تنش خشکی گردید.
همچنین احسانزاده - 1382 - طی تحقیقاتی که برای بدست آوردن اثر تراکم بوته گلرنگ بر عملکرد و اجزای عملکرد انجام داد به این نتیجه رسید که تعداد شاخه فرعی در بوته، تعداد قوزه در بوته، تعداد دانه در قوزه و شاخص برداشت بطور معنیداری با افزایش تراکم بوته کاهش یافت و اثر کاهش ذکر شده توسط افزایش بوته در واحد سطح جبران شد بطوری که عملکرد دانه با تغییر تراکم گیاهی تغییر معنیداری پیدا کرد. یعقوب نژاد - 1383 - افزایش تراکم بوته تا حد رسیدن به حداکثر عملکرد در واحد سطح سبب افزایش تعداد شاخه و برگ در واحد سطح میشود، تاج پوشش زودتر بسته میشود وجذب عوامل محیطی افزایش مییابد.
-2 مواد و روشها
این تحقیق به صورت یک آزمایش مزرعهای در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی سنندج، واقع درطول جغرافیایی 47 درجه و 1 دقیقه شرقی و عرض 35 درجه و 16 دقیقه شمالی، با ارتفاع 1300 متر از سطح دریا در سال 1393 انجام شد. میانگین درجه حرارت و میزان بارندگی سالانه در منطقه بر اساس آمار بلند مدت هواشناسی به ترتیب 13/4 درجه سانتیگراد و 471 میلیمتر بود. آزمایش به صورت اسپلیت اسپلیت پلات - کرتهای دو بار خرد شده - در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا گردید.
عامل اصلی، تنش آبی در سه سطح شامل شاهد یا آبیاری کامل - a1 - و قطع آبیاری در مرحله گلدهی - a2 - و قطع آب در مرحله پرشدن دانه - a3 - و عامل فرعی، رقم در دو سطح شامل فرامان - b1 - وگلدشت - b2 - و عامل فرعی فرعی، آرایش کاشت در دو سطح یک طرفه - c1 - و دو طرفه - c2 - بود. زمین مزرعه ابتدا توسط تراکتور و گاوآهن برگردان دار شخم زده شد و پس از آن به منظور خرد نمودن کلوخهها و تسطیح زمین، عملیات دیسک زدن انجام شد.
آبیاری مزرعه به صورت جوی و پشتهای و کاشت بذور گلرنگ بر روی خط داغاب کنار پشتهها در اوایل اردیبهشت انجام شد. مبارزه با علف هرز توسط نیروی کارگری و به صورت دستی انجام شد آبیاری در کرت های بدون تنش مطابق معمول، هر سه روز یک بار انجام شد و به منظور اعمال تیمار تنش، به محض شروع مرحله گلدهی گیاه تا پایان مرحله گلدهی و نیز به محض پر شدن دانه تا پایان مرحله دانه-دهی، عمل قطع آبیاری در کرتهای مربوطه به اجرا گذاشته شد و پس از آن آبیاری مجدد این کرتها مانند سایر کرتها انجام شد. صفات فیزیولوژیک دو رقم گلرنگ فرامان و کلدشت شامل دمای کانوپی، عدد اسپاد، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت مورد بررسی قرار گرفت.
سپس دادههای حاصل از نمونه برداریها برای سهولت در محاسبات ریاضی در صفحات برنامه Excel ثبت گردید. دادهها با استفاده از نرمافزارهای MSTAT-C و SAS تجزیه و تحلیل شد. عملیات مربوطه شامل تجزیه واریانس دادهها، مقایسه میانگین های تیمارها با آزمون LSD و محاسبه همبستگی بین صفات بود و در ضمن شکلهای مربوطه نیز از طریق نرم افزار Excel رسم گردید.
