بخشی از مقاله
مقدمه
جهت کاهش آلودگی های محیط زیست، کاهش استفاده از منابع غیرقابل تجدید که در تولید کودهای شیمیایی مورد استفاده قرار می گیرند، کاهش آبشویی و تصعید نیتروژن و دنیتریفیکاسیون در شرایط غرقابی، همچنین جهت صرفه جویی و افزایش کارایی مصرف کودهای نیتروژن، استفاده از کودهای دامی و زیستی گزینههای مناسبی برای جایگزینی به نظر میرسد. کودهای آلی علاوه بر اثرات مثبت زیستی و اصلاح خصوصیات فیریکی æ شیمیایی، افزایش خلل و فرج خاک و بهبود هدایت هیدرولیکی به این علت که به آهستگی آزاد شده و در اختیار گیاه قرار می گیرند، آلودگی کمتری در محیط زیست ایجاد می کنند ]باقری، .[1390کودهای آلی با تولید هوموس عوارض نامطلوب کودهای شیمیایی را کاهش داده و کارایی بهرهوری کود را افزایش میدهند.
همچنین کودهای زیستی به مجموعه مواد نگهدارنده با تعداد زیاد از یک یا چند ریزجاندار مفید خاکزی و یا فرآورده های متابولیک آنها اطلاق میشود که بیشتر به منظور تامین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه و ایجاد شرایط مناسب برای رشد و نمو آن که به صورت مایه تلقیح زنده برای مصرف در خاک و یا همراه با بذر تولید می شوند .[Sharma, 2003] کودهای زیستی با افزایش فعالیت باکتریهای محرک رشد تاثیر کودهای آلی و شیمیایی را در تولیدات کشاورزی افزایش میدهند . [Shata, 2007] زهیر و همکاران [Zahir et al., 1998] افزایش 8/5 درصدی ارتفاع بوتههای ذرت که بذرهای آن با باکتریهای ازتوباکتر و سودوموناس تلقیح شده بودند، گزارش کردند.
سرهان و همکاران [Sarhan et al., 2011] گزارش کردند که کاربرد تلفیقی کود زیستی به همراه کود دامی موجب افزایش ارتفاع، تعداد برگ در بوته، وزن تر و وزن خشک اندامهای هوایی کدو گردید. اود و همکارن [Oad et al ., 2004] با بررسی سطوح مختلف کود شیمیایی و کود دامی بر روی ذرت علوفهای گزارش کردند که مصرف کود شیمیایی به همراه کود دامی موجب افزایش ارتفاع ساقه، تعداد برگ سبز و عملکرد علوفه æ همچنین کاهش مصرف کود نیتروژن شد. با توجه به اثرات منفی آبشویی کودهای نیتروژن در طبیعت و افزایش هزینه های تولید کودهای شیمیایی، این آزمایش با هدف بررسی تاثیر تلفیقی کودهای مختلف بر عملکرد و صفات مورفوفیزیوژیک ذرت علوفهای اجرا شد.
مواد و روشها
این آزمایش در سال زراعی 1390- 1391 در مزرعه پژوهشی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان در رشت اجرا شد. آزمایش در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد که ترکیبهای کودی مختلف مورد ارزیابی قرار گرفتند. تیمارهای کودی عبارت بودند از: -1 تیمار بدون کود شیمیایی، بدون تلقیح و بدون کود دامی - شاهد - -2 تیمار حاوی %100 کود شیمیایی - نیتروژن 150 کیلو گرم در هکتار از منبع اوره + فسفر 40 کیلوگرم در هکتار از منبع سوپر فسفات تریپل - + بدون تلقیح و بدون کود دامی -3 تیمار حاوی کود دامی 28 - تن در هکتار - + بدون تلقیح و بدون کود شیمیایی -4 تیمار حاوی کود زیستی - Pseudomonas + - fluorescens + Azospririllum brasilenes بدون کود دامی و بدون کود شیمیایی -5 تیمار حاوی%50 کود شیمیایی + کود زیستی -6 تیمار حاوی %75 کود شیمیایی + کود زیستی -7 تیمار حاوی %50 کود شیمیایی % 50 + کود دامی -8 تیمار حاوی %25 کود دامی % 25 + کود شیمیایی + کود زیستی -9 تیمار حاوی %75 کود دامی + کود زیستی -10 تیمار حاوی %50 کود دامی + کود زیستی. دو عدد بذر با فاصله کاشت 15 سانتیمتر از همدیگر، با فاصله ردیف 65 سانتی متر و در پنج ردیف در عمق 5 سانتی متری از خاک وسط پشته قرار داده شد.
برای کاشت از بذر رقم سینگل کراس 704 استفاده شد که بذر آن از موسسه اصلاح و نهال بذر کرج تهیه شد. مایه تلقیحی باکتریایی به صورت مایع و بستههای جدا، از بانک میکروبی موسسه تحقیقات خاک و آب کرج تهیه شدند. مایه تلقیحی باکتریایی حاوی باکتری سودوموناس و آزوسپریلیوم بود. در تیمار شیمیایی کود نیتروژن در سه مرحله 1/3 - قبل از کاشت، 1/3 در مرحله 3-2 برگی و 1/3 در مرحله 8 برگی - استفاده شد. کود دامی کاربردی کود گاوی بود. قبل از کشت، پس از محاسبه بذر برای هر تیمار و ریختن بذر ذرت در داخل یک کیسه پلی اتلینی، مقدار 20 میلی لیتر محلول شکر 20 درصد، به آن اضافه گردید.
آنگاه کیسه حاوی بذر و ماده چسباننده به مدت 30 ثانیه به شدت تکان داده شد تا سطح کلیه بذرها به طور یکنواخت چسبناک گردد. پس از آن، مقدار 20 گرم از مایه تلقیح به بذرهای چسبناک اضافه شد و پس از آن 45 ثانیه تکان دادن و اطمینان از چسبیدن یکنواخت مایه تلقیح به بذرهای آغشته به مایه تلقیح بر روی ورقه آلومینومی تمیز در زیر سایه پهن گردید تا بذور خشک شوند. سپس به سرعت به کاشت بذور اقدام شد. برداشت در مرحله1/2 خط شیری - مرحله خمیری - به صورت دستی صورت گرفت. برای اندازهگیری عملکرد کمی، علوفه تر بلافاصله با ترازوی دقیق توزین و سپس بوتههای برداشت شده در آون آزمایشگاه دانشکده کشاورزی در دمای 75 درجه سانتیگراد خشک گردید و عملکرد علوفه خشک محاسبه شد. برای اندازه گیری سطح برگ از دستگاه اندازه-گیری سطح برگ مدل - 7 - و روش [Jolliffe et al, 1982] استفاده شد. در این تحقیق برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SAS و برای مقایسه میانگین ها از آزمون توکی استفاده شد.
نتایج و بحث
عملکرد علوفه خشک
در گیاهان علوفه ای، وزن خشک، یکی از مهمترین ویژگیهای کمی است. نتایج تجزیه واریانس عملکرد علوفه خشک اختلاف معنی داری بین تیمارها نشان داد - جدول. - 1 نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد که بیشترین عملکرد علوفه خشک معادل 19253 کیلو گرم در هکتار از تیمار کود شیمیایی خالص بدست آمد که با تیمارهای تلفیقی %50 شیمیایی % 50 + دامی، %75 شیمیایی + زیستی و %50 شیمیایی + زیستی از نظر آماری تفاوت معنیداری نداشت - جدول . - 2 به نظر میرسد احتمالا به دلیل سهولت جذب و فراهمی مناسبتر نیتروژن برای گیاه از منابع شیمیایی نسبت به منابع ارگانیک و جذب سریعتر این منبع تغذیهای توسط گیاه سبب میشود در مرحلهای از رشد گیاه که سرعت جذب نیتروژن بالاست میزان نیتروژن تجمع یافته در خاک توسط تیمارهای آلی و زیستی به تنهایی، نتواند جوابگوی میزان جذب باشد، لذا عملکرد این تیمارها نسبت به کود شیمیایی خالص و تیمارهای تلفیقی با کود شیمیایی پایین تر بوده است که با نتایج محمدی و همکاران - 7 - مطابقت داشت.
صفات مورفوفیزیولوژیک
اثر سطوح تیماری بر ارتفاع بوته و تعداد برگ و شاخص سطح برگ معنیدار بود - جدول . - 1 بیشترین ارتفاع بوته مربوط به تیمار کود شیمیایی خالص معادل 262/53 سانتیمتر بود که با تیمار شاهد و تیمار کود زیستی خالص تفاوت معنیداری داشت ولی با سایر تیمارها اختلاف معنیداری نداشت و کمترین ارتفاع بوته در تیمار شاهد معادل 214/46 سانتی متر مشاهده شد - جدول . - 2 میتوان استنباط نمود که این سطوح تیماری موجب بهبود شرایط خاک، افزایش تولید و افزایش جذب آب و مواد غذایی و در نهایت منجر به افزایش رشد رویشی و تقسیم سلولی از طریق افزایش تعداد گره و طول میانگرهها در اندامهای گیاه به خصوص ساقه میشوند.
نتایج این آزمایش با یافتههای [Azam Shah et al., 2011] مطابقت داشت. بیشترین تعداد برگ در بوته - 12/66 - از تیمار کود شیمیایی خالص بدست آمد و با تیمارهای %50 کود شیمیایی % 50 + کود دامی، %50 کود شیمیایی + کود زیستی و %75 کود شیمیایی + کود زیستی با تعداد برگ به ترتیب 11/6، 11و 10/33 در یک سطح آماری قرار داشت. در این تحقیق استنباط بر این است که در تیمارهای شیمیایی به همراه زیستی و همچنین شیمیایی و دامی با تامین شرایط مناسب رشدی برای گیاه موجب عدم کاهش قابل توجه تعداد آغازه برگ و در نهایت افزایش تعداد برگ در بوته گردید.
البته بررسی مقایسه میانگینهای شاخص سطح برگ در مرحله گلدهی نشان داد که تیمارهای تلفیقی %50 شیمیایی %50 + کود دامی و %75 کود شیمیایی + زیستی اختلاف معنیداری با تیمار کود شیمیایی خالص نداشت - جدول . - 2 به نظر میرسد در این تیمارها به دلیل جذب سریعتر و بیشتر نیتروژن از خاک نسبت به منابع آلی و زیستی و همچنین افزایش بازده جذب مواد غذایی در گیاه و به دنبال آن گسترش بیشتر و تداوم سطح برگ، دارای شاخص سطح برگ بالاتر باشند که منجر به ایجاد منبع فیزیولوژیکی کافی جهت استفاده هر چه بیشتر نور دریافتی و تولید ماده خشک بیشتر میگردد که با نتایج نادری و قدیری [Naderi and Ghadiri, 2010] مطابقت داشت. به طور کلی میتوان نتیجه گرفت امکان کاربرد تلفیقی کودهای شیمیایی، زیستی و دامی بدون کاهش قابل ملاحظه در عملکرد وجود دارد و میتوان با کاربرد تلفیقی کودها، در راستای کاهش هزینههای تولید و مشکلات زیست محیطی ناشی از مصرف کودهای شیمیایی گام موثری برداشت که البته نیاز به مطالعات گستردهای دارد تا صحت این نتایج کاملا تأیید شود.
