بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر قارچِ میکوریزی Glomus intraradices بر غلظت برخی از عناصر غذایی در مرکبات، آزمایشی گلدانی درمرکز تحقیقات کشاورزی بندر عباس واقع در 56,26 طول شرقی و 27,17 عرض شمالیبه صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با دو فاکتور در سه تکرار به اجرا در آمد. فاکتورها شامل فاکتور گونهی مرکبات - نارنج - Citrus aurantium - و بکرایی - دورگ طبیعی مرکبات - - ، و فاکتور محیط کشت - خاک غیرسترون بدون قارچ، خاک سترون بدون قارچ و خاک سترون به همراه قارچ - بود. جهت تیمار با قارچ میکوریز، بذور نارنج و بکرایی در گلدانهای حاوی زادمایهی G. intraradices کاشته شدند.
صفات مورد بررسی شامل غلظت فسفر، آهن، روی، مس و منگنز در شاخساره بود. بر اساس نتایج آزمایش، در غلظت عناصرغذایی مورد بررسی در شاخسارهی نهالهای نارنج تیمار شده با قارچ میکوریز نسبت به شرایط بدون قارچ اختلاف معنیداری در سطح پنج در صد آماری مشاهده شد. در شاخسارهی نهالهای بکرایی تیمار شده با میکوریز در خاک سترون، غلظت همهی عناصر مورد نظر نسبت به شرایط بدون میکوریز بیشتر بود و در غلظت همهی عناصر - به جز آهن - اختلاف معنیداری در سطح پنج درصد آماری مشاهده شد. در مجموع، نتایج نشان داد که قارچ میکوریزایی G. intraradicesباعث افزایش غلظت عناصر غذاییِ فسفر، روی، منگنز، آهن و مس در شاخسارهی نهالهای نارنج و بکرایی شد.
مقدمه
مرکبات در هر دو طرف خط استوا در عرض جغرافیایی بین 20 تا 40 درجه که دارای آب هوای گرمسیری تا نیمه گرمسیری است، کشت میگردد - رادنیا، . - 1375 سطح زیر کشت مرکبات در دنیا 6/7 میلیون هکتار است و سهم ایران از این مقدار 290 هزار هکتار می باشد - کشاورز، . - 1389 سطح زیر کشت مرکبات در استان هرمزگان نیز 32/5هکتار - بارور و غیر بارور - و مقدار تولید آن 385239 تن محصول با عملکرد متوسط 11/85 تن در هکتار و مناطق عمدهی کشت آن، رودان، حاجی آباد، میناب و هشتبندی است خاکهای این مناطق به دلیل پهاش قلیایی 8/4 - - 7/5 و مادهی آلی اندک، از نظر عناصر غذایی قابل دسترس به خصوص فسفر و عناصر غذایی کمنیاز در حد مطلوبی قرار ندارند.
برخی از ریزموجودات نظیر قارچهای میکوریز وزیکولار آربوسکولار قادرند با بسیاری از گیاهان رابطهی همزیستی برقرار نمایند که این رابطه سبب افزایش رشد و نمو گیاه میزبان میگردد. در این همزیستی، قارچ کربن آلی و ترکیبات دیگر را جهت رشد و نمو خود از گیاه میزبان میگیرد و در مقابل عناصر غذایی و آب مورد نیاز گیاه را تامین میکند. این ویژگی بهخصوص در شرایط حاصلخیزی پایین خاک و تنشهای محیطی، ارزش بالایی برای گیاه میزبان دارد. میکوریز یک همزیستی بین ریشهی گیاه و قارچ است که نقش مهمی در چرخهی عناصر غذایی اکوسیستم و همچنین محافظت گیاه در برابر تنشهای محیطی به عهده دارد
تحقیقات به عمل آمده نشان داده است که همزیستی قارچ با ریشهی گیاه سبب افزایش جذب فسفر، آهن، روی، مس و منگنز در گیاه میگردد. اکثر خانوادههای گیاهی دارای همزیستی میکوریزی هستند. قارچهای میکوریز در مورد برخی از میزبانها به صورت ترجیحی عمل میکنند و توانایی بیشتری برای تکثیر روی میزبانهای خاصی دارند. به همین دلیل، این قارچها از نظر اثرات فیزیولوژیکی و در نتیجه تاثیر بر رشد گیاه میزبان با یکدیگر اختلاف دارند
در ریزوسفر مرکبات، انواع مختلفی از ریزموجودات خاک مانند قارچهای میکوریز آربوسکولار وجود دارند که میتوانند با ریشهی مرکبات همزیستی دوجانبه ایجاد نمایند - هارتمن و همکاران، 2009؛ وو و زو، . - 2011 به دلیل اینکه مرکبات ریشههای مویین کمتری تولید میکنند، رشد آنها به شدت به قارچهای میکوریز آربوسکولار وابسته است - وو و ضیا، . - 2006 همزیستی این قارچها با گیاه میزبان از نوع همزیستی اجباری است. در نتیجهی این همزیستی، قارچهای میکوریزی نقش قابل توجهی در افزایش عملکرد گیاهان، به ویژه در خاکهای با حاصلخیزی پایین ایفا می کنند. نقش میکوریز در افزایش عملکرد گیاهان زراعی ممکن است به دلیل اثر آن در افزایش جذب آب و مواد غذایی از خاک باشد
تحقیقات نشان داده است که میکوریز میتواند جایگزین 30 تا 60 درصد کود فسفره گردد. همچنین، در شرایط کمبود روی و مس جذب آنها را افزایش میدهد و به طورکلی در شرایط کمبود عناصر غذایی توانایی جذب گیاه را بالا میبرد - علی اصغرزاده، . - 1376 نخستین تاثیر قارچهای میکوریزی افزایش جذب عناصر معدنی در گیاه میباشد، به خصوص آنهایی که به شکل یونهای کمتحرک و یا در غلظت کم در محلول خاک وجود دارند - ارکولین و رین هارت، . - 2011 آکاکار و همکاران - 2010 - نشان دادند که تاثیر قارچهای میکوریز آربوسکولار در رشد و جذب عناصر غذایی چندین گونه گیلاس معنیدار شده است.
مایهزنی هلو با میکوریز سبب افزایش رشد هلو شد و غلظت عناصرکلسیم، منیزیم، آهن و روی را در اندامهای هوایی به طوری معنیدار افزایش داد - وو و همکاران . - 2011 در چندین گونهی مرکبات که با قارچهای میکوریزی مایهزنی شده بودند وزن خشک کل، غلظت نیتروژن، پتاسیم و منیزیم به شدت افزایش یافت
در مقالهی تفصیلی خود به نقل از هتریک بیان میکند که قارچهای میکوریزی ممکن است از طریق حل نمودن فرمهای غیر آلی فسفر و یا از طریق معدنی کردن فسفر آلی، قابلیت دسترسی گیاه را به فسفر خاک بهبود بخشند. تعداد زیادی از آزمایشهای مزرعهای و گلدانی نشان دادهاند که مایهزنی با قارچهای میکوریز آربوسکولار میتواند رشد و جذب عناصرغذایی در مرکبات، مقاومت به خشکی و شوری را افزایش و کیفیت میوه را بالا ببرد - وو و همکاران 2010 و . - 2011 آزمایشهای گراهام و اگل - 1988 - بیانگر این حقیقت است که با کاربرد میکوریز، وزن خشک ریشه و میزان غلظت فسفر در برگ درختان پرتقال افزایش مییابد.
جوز و همکاران - 2002 - نشان دادند که مقدار روی و مس به طور معنیداری در گیاهان مرکبات میکوریزی نسبت به غیر میکوریزی افزایش یافت. با مایهزنی پایهی ولکامریانا - Citrus volkameriana - با دو گونهی میکوریز Glomus mosseae و Glomus intraradices، میزان فسفر در این گیاه تحت شرایط تنش خشکی افزایش یافت - حقیقت نیا و همکاران،. - 2011 باقری و همکاران - 2012 - نشان دادند که در پستههای میکوریزی، بدون توجه به مقدار رطوبت خاک، غلظت فسفر، پتاسیم، روی و منگنز نسبت به پستههای غیرمیکوریزی بالاتر بود در حالی که غلظت مس و آهن در آنها تفاوتی نشان نداد.
با توجه به مطالب گفته شده و با فرض اینکه میکوریز میتواند نقش موثری در افزایش جذب و غلظت عناصر غذایی در گیاه دا شته با شد، در این تحقیق تاثیر قارچ میکوریزایی G. intraradices بر غلظت برخی از عنا صر غذایی در شاخ سارهی دانهالهای نارنج و بکرایی - که بیشتر به عنوان پایه برای سایر مرکبات استفاده میشوند - بررسی شد.
مواد و روشها
این آزمایش گلدانی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با دو فاکتور در سه تکرار درمرکز تحقیقات کشاورزی بندر عباس واقع در 56,26 طول شرقی و 17,27 عرض شمالی به اجرا در آمد. فاکتور گونه در دو سطح شامل نارنج - Citrus aurantium - و بکرایی - دورگی از مرکبات - و فاکتور محیط کشت در سه سطح شامل خاک غیرسترون بدون قارچ، خاک سترون بدون قارچ و خاک سترون به همراه قارچ اعمال شد.
