بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر رقم و تلقیح گونه¬های مختلف قارچ میکوریزا بر عملکرد و ویژگی¬های مورفوفیزیولوژیکی گندم آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک¬های کامل تصادفی در سه تکرار، در سال زراعی 93-94 در استان لرستان، شهرستان سلسله اجرا گردید. عوامل مورد مطالعه شامل عامل رقم - در سه سطح سرداری، آذر2 و هما - و عامل تلقیح گونه¬های مختلف قارچ میکوریزا - در پنج سطح شاهد، Intraradices .Glomus، Mosseae. Glomus، Hoi Glomus .و تلیقح هر سه گونه قارچ - بود.
نتایج نشان داد که رقم سرداری و در شرایط تلقیح نیز تلقیح با هر سه گونه قارچ میکوریزا توانست در تمامی صفات مورد بررسی - ارتفاع بوته، قطر ساقه، طول پدانکل، طول ریشک، طول سنبله و عملکرد دانه - بیشترین میانگین را به خود اختصاص دهد. کودهای میکروبی به دلیل اثرات بلندمدتی که بر بهبود ویژگیهای خاک، تأمین عناصر غذایی کممصرف و پرمصرف و حفظ ویژگیهای بیولوژی خاک دارند میتواند از لحاظ اقتصادی قابل توجیه باشد و هزینه تهیه و استفاده از این کودها را جبران و بنابراین استفاده متوالی و بهینه از زمینهای کشاورزی را ممکن سازد.
.1 مقدمه
بشر از زمان قدیم به کشاورزی توجه داشته است و همیشه در جهت بهبود و توسعه آن کوشیده و برای افزایش تولیدات و رونق کشاورزی از تمام عوامل و امکانات موجود هر دوره بهره گرفته است. بسیاری از مردم کشاورزی را مادر تمدن و صنعت و شاخص درجه رشد مترقی هر کشوری میدانند و معتقدند که بدون کشاورزی پویا استقلال سیاسی و اقتصادی کامل هر کشور دور از انتظار است بهخصوص در عصری که ما زندگی میکنیم از تولیدات کشاورزی بهعنوان صلاحی مؤثر در جهت تحکیم حاکمیت و سلطه سیاسی استفاده میشوند.روند افزایش جمعیت جهان از یکسو و تولیدات کشاورزی و نحوه توزیع آنها از سوی دیگر نشان میدهد که تأمین مواد غذایی موردنیاز بشر با مشکلات فراوان همراه است و تعداد قابلتوجهی از مردم یا از کمبود مواد غذایی و سوءتغذیه رنج میبرند .
بهطورکلی افزایش محصول درگرو بهکارگیری بهینه نهادههای کشاورزی ازجمله کود هست. کودهای شیمیایی در ایران نیز از مهمترین نهادههای کشاورزی بهحساب میآیند. کودهای شیمیایی یکی از عوامل اصلی افزایش حاصلخیزی خاک میباشند، ولی استفاده بیشازاندازه از آنها بهویژه هنگامیکه با عملیات مدیریتی نامناسب مثل سوزاندن بقایای گیاهی همراه شود، میزان ماده آلی خاک را بهشدت کاهش میدهد. این موضوع بر روی ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک تأثیر گذاشته و امکان فرسایش را در این خاکها افزایش میدهد.
استفاده بیرویه از کودهای شیمیایی با تأثیر روی ساختمان خاک منجر به عدم تعادل در خصوصیات فیزیکی شیمیایی و در نتیجه کاهش جذب عناصر غذایی میگردند
امروزه به دلیل افزایش اهمیت مسائل زیستمحیطی توجه بیشتری به کودهای زیستی - بیولوژیک - برای جایگزینی کودهای شیمیایی شده است. از آنجا که مدیریت کود از عوامل اصلی در نیل به کشاورزی پایدار محسوب میگردد، لذا جایگزینی تدریجی کودهای شیمیاییخصوصاً کودهای نیتروژنی و فسفاتی با کودهای زیستی به دلیل مزایای نسبی این کودهای و به علاوه ارزانی آنها میتواند بار سنگین یارانه را از دوش دولت برداشته و گامی دیگر در جهت شکوفایی اقتصاد کشور به حساب آید. از طرف دیگر مصرف کودهای زیستی بدون نگرانی از اثرات سوء زیستمحیطیغالباً موجب بهبود شرایط فیزیکی- شیمیایی و زیستی خاکها شده، افزایش حاصلخیزی و باروری اراضی را به دنبال دارند .
امروزه بکارگیری روشهای زیستی بهعنوان طبیعیترین و مطلوبترین راه حل برای زنده و فعال نگه داشتن سیستم حیاتی خاک در اراضی کشاورزی مطرح میباشد
استفاده از اصلاحکنندههای آلی مانند کمپوستها، ابزار مؤثری برای بهبود خاکدانه سازی، ساختمان خاک، افزایش جمعیت و تنوع میکروبی، افزایش ظرفیت نگهداری آب خاک و افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی در خاک میباشد .[13] قارچهای میکوریزی با بهبود وضعیت هورمونی در درون گیاهان در کنترل عمل باز و بسته شدن روزنههای برگ و نیز افزایش جذب آب در اثر گستردگی شبکه هیفهای خود مشکلات کاهش جذب آب در شرایط کمبود رطوبت در محیط ریشه را کنترل میکنند. مشخص شده سرعت فتوسنتز و بازده مصرف آب در گیاهان همزیست با قارچهای میکوریزایی افزایش و از میزان تعرق آنها کاسته میشود
گندم - Triticum aestivum L. - یکی از مهمترین غلات جهان است و از لحاظ مصرف در بسیاری از مناطق دنیا بعد از برنج رتبه دوم را به خود اختصاص داده است. در دنیای کنونی، گندم نقش حیاتی در الگوی مصرف و در پی آن در الگوی تولیدات کشاورزی جهان دارد. این محصول بهعنوان ضروریترین و مهمترین محصول کشاورزی در جهان، ارزش راهبردی ویژهای داشته و بهعنوان ابزاری سیاسی در روابط بینالمللی بکار رفته است. گندم که در حدود 16 درصد از زمینهای زراعی دنیا را به خود اختصاص داده است و پس از انرژی و مواد خام و معدنی، بیشترین حجم مبادلات جهانی را نیز به خود اختصاص داده است، در کشور ما بهعنوان یک کالای استراتژیک مطرح میباشد و بااینکه جمعیت ایران در حدود 1 درصد جمعیت جهان است ولی در حدود 2/5 درصد گندم جهان را مصرف میکند .
با توجه به اهمیت تولید پایدار گندم بهعنوان یکی از مهمترین منابع غذای بشر، و لزوم توجه به جایگزین کردن منابع کودهای بیولوژیکی بهجای کودهای شیمیایی، این مطالعه بهمنظور بررسی اثر گونههای های مختلف قارچ میکوریزا بر عملکرد و اجزای عملکرد سه رقم گندم دیم در منظقه الشتر اجرا شد.
.2 مواد و روش ها
این آزمایش در سال زراعی 1393-94 در شهرستان سلسله با طول جغرافیایی 48 درجه و 15 دقیقه و عرض جغرافیایی 33 درجه و 49 دقیقه و ارتفاع 1567 متر از سطح دریا اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. عوامل مورد مطالعه شامل رقم - سرداری، آذر2 و هما - و عامل تلقیح گونههای مختلف قارچ میکوریزا - شاهد، G. intraradices، G. mosseae، G. hoi و تلقیح هر سه گونه قارچ - بودند. قبل از انجام آزمایش از عمق0 تا 30 سانتیمتری خاک از چندین نقطه زمین نمونههایی تهیه و پس از مخلوط کردن، یک نمونه یک کیلویی تهیه و جهت آزمون خاک به آزمایشگاه انتقال داده شد و تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک انجام شد. و میزان مصرف کود بر اساس نتایج آزمایش 200 کیلوگرم کود نیتروژن، 70 کیلوگرم سوپرفسفات و 100 کیلوگرم سولفات پتاسیم بود که نیمی از کودنیتروژن و همه کود فسفره و پتاسه قبل از کاشت و همراه با شخم و نیم دیگر کود ازته در مرحله پنجهزنی مورد استفاده قرار گرفت.
به منظور کاشت، کرتهای آزمایشی شیاربندی شده و قارچهای مورد نظر طبق نقشه آزمایش چند سانت پایینتر از بذور قرار گرفته و توسط یک لایه خاک پوشانده شده و سپس بذور طبق نقشه کاشته شد. هر کرت آزمایشی شامل 6 خط کاشت به-طول 6 متر با فاصله بین ردیفهای کاشت 20 سانتیمتر بود در مرحله 5-6 برگی مبارزه شیمیایی بر علیه علفهای هرز پهن برگ و باریک برگ با استفاده از سموم مجاز شامل گرانستار به میزان 25 گرم در هکتار و 24D به میزان یک لیتر در هکتار با استفاده از سمپاش 20 لیتری انجام گردید.
تاریخ کاشت مطابق با تاریخ کاشت توصیه شده منطقه یعنی 16 آبان ماه بود. در طول فصل رشد صفاتی نظیر ارتفاع بوته، قطر ساقه، طول پدانکل، طول ریشک، طول سنبله و عملکرد دانه اندازه-گیری شد. به منظور اندازهگیری عملکرد نهایی دانه پس از حذف حاشیهها از چهار خط کاشت وسط هر کرت به مساحت 4 مترمربع عملیات برداشت انجام شد و دانهها از کاه و کلش جدا گردیده و توزین شدند و عملکرد نهایی دانه بر حسب کیلوگرم در هکتار محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل آماری دادهها با استفاده از نرم افزار MSTATC انجام شد. برای مقایسه میانگینها از آزمون چند دامنهای دانکن - DMRT - در سطح احتمال پنج درصد استفاده شد. برای رسم نمودارها از نرمافزار Excel استفاده گردید.
.3 نتایج و بحث .1.3 ارتفاع گیاه
نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داد اثر رقم و اثر تلقیح میکوریزا در سطح آماری %1 تاثیر معنیداری بر ارتفاع بوته گندم داشتند ولی اثر متقابل رقم و تلقیح میکوریزا در سطوح آماری %1 و %5 اثر معنیداری بر ارتفاع بوته گندم نداشت - جدول . - 1 مقایسه میانگین تاثیر عامل رقم روی ارتفاع بوته گندم نشان داد که بیشترین ارتفاع بوته گندم مربوط به رقم سرداری با میانگین 94/9 سانتیمتر و کمترین ارتفاع بوته یا میانگین 78 سانتیمتر در رقم هما بود
شهبازپناهی و همکاران [1] و رشیدیاصل [6] روی گندم نتایج مشابهی را گزارش دادند اختلاف ارتفاع بین ارقام به دلیل اختلاف در پتانسیل ژنتیکی ارقام و سازگاری آنها در محیط است رقم سرداری بهدلیل سازگاری بیشتر با منطقه، رشد رویشی بیشتری داشته و در نتیجه گسترش بیشتر ریشه و جذب آب و مواد غذایی بیشتر ارتفاع بیشتری را به خود اختصاص داده است.
مقایسه میانگین عامل تلقیح میکوریزا روی ارتفاع بوته گندم نشان داد بیشترین ارتفاع بوته گندم مربوط به تلقیح هر سه گونه قارچ با میانگین 93/7 سانتیمتر و کمترین ارتفاع بوته با میانگین 80/3 سانتیمتر در عدم تلقیح میکوریزا مشاهده شد همچنین ارتفاع بوته در تلقیح با گونه G. intraradices با میانگین 85/6 سانتیمتر اختلاف معنیداری با ارتفاع بوته در تلقیح با گونه G. mosseae با میانگین 85/7 سانتیمتر و ارتفاع بوته در تلقیح با گونه G. hoi با میانگین 86/5 سانتیمتر نداشتند و در یک گروه قرار گرفتند - جدول . - 2 یعقوبیان و همکاران [11] و جیریایی و همکاران [3] روی گندم نتایج مشابهی را گزارش دادند. به نظر میرسد این میکرو ارگانیسمها با توسعهای که در سیستم ریشهای ایجاد کردهاند باعث افزایش جذب آب و عناصر غذایی شده که این امر خود موجب ازدیاد فتوسنتز و در نهایت افزایش رشد و ارتفاع گندم شدهاند
