بخشی از مقاله
چکیده
میزان قابل جذب عنصر روي به دلیل آهکی بودن خاكهاي اکثر مناطق کشور پایین بوده که ضمن کاهش عملکرد دانه، میزان روي گندم نیز کم خواهد بود. بر همین اساس، این آزمایش به صورت گلدانی در دانشگاه مراغه بهمنظور بررسی واکنش ژنوتیپ گندم به کاربرد سولفات روي در خاك آهکی در قالب طرح فاکتوریل بر پایه بلوكهاي کامل تصادفی به اجرا در آمد. در مرحله رسیدگی علاوه بر پروتئین دانه، غلظت روي دانه، اسید فیتیک و نسبت مولی اسید فیتیک به روي ارزیابی گردید.
نتایج نشان داد که کاربرد سولفات روي نتوانست میزان پروتئین دانه را در مقایسه با شاهد افزایش دهد. کاربرد سولفات روي سبب افزایش معنیدار میزان روي دانه ولی کاهش اسید فیتیک و کاهش نسبت مولی اسید فیتیک به روي گردید. همچنین، ژنوتیپهاي گندم از نظر پروتئین و میزان عنصر روي موجود در دانه با هم تفاوت معنیداري داشتند.
به طور کلی میتوان کشت ژنوتیپ گندم خلخصسهل براي تولید دانههاي با کیفیت در مناطق با کمبود روي را توصیه کرد. در نهایت کاربرد خاکی و برگی سولفات روي موثرترین روش براي بالا بردن میزان روي موجود در دانه و نسبت مولی روي به فیتات بود. لذا با در نظر گرفتن نقش ویژه گندم در تأمین انرژي روزانه اکثر مردم، میتوان از روش یاد شده، بهعنوان یک راهکار کوتاه مدت، براي تأمین روي مورد نیاز مردم کشور بهره برد.
مقدمه
آمارهاي جهانی نشان میدهند که حدود 50 درصد از خاكهاي تحت کشت غلات در جهان از نظر روي قابل دسترس مشکل دارند و در این بین چاکماك - 3 - بیان نمود که خاكهاي ایران در کمربند کمبود روي در جهان واقع شده است. امروزه کمبود روي یکی از مشکلات تغذیهاي کشورهاي در حال توسعه از جمله ایران بهشمار میآید که ناشی از کمبود آنها در تولیدات گیاهی است. زیرا در صورت وجود مقدار کافی این عناصر در خاك به راحتی جذب گیاه شده و در بخش خوراکی گیاه از جمله دانه تجمع یافته و نیاز بدن انسان را تأمین خواهد نمود.
آمارهاي جهانی نشانگر این مطلب است که در جمعیت جهانی کمبود عناصر ریزمغذي وجود دارد به طوري که در حدود 40 درصد از مردم جهان از کمبود ریز مغذيها رنج میبرند که بیشترین آن مربوط به آهن و روي است. کمبود عنصر روي در حال حاضر به یک مشکل و معظل مهم در سلامت انسان تبدیل شده است که بویژه در کشورهاي در حال توسعه این کمبودها شدیدتر میباشد .
در حال حاضر غنیسازي زیستی بعنوان یکی از اولویتهاي جهانی مطرح است که همگام با افزایش عملکرد در واحد سطح به دنبال کاهش سوء تغذیه جوامع انسانی و از همه مهمتر بر نقش عناصر معدنی در رفع گرسنگی سلولی تأکید فراوان میکند
در غنیسازي زیستی که از طریق کشاورزي صورت میگیرد هر دو بعد افزایش عملکرد تولیدي در واحد سطح و بهبود کیفیت محصولات مدنظر میباشد. در زیست غنیسازي زراعی1 که در مزرعه عمدًتا از طریق رعایت مصرف بهینه کود و استفاده از کودهاي حاوي عناصر کم مصرف به صورت تیمار بذري، کاربرد خاکی و محلولپاشی صورت میگیرد - 2 - ، که ضمن افزایش عملکرد کمی سبب بهبود کیفیت محصولات تولیدي میگردد.
در این ارتباط عمران و همکاران در بررسی روشهاي مختلف کاربرد سولفات روي بیان کردند که غلظت روي دانه از 22 - در شاهد، بدون کاربرد - به بیشترین میزان خود یعنی 29 میلیگرم بر کیلوگرم در اثر کاربرد ترکیبی خاکی و محلولپاشی رسید. در این بین نسبت مولی اسید فیتیک به روي پارامتري است براي ارزیابی قابلیت استفاده عناصر مغذي موجود - بویژه روي - در مواد غذایی مورد استفاده براي انسان کاربرد دارد، و در حقیقت مهمترین عامل در تعیین زیست فراهمی روي تلقی میشود. به طوري که اگر این نسبت بیش از 25 باشد جذب روي و سایر عناصر توسط بدن کاهش مییابد.
سایر محققین نیز به افزایش غلظت روي در دانه و فراهمی زیستی2، همچنین کاهش میزان اسید فیتیک و شاخص نسبت مولی اسید فیتیک به روي در اثر کاربرد روي در گیاهان مختلف مثل گندم و برنج را اشاره کردهاند 1 - ، . - 6 با توجه به نقش استراتژیک گندم در تغذیه و استقلال سیاسی هر کشوري بههمراه تاثیر گوناگون عنصر روي بر خصوصیات کیفی دانه، آزمایش حاضر با هدف بررسی تاثیر کاربرد سولفات روي بر خصوصیات کیفی دانه گندم در خاك با کمبود روي به مرحله اجرا درآمد.
مواد و روشها
این تحقیق طی سالهاي 1392 و 1393 در دانشکده کشاورزي دانشگاه مراغه در شرایط گلدانی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوك کامل تصادفی با سه تکرار در هواي آزاد اجرا گردید. در این آزمایش فاکتور اول کاربرد سولفات روي شامل بدون کاربرد روي - شاهد یا عدم مصرف - و کاربرد روي - مصرف خاکی به میزان 5 میلیگرم روي بر کیلوگرم خاك + محلولپاشی با غلظت 2 گرم بر لیتر از منبع سولفات روي آبدار در مراحل ساقهدهی و آغاز پرشدن دانه - و فاکتور دوم 4 ژنوتیپ گندم بهاره بودند.
در این آزمایش از خاك آهکی با میزان کربنات کلسیم 20 درصد و میزان عنصر روي قابل جذب 0/6 میلیگرم بر کیلوگرم خاك استفاده شد. قبل از کشت و بر اساس آزمون خاك عناصر نیتروژن، فسفات و پتاسیم به ترتیب از منبع نیترات کلسیم 200 - میلیگرم در هر کیلوگرم خاك - و پتاسیم ديهیدروژن فسفات 100 - میلیگرم در هر کیلوگرم خاك - تأمین گردید. سپس در گلدانهاي پلاستیکی با قطر دهانه 20 سانتیمتر و ارتفاع 25 سانتیمتر، 3/5 کیلوگرم خاك پر شد. در هر کدام از گلدانها 14 عدد بذر در عمق 3 تا 4 سانتیمتري کاشته شد و بلافاصله آبیاري گردید. به طوري که اولین آبیاري - تاریخ کاشت - در 21 اسفند ماه 1392 انجام گرفت. با استقرار گیاهچهها در گلدانها - حدود 3-2 هفته بعد از کشت - عمل تنک کردن صورت گرفته و تعداد گیاهچهها به 7 عدد در هر گلدان رسید و تا انتهاي آزمایش مصادف با زمان رسیدگی و برداشت دانه حفظ گردید.
در زمان رسیدگی فیزیولوژیکی، دانههاي گندم برداشت شده و پس از آسیاب کردن از آرد حاصله براي اندازهگیري ترکیباتی نظیر پروتئین دانه، میزان اسید فیتیک، غلظت روي در دانه و نسبت مولی اسید فیتیک به روي در دانه استفاده گردید. در نهایت براي محاسبات آماري از نرم افزار حAح و براي مقایسات میانگین از آزمون چند دامنهاي دانکن در سطح 5 درصد استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد که اثر کاربرد روي بر پروتئین دانه غیر معنیدار بود ولی اثر ژنوتیپ در سطح احتمال یک درصد بر پروتئین دانه معنیدار بود - جدول . - 1 به طوري که ژنوتیپ خلخصسهل با 17/1 درصد بیشترین و ژنوتیپ سک؟غ نن با 10/2 درصد کمترین میزان پروتئین دانه را داشتند - جدول . - 1 محققین تاثیر مثبت عنصر روي بر افزایش درصد پروتئین دانه را بدین صورت بیان کردند که روي بعنوان عنصر ساختمانی در Aشل پلیمراز در سنتز پروتئینها نقش دارد، که در اثر کمبود عنصر روي فعالیت آنزیم Aشل پلیمراز کم میشود و با کاهش انتقال اسیدهاي آمینه و بالا رفتن میزان تجزیه و تخریب Aشل سنتز و در نهایت تولید پروتئین کاهش مییابد . - 5 - احتمالا افزایش میزان پروتئین در ژنوتیپ خلخصسهل به خاطر کارامدتر بودن مکانیسمهاي درگیر در سنتز پروتئین ژنوتیپ فوق باشد.
جدول -1 تجزیه واریانس و مقایسه میانگین اثر کاربرد سولفات روي و ژنوتیپ بر پروتئین دانه، میزان اسید فیتیک،
میانگینهاي با حروف مشابه در هر ستون و براي هر صفت بر اساس آزمون چند دامنهاي دانکن در سطح احتمال پنج درصد اختلاف معنیداري ندارند.
