بخشی از مقاله
چکیده
برنج غذاي اصلی بخش عمدهاي از مردم جهان است که بیشتر آنها در آسیا زندگی کرده و بسیاري از آنها در زمره فقیرترین مردم جهان محسوب میشوند. بنابراین افزایش غلظت روي در دانه برنج و بهبود ویژگیهاي کیفی آن یکی از مهمترین اهداف تولید برنج براي دستیابی به امنیت غذایی پایدار و تامین عناصر مورد نیاز بدن است. محلولپاشی یکی از بهترین راههاي غنی سازي دانه برنج میباشد. بدین منظور آزمایشی در قالب طرح بلوك کامل تصادفی با 5 تیمار صفر، 2، 4، 6 و 8 در هزار محلولپاشی کلات سولفات روي با 4 تکرار در سال 1389در ایستگاه تحقیقات برنج تنکابن اجرا شد. محلولپاشی در سه مرحله - یک ماه پس از انتقال نشا به مزرعه اصلی، پس از گلدهی و مرحله شیري شدن دانه - انجام شد. صفات مورد مطالعه غلظت عنصر روي دردانه، خاك و اندام هوایی بود. نتایج نشان داد که محلولپاشی سولفات روي تاثیر معنیداري بر غلظت روي خاك، دانه و اندام هوایی در سطح %5 داشته است. بیشترین مقدار غلظت دانه - میلیگرم بر کیلوگرم - از 8 در هزار و کمترین آن تیمار شاهد بدست آمد. همچنین بیشترین و کمترین غلظت روي در اندام هاي هوایی به ترتیب از محلولپاشی 8 در هزار و شاهد بدست آمد.
مقدمه
در ایران نیز مانند بسیاري از کشورهاي در حال توسعه که با افزایش جمعیت مواجهاند ضرورت دارد که به توسعه بخش کشاورزي بیش از پیش توجه شود زیرا بایستی براي تأمین مواد غذائی و ارتقاء کیفیت آنها، ظرفیت تولید تا حد قابل توجهی افزایش یابد. روي براي گیاهان در غلظت کم اما بحرانی مورد نیاز است، چنانچه مقدار قابل دسترس ناکافی باشد، از تنشهاي فیزیولوژیکی حاصل از ناکارایی سیستمهاي متعدد آنزیمی و دیگر اعمال متابولیکی که روي در قسمتی از آنها نقش دارد، رنج خواهد برد. بسیاري از واریتههاي جدید برنج، بیشتر از انواع سنتی، مستعد کمبود روي هستند و افزایش کاربرد کودها به خصوص فسفر باعث افزایش احتمال کمبود روي گردیده است. عنصر روي در گیاه برنج نقش فیزیولوژیکی زیادي دارند که از آن جمله می توان به نقش آن در ترکیب و واکنش آنزیمهاي مختلف، تولید ماده اکسین، تشکیل کلروفیل و عمل فتنوسنتز و متابولیسم پروتئین اشاره نمود. تشخیص ضرورت مصرف عنصر روي در برنج به منظور افزایش تولید در واحد سطح و پایداري آن در منابع مختلف خاکی استان مازندران اهمیت خواهد به سزایی دارد. Gao et al - 2005 - دریافتند کمبود روي در خاك یا عدم قابل استفاده بودن آن توسط گیاه باعث کاهش معنی دار عملکرد و غلظت روي در دانه می شود. Slaton et al., - 2001 - در مقایسه بین روش محلولپاشی و گرانول سولفات روي دریافتند محلولپاشی در غلظتهاي مختلف تاثیر معنی داري را بر وزن هزار دانه و بهبود غلظت روي در دانه و افزایش معنی دار پنجه نسبت به کاربرد گرانول - خاکی - میدهد. Wallace, - 1982 - گزارش کرد معمولا در شرایط کمبود غلظت روي در اندامها زیر 20 پی پی ام میباشد ولی شرایط مطلوب بین 25 تا 100 پی پی ام است. یکی از مهمترین عوامل کمبود و کاهش در دسترس بودن روي،آهکی بودن خاك یا آب مصرفی میباشد. بعضی از دانشمندان مثل Gao et al., - 2005 - افزایش غلظت روي در دانه را با استفاده از سولفات روي گرانول به مقدار اندکی گزارش کردند. همچنین Frossard et al., - 2000 - در بررسی خود بر روي منابع مختلف روي بر روي عملکرد دانه و مقدار افزایش غلظت روي در دانه گزارش کردند هر دو منبع خاکی و محلولپاشی اثر معنی داري بر بهبود رشد گیاه در اوایل رشد دارد همچنین افزایش %35درصدي عملکرد دانه در محلولپاشی نسبت به شاهد دست آمد. همچنین غلظت روي موجود در کاه وکلش هم افزایش معنی داري پیدا کرد و محلولپاشی روي باعث افزایش %34 غلظت روي دردانه قهوهاي برنج شد. Fajeria - 2003 - اعلام کرد اسپري برگی سولفات روي به این دلیل که باعث افزایش غلظت روي در دانه و بالطبع افزایش وزن هزار دانه و همچنین بهبود فرایند جذب سایر عناصر غذایی در گیاه و مخصوصا دانه میشود اهمیت بیشتري نسبت به سایر روشهاي استعمال کود روي دارد. Jiang et al., - 2008 - گزارش کردند افزایش بهبود جذب روي در برنج به افزایش و تجمع معنی دار روي در دانه می انجامد. همچنین این محققان گزارش کردند استعمال سولفات روي بعد از مرحله گلدهی بیشتر به افزایش غلظت روي در دانه منجر شد و موجب افزایش معنی دار در مقدار روي دانه بود. بیشترین مقدار جابه جایی روي از درون آوند آبکش به سمت دانه صورت میگیرد. بنابراین هدف از انجام این آزمایش، مطالعه اثرات مقادیر محلولپاشی سولفات روي بر افزایش غلظت روي در دانه، اندام هوایی و خاك با تکیه بر دستیابی به کیفیت پایدار مطلوب این گیاه زراعی در کشور است.
مواد و روش ها
این آزمایش در شرایط مزرعه و در قالب طرح بلوك کامل تصادفی با 5 تیمار و 4 تکرار در کرت هاي3×6 انجام شد .تیمارها ها شامل 5 غلظت مختلف عنصر سولفات روي کلاته شده شامل صفر، 2، 4 و 6 درهزار و 8 در هزار بصورت محلول پاشی کلات سولفات روي - - Zn EDTA بود که در3 مرحله مختلف رشد برنج شامل -1 مصرف در چهار هفته پس از نشا کاري، -2 بعد از گرده افشانی و گلدهی -3 در مرحله شیري اجرا شد. در این آزمایش از کلات سولفات روي با درجه خلوص%13 ساخت کشور اسپانیا استفاده شد. عنصر روي خاك بوسیله تیتراسیون با DTPA اندازه گیري شد. سایر عناصر موجود در اندامهاي گیاهی توسط روش - Absorbtion Atomic Spectophotometery - AAS انجام گرفت. همچنین اندازه گیري مقدار عناصر موجود در اندامهاي هوایی - کاه و کلش - از روش Jons and Case, - 1990 - انجام شد. تمامی مراحل کاشت، داشت و برداشت طبق دستورالعمل موسسه تحقیقات برنج کشور انجام شد.
نتایج و بحث
جدول .1 تجزیه واریانس اثرات محلولپاشی مقادیر مختلف سولفات روي بر غلظت روي در دانه، خاك و اندام هوایی برنج
تاثیر تیمار محلولپاشی سولفات روي بر محتواي روي خاك پس از برداشت
نتایج در جدول 1 مشخص شده است . به این ترتیب که نمونه خاك تیمار شاهد پس از برداشت0/322پی پی ام روي داشت و تیمار 0/587 پی پی ام و به ترتیب0/770 پی پی ام 1/29 0/790پی پی ام در تیمار 5 داشتیم .این اعداد نشان میدهد که رابطه مثبتی بین غلظت روي مصرفی و غلظت روي در خاك وجود دارد و این افزایش بصورت خطی می باشد. آبشویی و جذب ذرات روي توسط ذرات خاك می تواند یکی از دلایل آن باشد. در پی تحقیقات - Cakmak, 2000 - در ترکیه مشاهده شد که محلولپاشی سولفات روي کلاته شده اثر معنی داري بر غلظت روي خاك پس از برداشت داشت همچنین برخی دیگر از محققان اعتقاد داشتند براي نتیجه گیري مثبت محلولپاشی سولفات روي،میانگین غلظت باید کمتر از 0/5 پی پی ام باشد و در محدوده کمبود قرار گیردتا اثر مثبتی داشته باشیم. طبق جدول مشاهده می شود که با افزایش غلظت مصرفی کود سولفات روي میزان روي در خاك پس از برداشت هم با یک رابطه خطی افزایش می بابد. وجود رابطه مستقیم بین غلظت روي مصرفی و غلظت روي خاك در گزارشات
شکل .1 به مقایسات میانگین تاثیر سولفات روي بر روي خاك، برنج رقم شیرودي
