بخشی از مقاله
چکیده
در منطقه بروجرد دایک های بازیک با روند شمال شرقی – جنوب غربی توده های گرانودیوریتی را قطع کرده اند که به رنگ سبز تیره، دانه ریز تا دانه متوسط با بافت افیتیک و ساب افیتیک هستند. کانی های تشکیل دهنده آن ها شامل پیروکسن و اولیوین نرماتیو، آمفیبول های گروه کلسیک - اکتینولیت، اکتینولیت هورنبلند و منیزیوهورنبلند - ، پلاژیوکلاز - آلبیت و اولیگوکلاز - ، آپاتیت، اسفن، بیوتیت و پرهنیت می باشد. بر اساس نمودارهای تمایز تکتونوماگمایی، ماگمای تشکیل دهنده دایک های بازیک از نوع تولئیتی و مرتبط با درون صفحه بوده که از ذوب بخشی با درجه پایین یک منبع گوشته غنی شده منشأ گرفته است.
-1 مقدمه
گستره مورد بررسی در شرق و شمال شرق شهرستان بروجرد بین طولهای جغرافیایی 48 45' تا 49 8' شرقی و عرض های جغرافیایی 33 45' تا 34 شمالی واقع گردیدهاست - شکل - 1 و بخشی از زون سنندج- سیرجان محسوب می شود. مهمترین حادثه زمینشناسی که در این ناحیه رخ داده است پیدایش کمپلکس گرانیتوئیدی بروجرد در زمان ژوراسیک میانی و توده گرانیتوئیدی گوشه در زمان ائوسن پایانی است [1] که درون فیلیت های موسوم به فیلیت های همدان نفوذ کردهاند و دگرگونی مجاورتی در اثر نفوذ آن ها به وقوع پیوسته است - شکل . - 1 کمپلکس گرانیتوئیدی بروجرد شامل چندین رخساره پتروگرافی شامل واحد گرانودیوریت، واحد کوارتزدیوریت و واحد مونزوگرانیت می باشد.
همچنین رگهها و استوکهای گرانیت روشن اسفندار، دایکهای اسیدی، رگههای کوارتز- تورمالین و دایک های بازیک و حد واسط نیز در این کمپلکس دیده میشود .[1] در این منطقه دایک های بازیک سایر سنگ های منطقه به ویژه واحد گرانودیوریتی را قطع می کند به طوری که این دایک ها را جوانترین فعالیت ماگمایی در منطقه می دانند .[2] در این مقاله سعی شده تا ژئوشیمی و خاستگاه ماگمای سازنده این دایک ها مورد بررسی قرار گیرند.
-3 ویژگی های صحرایی و پتروگرافی
دایک های بازیک با روند شمال شرقی- جنوب غربی به طول چند صد متر و پهنای چند متر سایر سنگ های موجود در منطقه و بویژه واحد گرانودیوریتی را قطع میکنند که بیشتر در غرب روستاهای گیجالی بالا و پایین و حوالی کهریز دیده می شوند. بنظر می رسد این دایک ها جوانترین فعالیت ماگمایی در منطقه می باشند که در امتداد شکستگی ها نفوذ کرده اند بطوری که حتی رگه های آپلیتی منطقه را نیز قطع کرده اند.
[2] معتقدند که این دایک ها حاکی از وجود یک فاز کششی در منطقه بعد از عملکرد فاز فشارشی می باشند. این سنگ ها از نظر ترکیب هم ارز گابرو و بازالت - دولریت - بوده و به رنگ سبز تیره، دانه ریز تا دانه متوسط و دارای بافت افیتیک تا ساب افیتیک هستند - شکل . - 2 کانی های تشکیل دهنده آن ها شامل آمفیبول، پلاژیوکلاز، آپاتیت، اسفن - لوکوکسن - و بیوتیت هستند. در مقاطع نازک اولیوین و پیروکسن در این سنگ ها یافت نشد اما بر اساس محاسبه ن ورم این کانیها به صورت نورماتیو حضور دارند. سریسیت، کلسیت، کلریت، اپیدوت، پرهنیت و کوارتز کانی های ثانوی این سنگها را تشکیل می دهند.
-2 روش بررسی
در طی مطالعات صحرایی از دایک های بازیک موجود در منطقه نمونه برداری انجام شد و از آنها در کارگاه مقطع گیری دانشگاه لرستان مقطع نازک تهیه و مورد مطالعه و عکس برداری میکروسکپی قرار گرفت. سپس تعداد 11 عدد نمونه سنگی سالم از آنها انتخاب و آماده سازی شد و جهت انجام آنالیز شیمیایی به روش ICP- AES و ICP- MS به آزمایشگاه S.G.S کشور کانادا ارسال گردید. همچنین تعداد 6 مقطع نازک - صیقلی تهیه شد و برای بررسی دقیق کانی ها و مشخص نمودن ترکیب شیمیایی آنها، آنالیز نقطه ای بر روی کانی های آمفیبول و پلاژیوکلاز در آزمایشگاه مرکزی شرکت فرآوری مواد معدنی ایران با استفاده از دستگاه SX100 Cameca با ولتاژ شتاب دهنده 15kvو شدت جریان 20nA مورد تجزیه الکترون میکروپروب EPMA قرار گرفت که نتایج حاصل از این مطالعات در اینجا ارائه می شود.
-4 شیمی کانی:
در دایک های بازیک منطقه بروجرد، آمفیبول ها مهمترین کانی مافیک موجود می باشند که بر اساس آنالیزهای نقطه ایی، ترکیب متغیر داشته و جزء گروه آمفیبول های اکتینولیت، اکتینولیت هورنبلند تا منیزیوهورنبلند قرار می گیرند - شکل - 3 و با توجه به رده بندی [3] در گروه آمفیبول های کلسیک قرار می گیرند. بر اساس تغییرات مقدار آلومینیوم چهار وجهی نسبت به مقدار تیتانیوم در واحد فرمولی آمفیبول [4]، دمای تشکیل حدود 725 تا 750 درجه سانتی گراد برای تبلور منیزیوهورنبلندها به دست آمده است - شکل - 4 و با استفاده از نمودار آلومینیوم کل نسبت به Fe/Mg+Fe این آمفیبول ها در گستره فشاری 3/5 تا 5 کیلوبار متبلور شده اند - شکل . - 5
نتایج حاصل از تجزیه پلاژیوکلازها نشان می دهند که ترکیب آنها از An13.92 تا An 2.20 و Ab 96.84 تا Ab 85.91 متغیر می باشد که نشان می دهد پلاژیوکلازها از نوع آلبیت و الیگوکلاز بوده - شکل - 6 و بر اساس نمودار سه تایی آلبیت-آنورتیت-ارتوز [5] در دمایی حدود 300 درجه سانتی گراد تشکیل شده اند و فشار نقش ناچیزی بر روی ترکیب پلاژیوکلازها داشته است و این دما معرف دمای آلبیتی شدن آنها است. وجود پرهنیت نیز در این سنگ ها دگرسانی دمای پایین 320 - درجه سانتی گراد - در منطقه را تأیید می نماید. البته علت پایین بودن دمای محاسبه شده به این روش می تواند مربوط به تحولات زیر نقطه انجماد ترکیب فلدسپارها در طول سرد شدن دایک ها نیز باشد .[6]
- 5 ژئوشیمی سنگ کل:
بر اساس نمودار - TAS - SiO2- - Na2O+K2O - نمونه ها در میدان بازالت واقع می شوند - [7] شکل - 7 و در نمودار - AFM - Al2O3-FeO-MgO در گستره ماگمای تولئیتی قرار می گیرند [8] - شکل. - 8 شکل :7 نمودار [7] - TAS - SiO2- - Na2O+K2O - که بر اساس آن نمونه ها در میدان بازالت واقع می شوند.
