بخشی از مقاله
چکیده
رسوبات بهطور طبیعی در اکوسیستمهای آبی حضور دارند. تخلیه فاضلابهای شهری و صنعتی به منابع آبی، روان آبهای سطحی ناشی از بارشهای جوی همراه با مواد فرسایش یافته از سطح زمین و همچنین جلبکها، از مهمترین عوامل ایجاد کدورت آب هستند. کدورت میتواند از راههای گوناگون مانند کاهش سرعت رشد، جلوگیری از رشد تخم و لارو ماهیان، تغییر در روش شکار طعمه توسط ماهی و کاهش میزان غذای در دسترس اثرات مضری بر ماهیان داشته باشد. لذا در مطالعه حاضر، تاثیر کدورت بر میزان طعمهخواری ماهی آفانیوس - Aphanius - isfahanensis مورد بررسی قرار گرفت.
به این منظور، ماهی آفانیوس از تالاب گاوخونی با استفاده از تور با چشمه 0/2 میلی متر صید شد. سپس اقدام به کشت دافنی ماگنا - Daphnia magna - به عنوان طعمه گردید. 5 سطح کدورت شامل 0 NTU - فاقد کدورت - ، 5، 10، 50 و 150 به عنوان تیمار در نظر گرفته شد. 8 ماهی به صورت تصادفی انتخاب و به تیمارهای آزمایشی منتقل گردید. در هر یک از تیمارها، 5 دافنی نیز به عنوان طعمه معرفی گردید. سپس زمان خورده شدن طعمه توسط طعمهخوار در حالت فاقد کدورت، توسط دوربین مدار بسته بررسی و ثبت شد. سپس میزان تغذیه ماهی درکدورت 200-800 NTU بررسی و کدورتی که در آن تغذیه ماهی متوقف شد، ثبت گردید.
به منظور بررسی تاثیر کدورت، ماهیان به مدت 15 دقیقه با آب کدر سازگار شدند و سپس تعداد طعمه لازم به ظرف آزمایش وارد و پس از گذشت زمان مربوطه 10 - دقیقه - آب ظرف فیلتر شده و طعمههای باقیمانده شمارش شدند. نتایج بهدست آمده نشان داد که کدورت اثر معنیداری بر طعمهخواری ماهی آفانیوس داشت . - P <0/05 - به این صورت که با افزایش کدورت از حالت شاهد به کدورت 150 NTU، طعمه خواری از 92 درصد به 21 درصد کاهش یافت . - P <0/05 -
مقدمه
سطح رسوبات رودخانهها علاوه بر دلایل طبیعی میتواند تحت تأثیر فعالیت های انسانی مانند جادهسازی و معدنکاری و غیره قرار گیرد . - Lunggren and Sandstorm, 2007 - افزایش کدورت آب و افزایش تشکیل لجن در بستر رودخانهها، از جمله عوامل تاثیرگذار بر مواد جامد معلق است که خود بر جوامع بیمهره و ماهیان اثر میگذارد . - Rowe and Dean, 1998 - کدورت تحت تأثیر چندین عامل ازجمله حضور مواد جامد معلق و محلول، اندازه و شکل ذرات، ترکیب ذرات، جریان آب و حتی گونه جلبک میتواند متفاوت باشد . - EIFAC, 1964 - کدورت ممکن است بر موفقیت تغذیه بهوسیله کاهش حجم آب مورد جستجو و همچنین کاهش میزان بینایی، تأثیر منفی داشته باشد . - Maffei, 2008 - افزایش کدورت منجر به کاهش نفوذ نور در آب میگردد و این امر سبب میشود ماهی در جستجوی طعمه دچار مشکل شود
ماهی آفانیوس ازجمله ماهیان با ارزش اکولوژیک در حوزه زایندهرود محسوب میشود. رودخانه زایندهرود نیز مانند سایر منابع آبی تحت تأثیر کدورت های موقت و دائمی قرار می-گیرد. در این خصوص، نعمتی درسال 1386 کدورت نواحی بالادست رودخانه زایندهرود را حدود 1-10 NTU گزارش کرد، البته در بعضی ایستگاهها این مقدار به 16 NTU نیز رسیده است - نعمتی، 1386 - احتمالاً. در نواحی پاییندست، کدورت بیشتری نسبت به بالادست وجود دارد. لازم به ذکر است که ماهی مورد مطالعه از نواحی پاییندست صید شدهاست و از آنجایی که اطلاعات چندانی در خصوص شرایط زیستی این ماهی در دست نیست لذا بررسی شرایط اکولوژیکی اینگونه بهمنظور حفظ ذخایر آنها حائز اهمیت است.
فعالیتهای انسانی در طول چند قرن گذشته به طرز چشمگیری باعث تغییر در اکوسیستمهای آبی، کاهش تنوع زیستگاه آبزیان و در نتیجه کاهش گونههای بومی شدهاست. بنابراین ماهیان بومی نیاز به حفاظت ویژهای یه منظور جلوگیری از انقراض گسترده دارند. بنابراین، با توجه به اثرات سوء رسوبات بر سیستمهای آبی و آبزیان، بررسی تأثیر کدورت ناشی از رسوبات بر طعمهخواری ماهی آفانیوس از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود. متأسفانه اطلاعات منتشرشده در خصوص گونه A. isfahanensis محدود است؛ بنابراین برای شناخت و درک ویژگیهای زیستشناسی، بومشناسی و رفتارشناسی اینگونه آسیبپذیر بایستی تلاشهایی صورت گیرد
روش کار:
در ابتدا ماهیان مورد نیاز از تالاب گاوخونی در محدوده بند شاخ کنار 32 - درجه و 25 دقیقه و 32 ثانیه شمالی، 52 درجه و 39 دقیقه و14 ثانیه شرقی - ، با استفاده از توری با چشمه 0/2 میلی متر صید شدند. بند شاخ کنار در 16 کیلومتری شهر ورزنه و در 10 کیلومتری ورودی تالاب قرار دارد. ماهیان صید شده به مدت چهار هفته با شرایط آزمایشگاهی سازگار شدند.
برای ایجاد کدورت از خاک رس استریل استفاده شد که برای همسانسازی ذرات آن الکهای مخصوصی به کار گرفته شد. در مرحله بعد، خاک رس در آب حل شده و با ایجاد جریان مداوم توسط پمپ آب و هواده، از تهنشینی ذرات جلوگیری گردید. از آن جهت که دافنی ماگنا به عنوان طعمه این ماهیان انتخاب شد، نیاز به کشت آنها در ابعاد وسیع بود. به همین منظور کشت دافنی در ظروف 10 لیتری صورت گرفت و برای تغذیه دافنیها از جلبک سبز Scenedesmus quadricauda استفاده شد. به منظور تعیین میزان کدورت در تیمارهای آزمایشی لازم بود غلظت کشنده میانه2 برای ماهی آفانیوس مشخص گردد. برای این منظور ماهیان در 5 سطح کدورتی 100 NTU، 180، 324، 583 و 1000 به مدت 96 ساعت مورد بررسی قرار گرفتند. در هر تیمار 7 عدد ماهی به صورت روزانه مورد بازدید قرار گرفته و میزان تلفات در بازه زمانی 24 ساعته ثبت شد.
برای تعیین زمان مصرف 5 طعمه توسط 1 طعمه خوار، 8 آزمایش برای حالت شاهد انجام شد. زمان مصرف طعمه توسط دوربین مدار بسته ثبت و سپس میانگین آن به عنوان مدت زمان پایه مصرف طعمه برای هر تیمار در نظر گرفته شد. بعد از آن توقف تغذیه ای طعمهخوار در کدورتهای مختلف بررسی گردید. برای این منظور ماهیان در 10 تیمار مختلف مورد بررسی قرار گرفتند.
تیمارها شامل 1 طعمه خوار و 5 طعمه بود. به طعمه خوار 30 دقیقه زمان داده شد تا طعمهها را مصرف کند. این آزمایش بر اساس روش حدود بالا و پایین3 صورت گرفت و در نهایت توقف طعمه خواری در کدورت مشخص به دست آمد. کدورتهای مورد آزمایش به ترتیب شامل 200 NTU و 800، 400 و 600، 500 و580، 520 و 540، 525 و 530 بود. سپس میزان بقای دافنی ماگنا بررسی گردید که طی مدت زمان 30 دقیقه دافنی تحت تأثیر کدورتهای مختلف قرار داده شد. این بخش از آزمایش شامل 9 تیمار بود و در هر تیمار 10 دافنی مورد بررسی قرار گرفتند. برای هر تیمار 3 تکرار در نظر گرفته شد و محدوده کدورت انتخابی شامل 5-1000 NTU بود.
با توجه به نتایج حاصل از LC50، توقف تغذیه برای طعمهخوار و همچنین میزان بقای دافنی در کدورتهای متفاوت، به بررسی تاثیر کدورت بر میزان طعمهخواری ماهی آفانیوس پرداخته شد. برای این منظور 5 سطح کدورت شامل 0 NTU - فاقد کدورت - ، 5، 10، 50 و 150 به عنوان تیمار در نظر گرفته شد . 8 ماهی به صورت تصادفی انتخاب و به تیمارهای آزمایشی منتقل گردید. در هر یک از تیمارها، 5 دافنی نیز به عنوان طعمه معرفی گردید. لازم به ذکر است که ماهیان مورد مطالعه 24 ساعت قبل از شروع آزمایش غذادهی نشدند.
تجزیه و تحلیل آماری
ابتدا نرمال بودن دادهها با استفاده از آزمون کولموگروفBاسمیرنف و همگنی واریانسهابا استفاده از آزمون لِوِن مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس جهت مقایسه تیمارها از آنالیز کوواریانس دوطرفه و در صورت معنیدار بودن، مقایسه میانگینها به کمک آزمونهای تکمیلی در سطح اطمینان %95 انجام شد. طرح آزمایش صورتبه طرح کاملاً تصادفی بود و جهت تحلیلهای آماری از نرمافزار استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج حاصل از آزمایش غلظت کشنده میانه برای ماهی آفانیوس بیانگرآن بود که در پایان 96 ساعت هیچ گونه تلفاتی در کدورتهای 100 NTU، 180، 324، 583 و 1000 مشاهده نشد. با میانگین گرفتن از اعداد به دست آمده برای حالت شاهد، زمان پایه برای مصرف 5 طعمه توسط 1 طعمهخوار 10 دقیقه لحاظ شد. نتایج حاصل از بررسی توقف تغذیه ماهی آفانیوس در کدورتهای مختلف بیانگر عدم تغذیه ماهی آفانیوس در کدورت بالاتر از 520 NTU بود. دافنی ماگنا تحت تأثیر کدورتهای مختلف 5 NTU - ، 10، 20، 40، 80، 160، 320، 640، 900 و - 1000 تلفاتی نداشت.
نتایج بهدست آمده حاکی از آن بود که کدورت اثر معنیداری بر طعمهخواری ماهی آفانیوس دارد . - P <0/05 - به این صورت که با افزایش کدورت از حالت شاهد به کدورت 150 NTU، طعمه خواری از 92 درصد به 21 درصد کاهش یافت. درصد طعمهخواری در کدورتهای 5 NTU، 10، 50 و 150 به ترتیب 61 ، 52، 43 و 21 درصد بود و بیانگر این است که با افزایش کدورت، میزان طعمه خواری بهطور معنیداری کاهش یافتهاست - P <0/05 - و در تمامی سطوح کدورتی تفاوت معنیداری از لحاظ میزان طعمه خواری با تیمار شاهد مشاهده شد - شکل . - 1
شکل -1 درصد طعمهخواری ماهی آفانیوس در کدورتهای مختلف - اعداد روی ستون ها بیانگر درصد طعمه خواری است و حروف انگلیسی متفاوت در بالای هر ستون نشاندهنده وجود اختلاف معنی دار - P<0/05 - بین تیمارها است -
احتمالاً تفاوتهای مشاهده شده و روند کاهشی در درصد طعمه خواری ماهی آفانیوس در آب گلآلود، به کاهش تضاد بین طعمه و پس زمینه و درنتیجه آن کم شدن میزان حمله ماهی مربوط میشود. از سویی دیگر خاک رس شامل مواد معدنی سیلیکاتی است که باعث پراکندگی نور میشود. ذرات رس باعث پخش شدن طول موجهای کوتاه بهخصوص فرابنفش میشوند. این پراکندگی نور میتواند در ارتباط تصویری اختلال ایجاد کند
