بخشی از مقاله
چکیده
هنگامی که به اطلاعات دقیق و قابل اعتماد از کلیه تأسیسات و ابنیه زیرزمینی و روزمینی نیاز باشد نقش مدیریت بهینه اطلاعات تأسیسات شهری اهمیت مییابد . چه بسا برخی متولیان تأسیسات شهری اقدامات قابل ملاحظهای در زمینه پیادهسازی GIS در سطح سازمان و حتی فراتر از آن داشتهاند لیکن آن سامانهها به دلایلی که در این مقاله بدان پرداخته میشود قابلیت تجمیع، یکپارچهسازی و به اشتراکگذاری با سایر تأسیسات را ندارند. با استناد به تحلیل نتایج جمعآوری اطلاعات تأسیسات شهری در محلهای از شهر تهران از منظر زمان صرف شده برای تبادل داده،کیفیت، صحت و دقت دادهها، وضعیت کنونی ذخیرهسازی و بهنگامسازی اطلاعات ناکارآمد و نامناسب ارزیابی گردید.
تحلیل کمی نتایج نقشههای تأسیسات 5گانه در محله خوببخت واقع در منطقه 15 شهرداری تهران حاکی از آن است که صحت اطلاعات در حداقل %80 از موارد دارای ابهام میباشد که تنها درصد ناچیزی از آن قابل توجیه به دلایل اجرایی است. در سالهای اخیر آسیبشناسی و تحلیل نقایص و کاستیهای موجود، کاربران را به سمت ایجاد یک نظام یکپارچه اطلاعات مکانی سوق داده است. زیرساخت داده مکانی - - SDI مزایا و دستاوردهای زیادی از جمله گسترش کاربرد دادهها، گسترش به اشتراکگذاری داده و همچنین جلوگیری از موازیکاری را دارا میباشد. یادداشت حاضر با بهرهگیری از تحلیل یک نمونه کاربردی از پایگاههای داده، ایجاد SDI تأسیسات شهری را در شهر تهران پیشنهاد میدهد.
واژههای کلیدی: تأسیسات شهری، سامانه اطلاعات مکانی - - GIS، زیرساخت داده مکانی - - SDI
-1 مقدمه
امروزه نگهداری اسناد و نقشههای خطوط انتقال انرژی و شبکههای جمعآوری و توزیع تأسیسات شهری به جای شکل کاغذی و نسخه سخت به صورت رقومی انجام گرفته که با استفاده از پیشرفتهترین سامانههای برخط رایانهای مدیریت میشوند. مشکلات و صعوبتهای فراوان استفاده از اطلاعات نسخه سخت بر کسی پوشیده نیست و در دهههای اخیدر سرتاسر جهان غالباً نهادهای تأسیسات شهری روی به سامانههای اطلاعات مکانی - - GIS آوردهاند. این سامانهها از مرحله جمعآوری داده تا انتشار نتایج آن در خدمت مدیریت اطلاعات هستند و در امر پردازش و تجزیه و تحلیل اطلاعات مکانی به تصمیمسازان و تصمیمگیران تأسیسات شهری یاری میرسانند.
لیکن در این مدت کوتاهی که از عمر سامانههای اطلاعات مکانی میگذرد این نکته مغفول مانده که استفاده از GIS در مدیریت اطلاعات شهری توسط یک سازمان به تنهایی نمیتواند پاسخگوی تمام نیازهای کاربران باشد. استفاده همهجانبه نهادهای تأسیساتی از سامانههای ایستای اطلاعات مکانی که قابلیتهای چندانی در به اشتراکگذاری داده ندارند از یک طرف و دقت پایین خود سامانه از سوی دیگر سبب شده با حجم عظیمی از اطلاعات که از منظر نوع تهیه داده تا پردازش همگون نیستند مواجه شویم و به عبارتی امروزه به دلیل عدم استفاده از نقشههای پایه دقیق شاهد هستیم که این سامانهها به لحاظ دقت با چالشهای عدیدهای مواجه شدهاند.
طرحهای جامع و کلنگر تأسیسات شهری - به عنوان مثال طرح تونل مشترک تأسیسات شهری - که نیاز به بررسی همهجانبه معابر، تأسیسات و خدمات زیرساخت شهری دارند، در تجزیه و تحلیل دادهها - حتی در صورت وجود - GIS با معضلاتی از حیث عدم تطابق دادههای مکانی مواجه هستند. در این مقاله سعی نگارنده بر آن است با تحلیل اطلاعات مکانی شرکتهای تأسیسات شهری پنجگانه مشتمل بر شرکت توزیع برق استان تهران، شرکت آب و فاضلاب استان تهران، شرکت فاضلاب استان تهران، شرکت گاز استان تهران و شرکت مخابرات استان تهران در یکی از محلات منطقه 15 تهران که به فراخور مطالعات طرح جامع تونل مشترک تأسیسات شهری بررسی شده است به تبیین نقش کلیدی زیرساخت داده مکانی - SDI - بپردازد.
-2 وضعیت موجود و ضرورت مدیریت جامع اطلاعات
صرف نظر از موازیکاری و هزینههای چند برابر در امر تهیه نقشه، عدم همسانی نوع تهیه نقشههای پایه در نهادهای تأسیساتی سبب گردیده اطلاعات مکانی تأسیسات شهری ناهمگون و یا کم کیفیت برای سایرین ارزیابی شوند. موضوع دقت برداشت و انطباق عوارض با واقعیت از یک طرف و محدودیتهای اجرایی تأسیسات و غفلت از وجود دیگر تأسیسات حین اجرا از طرف دیگر علاوه بر مخاطرات احتمالی منجر به بروز ابهام در کیفیت و دقت لایههای اطلاعاتی نیز میشود. به عنوان مثال میتوان به همجواریهای مشکوک در لایههای تأسیساتی نظیر خطوط لوله آب و گاز اشاره نمود. قرارگیری دو خط لوله به فاصلهای در حدود چند سانتیمتر به دو شکل قابل تفسیر است.
یکی دقت پایین نقشهها که نشاندهنده این است که حداقل یکی از نقشهها موقعیت صحیح قرارگیری خطوط را نشان نمیدهد و دیگری نحوه خاص اجرا که حاکی از اجرای خطوط در عمقهای متفاوت است. در مواردی حین حفاری در معابر پی به وجود یک خط تأسیساتی دیگر بردهاند که غالباً خطرآفرین نیز بوده است. بنابراین جهت مدیریت کارآمد تأسیسات شهریالزاماً سامانهای نیاز است که علاوه بر اطلاعات دقیق هم مبنا از تأسیسات، اطلاعات سه بعدی زمین و عمق اجرای تأسیسات شهری را نیز در برداشته باشد.در سالهای اخیر گفتمان زیرساخت داده مکانی - SDI - به طور جدی و عملی مطرح شده که یکی از اهداف آن به اشتراک گذاری اطلاعات میباشد به نحوی که ضمن جلوگیری از موازیکاری و کاهش هزینههای مدیریت اطلاعات، برای چنین موارد و مشکلات نیز راهکارهایی ارائه دهد.
چنانکه از تجربیات استفاده شده در این مقاله نیز بر میآید امر تولید نقشه، تهیه و فرآوری اطلاعات مکانی بسیار زمانبر و پرهزینه است. فارغ از چالش امنیت و سطوح دسترسی به اطلاعات و موضوعات مرتبط با پدافندغیرعامل - که در مدیریت شهری به ویژه تأسیسات شریانی موضوعی بسیار مهم و قابل ملاحظه است - ایجاد هماهنگی میان شهرداری، نهادهای متولی تولید اطلاعات مکانی - اعم از سازمان نقشهبرداری و سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح - و نهادهای تأسیساتی در امر مدیریت اطلاعات به عنوان یکی از اهداف SDI بایستی مدنظر قرار گیرد.
-3 نقش GIS در مدیریت دادهها
سامانههای اطلاعات سامانههای رایانهای هستند که دادهها یا اطلاعات را نگهداری و پردازش میکنند. نوع داده مهمترین عنصر در سامانه اطلاعات است. بخشی از این سامانهها علاوه بر اعداد و حروف با نقشه نیز کار میکنند که این سامانهها را، سامانههای اطلاعات مکانی مینامند. در این سامانهها اطلاعات مکانی به هر نوع فضایی اشاره می کند. اگر داده های مکانی مربوط به سطح زمین و یا نزدیک به آن باشد، داده مکانی نامیده می شود که سامانههای اطلاعات جغرافیایی یا مکانی - GIS - با دادههایی که به نحوی با موقعیت جغرافیایی مرتبط است، کار میکند، به عبارت دیگر GIS به جمع آوری، تولید، نگهداری، بازیابی، تجزیه و تحلیل داده هایی میپردازد که در دنیای واقعی فضایی را اشغال نمودهاند.
بنابراین کلیه رشته هایی که بخشی از داده های خود را از زمین به دست میآورند از کاربران GIS محسوب میشوند. جغرافیا به دلیل یکپارچگی و جامعنگری در داده های جغرافیایی واستفاده از نگرش سیستمی، علاوه بر استفاده از GIS در تحلیلهای مکانی به غنای این سامانه نیز میافزاید. دیوید هاروی لزوم بکارگیری تحلیل سیستمی در جغرافیا را مطرح میسازد و آن را روشی نیرومند برای پاسخ به سؤالات پیچیده طبیعت میداند. بارو GIS را ابزاری توانمند در جمع آوری، ذخیره سازی، استخراج، تبدیل و نمایش دادههای مکانی تعریف میکند. [9]از طرفی دیگر مدیریت شهری با کمک فناوری اطلاعات، در جست وجوی روشهایی ساده، برای دستیابی به اطلاعات کلیدی از میان حجم انبوه اطلاعات است تا با تحلیل آنها، مسائل شهری را شناسایی کند، تصمیمات به موقع بگیرد و در نهایت ریسکها و هزینهها را کاهش دهد.
بستر کسب وکار هوشمند یک ابزار مدیریتی برای نمایش اطلاعات عملکردی در سازمانها بوده که دستیابی، تحلیل و مدیریت دادهها را با زمان و هزینه کمتر امکان پذیر میکند. با استفاده از کسب وکار هوشمند، مدیران میتوانند به سادگی به اطلاعات مورد نیاز دست یابند، تحلیل اطلاعات را مشاهده کنند و بر شاخص های عملکردی سازمان خود نظارت کامل و برخط داشته باشند. فناوری اطلاعات و GIS از اجزای لاینفک هوش تجاری هستند که میتوانند در بهینهسازی تصمیمگیری مدیران شهری نقش بسزایی ایفا نمایند. [7]
-4 روششناسی تحقیق
در این مقاله جمعآوری دادهها به شیوه کتابخانهای صورت پذیرفته است. از طرفی اطلاعات مکانی و توصیفی جمعآوری شده از نهادهای تأسیسات شهری یکپارچهسازی و در محیط GIS مورد تحلیل قرار گرفتهاند. فرضیه این تحقیق به این شکل بیان میشود که با استفاده از تحلیل نتایج یکپارچهسازی اطلاعات تأسیسات میتوان ضمن ارزیابی دقت و کارایی سامانههای موجود، یک روش نظاممند با بازدهی و دقت بیشتر برای مدیریت اطلاعات پیشنهاد و ارائه داد.
-5 نتایج جمع آوری دادههای پایلوت - محله خوببخت منطقه 15 شهرداری تهران -
محله خوببخت در جنوب شرقی شهر تهران و بخشی از محله هاشمآباد میباشد که در منطقه 15 شهرداری واقع شده است. مساحت محله خوب بخت 161.641 متر مربع معادل 16 هکتار میباشد. علیرغم مساحت اندک این محدوده کار دریافت اطلاعات مکانی معابر و تأسیسات شهری بیش از 3 ماه به
