بخشی از مقاله
چکیده
ارزیابی تغییرات فضای سبز بهمنظور بررسی اعمال مدیریت در مدیریت شهری و توجه به مسائل زیست محیطی شهرها از اهمیت خاصی برخوردار است. شناخت تغییرات مکانی و زمانی فضای سبز شهری بهطور کمی، پیشنیاز برنامهریزی و مدیریت پایدار فضای سبز شهری است..
فضای سبز شهری در زمره زیرساختهای اجتماعی است و ازجمله امتیازات آن کاهش آلودگی هوا، جذب ذرات معلق، تعدیل دما، افزایش رطوبت نسبی و کاهش اثرات طوفانها میباشد. شهر مشهد با 464،807،2 نفر جمعیت، دومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران است، با توجه به توسعه فیزیکی این شهر، تخریب گستردهای از فضای سبز رخداده است که با الگوی توسعه سازگار با محیطزیست در تضاد است. این پژوهش به تحلیل تغییرات زمانی و توزیع مکانی فضاهای سبز شهر مشهد طی سالهای 1363 تا 1393 میپردازد.
برای این منظور از تصاویر ماهواره های لندست 4 و 8 که به ترتیب توسط سنجنده TM و OLI با توان تفکیک سی متر برداشت شده بود استفاده شد 4 سنجه سیمای سرزمینPLAND , AREA , ENN , PD برای لکههای فضای سبز شهر مشهد محاسبه گردید درنهایت شاخص پوشش گیاهیNDVI برای پهنه مورد مطالعه محاسبه شد . نتایج نشان داد در طی دوره مورد مطالعه تخریب شدیدی از لحاظ وسعت و ترکیب فضاهای سبز در این شهر رخداده است بااینحال به نظر میرسد در طی بازه زمانی موردمطالعه توزیع فضای سبز در شهر مشهد روند رو به بهبودی داشته است.
مقدمه
با افزایش جمعیت و افزایش تقاضای جمعیت برای اراضی شهری، طی فرایند شهری شدن، ویژگیهای طبیعی مثل پوشش گیاهی و خاکهای بکر با مصالح ساختمانی برای مناطق مسکونی، ساختمانهای تجاری، جادهها و پارکینگها جایگزین میشوند. تا جایی که امروزه هیچگونه تعادلی از نظر سطوح فضای سبز و مناطق باز موجود بین شبکههای شهری و الگوهای طبیعی سرزمین مشاهده نمیشود و شبکههای شهری در حال مسلط شدن بر شبکههای اکولوژیک هستند
به بیان دیگر امروزه درون شهرها عناصر با ارزش اکولوژیکی بهطور فزایندهای در حال کاهش هستند، بیشک در چنین شرایطی در شهرها وجود انواع آلودگیها - آلودگی آب، خاک و هوا - قابل پیش بینی است. از این رو شهرها از جنبههای احیای طبیعت شهری نیاز به توجه ویژه ای دارند، زیرا حضور طبیعت در شهر در وسعت، ترکیب و توزیع لازم و کافی از الزامات توسعه پایدار و شهر سالم است و برای پیش برد کیفیت زندگی در نواحی شهری اهمیت بسیار دارد
امروزه فضای سبز یکی از اجزاء لاینفک شهر بوده و همچون ریههای تنفسی در شهرها به شمار می رود و به همین دلیل، نبود آن به معنی نبود سلامت و تندرستی در شهرهاست
فضاهای سبز موجب جذب و رسوب ذرات معلق، کاهش سرعت طوفان، افزایش رطوبت نسبی، کاهش جزایر حرارتی، کاهش 2 اتمسفری و تعدیل اقلیم، خنک سازی محیط و کاهش اثرات UV میشوند
علاوه بر مسئله سرانه فضای سبز، موضوع دیگری که در مطالعات فضای سبز شهری اهمیت دارد، پراکندگی و مکانگزینی مناسب این فضاها است. توزیع نامناسب فضاهای سبز شهری سبب خواهد شد میزان فضای سبز در بعضی از مناطق شهر نسبت به سایر مناطق کمتر باشد، در سطح منطقه نیز ممکن است فضای سبز در قسمتی از منطقه تمرکز یابد و بقیه منطقه عاری از پوشش گیاهی مناسب باشد
از آنجا که مهمترین اثر فضاهای سبز شهری کارکرد اکولوژیک آن است، ترکیب و توزیع مناسب فضاهای سبز شهری در کاهش آلایندههای هوا نقش بسزایی داشته باشد
بدیهی است که استفاده از زمین و فضا، به عنوان یک منبع عمومی حیاتی و ثروت همگانی باید تحت برنامهریزی اصولی انجام پذیرد و دستیابی به چنین شهر پایدار و ایدهآل تنها در گرو ساماندهی و نحوه استفاده صحیح و برنامهریزی شده از اراضی شهری است
شهرها به عنوان کانون تمرکزو فعالیت در زندگی انسانها، برای اینکه بتوانند پایداری خود را تضمین کنند، چارهای جز پذیرش ساختار و کارکردهای متأثر سیستم طبیعی ندارند
از آنجا که عملکرد واحدهای طبیعی در داخل مناطق شهری بستگی به ترکیب و توزیع آنها دارد، سنجههای سیمای سرزمین ابزار بسیار مناسبی برای بیان الگوی موزاییک فضاهای سبز شهری و تغییرات آن در ارتباط با فرایندهای شهر نشینی و تحت اثر بشر هستند. همچنین با استفاده از آنها میتوان اثر فرایندهای مذکور را برای خصوصیات اکولوژیکی محیط زیست تفسیر نمود و یک طبقه بندی اولیه از سیمای سرزمین بهدست آورد و از آنها در تصمیمگیریهای مرتبط با رشد شهر، توزیع کاربریها و برنامهریزی توسعه فضای سبز شهری بهره برد
تحلیل تغییرات زمانی و توزیع مکانی فضاهای سبز شهری حایز اهمیت خاصی است. زیرا در شناسایی مکانهایی که در گذشته فضاهای سبز و باز بودهاند، به منزله مکانهایی که دارای استعداد طبیعی برای توسعه فضاهای سبز هستند، کمک میکند و امکان درک آثار شهر نشینی بر تخریب گیاه و استعدادهای اکوسیستم را فراهم میآورد
این پژوهش با استفاده از سنجههای سیمای سرزمین به تحلیل تغییرات زمانی فضای سبز شهر مشهد طی سالهای 1363 تا 1393 خواهد پرداخت.
مواد و روشها
براساس لایحه قانونی حفظ و گسترش فضاهای شهری مصوب خرداد 1359 فضای سبز عبارت است از: اراضی، اماکن مسکونی، تجاری، صنعتی، محلهای کسب و پیشه و خدماتی که دارای پوشش گیاهی یک یا چند ساله بوده و به منظورهای استفاده انتفاعی یا زیبا سازی به وجود آمده باشد
از دیدگاه حفاظت محیط زیست، فضای سبز شهری، بخش جاندار ساخت کالبدی شهر را تشکیل میدهد
در مطالعه حاضر فضاهای سبز شهر مشهد به صورت یکجا، شامل فضاهای سبز عمومی و خصوصی اعم از پارکها، فضاهای سبز حاشیه خیابانها، فضاهای سبز منازل و باغهای خصوصی و... مورد مطالعه قرار گرفت. بر این اساس، به منظور بررسی تغییرات فضای سبز شهر مشهد از تصاویر ماهوارهای حاصل از ماهواره لندست 8 سال 1393 شمسی که توسط سنجنده 3 OLI و همچنین ماهواره لندست 4 تصویر مربوط به سال 1363 شمسی که توسط سنجنده 4TM برداشت شده بود، با توان تفکیک سی متر و ترکیب باندی3،4،5 برای سال 1393 و ترکیب باندی4، 3، 2 برای سال 1363 استفاده شد. لازم به ذکر است که هردو تصویر مربوط به اواسط تابستان بود.
