بخشی از مقاله
چکیده
آب منبع حیاتی برای هر پدیده زیستی و انسانی است. مدیریت صحیح و متناسب با منابع طبیعی، ضرورتی مهم برای رسیدن به توسعه پایدار است. در این میان، آب شیرین از اصلیترین منابعی است که باید به آن اهمیت داده شود. مباحت مربوط به مدیریت منابع و مصارف آب در جهان امروزه بسیار مورد توجه است چراکه با توجه به ثابت بودن منابع آب و افزایش روزافزون جمعیت و به دنبال آن افزایش تقاضا برای مصرف آب، در صورت تداوم روند فعلی بهرهبرداری از این منابع تا سال 2050 بیش از 42 درصد از جمعیت جهان در معرض تنش آبی شدید قرار خواهد گرفت.
متوسط مصرف آب در بخشهای کشاورزی، صنعت و خانگی در جهان در سال 2015 به ترتیب 70، 8 و 12 درصد و در ایران در سال 1394 به ترتیب 91، 2 و 7 درصد بوده است و این آمار نشان دهنده اوج مصرف آب در بخش کشاورزی است. با توجه به آمارهای موجود، کشور ایران به جهت وضعیت اقلیمی که دارد، میزان تبخیر 3 برابر میانگین تبخیر جهانی می باشد، همچنین متوسط بارش باران در ایران، یک سوم متوسط بارش جهانی 260 - میلیمتر در سال - است که نشان دهنده محدودیت منابع آب و تشدید خطر کمبود آب در کشور است. مشکلاتی مانند افزایش مصرف به دلیل افزایش جمعیت، عدم وجود مدیریت مناسب منابع آب، عدم کنترل مصرف آب بویژه در بخش کشاورزی از مشکلات منابع آب در ایران است. هدف این تحقیق بررسی اسنادی وضعیت منابع و مصارف آب در جهان و ایران بر اساس آمارهای منتشر شده می باشد.
مقدمه
از مجموع کل آبهای جهان،97/4 درصد آن را آب شور دریاها و اقیانوسها تشکیل میدهد که به دلیل شوری در عمل قابل استفاده نیستند .ذخایر آب شیرین تنها 2/6 درصد کل حجم ذخایر آبهای سطح زمین را تشکیل میدهد که بخش بیشتر آن به صورت یخ در قطبهای کرهزمین و یخچال-های طبیعی و آبهای زیرزمینی وجود دارد. به این ترتیب، از مجموع آبهای کره-زمین تنها 0/014 درصد آن قابل استفاده بوده و در واقع، حیات آدمی وابسته به همین مقدار ناچیز آب است .
ملاحظه میشود به رغم اینکه بخش بیشتر سطح زمین پوشیده از آب است، نتها بخش ناچیزی از آن برای بشر قابل استفاده بوده و در واقع، تمام برنامه ریزیهای بشر باید با توجه به این محدودیتها صورت پذیرد - نگاهی به وضعیت منابع آب در ایران و جهان، . - 1387 ایران به عنوان کشوری با آب و هوای خشک و نیمهخشک بیش از 94 درصد منابع آب خود را در بخش کشاورزی به کار میگیرد. این سهم، بخش کشاورزی را به عنوان مصرفکننده اصلی آب مطرح میسازد - آلن، . - 1998 بر اساس پیشبینی سازمان ملل، ایران از جمله کشورهایی خواهد بود که در سال 2050 با بحران مزمن آب رو به رو خواهد شد - شستلند و همکاران، . - 1380 هدف از مقاله حاضر، تحلیلی بر وضعیت منابع و مصارف آب درجهان و ایران میباشد.
منابع آب:
الف - منابع آب در کره زمین
سلامتی انسان بیش از هر چیز به آب سالم و بهداشتی بستگی دارد و اساسا حیات انسان در گرو وجود آب سالم میباشد - پارسون و همکاران، . - 2006 اگر کسی از فضا به زمین نگاه کند، آن را یک سیاره آبی رنگ و پر از آب خواهد دید. حجم کل آبهای موجود در کرهزمین، رقمی در حدود 360،1 میلیون کیلومتر مکعب تخمین زده شده است. این حجم با توجه به چرخه آب به طور دائم در بین منابع مختلف در حال جا به جایی است.
مهمترین منابع آب در جهان عبارتند از :آبهای زیرزمینی - چاه، چشمه و قنات - ، آبهای جوی - باران و برف - ، آبهای سطحی - رودخانه، دریاچه، دریا و اقیانوس - ، همچنین بخشی از آب موجود در کرهزمین به صورت بخار در اتمسفر و بخش دیگری نیز به صورت جامد در یخچالهای طبیعی وجود دارد. حجم تقریبی میزان آب ذخیره شده در این منابع به این شرح است - سایت رسمی سازمان ملل متحد - :
اقیانوسها : حدود 1320 میلیون کیلومتر مکعب - % 97/2 - یخچالهای طبیعی : حدود 25 میلیون کیلومتر مکعب - % 1/8 - سفرههای زیرزمینی : 13 میلیون کیلومترمکعب - % 0/9 - آبهای شیرین موجود در دریاها، دریاچهها و رودها : 250 هزار کیلومتر مکعب - %0/02 - بخار آب در هواکره: حدود 13 هزار کیلومتر مکعب - % 0/01 -
ب - منابع آب در ایران:
ایران سرزمینی کوهستانی است که دو رشته کوه البرز با جهتگیری شرقی – غربی و رشته کوه زاگرس با جهتگیری شمال غربی – جنوب شرقی در آن قرار ند. با توجه به روند رشد جمعیت در کشور و تشدید نیاز بخشهای مختلف به افزایش مصرف آب بخش شهری، روستایی و صنعتی اجتنابناپذیر خواهد بود. آب در فرآیند توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور نقش عمده و کلیدی دارد - تجریشی، . - 1381 سهم ایران از منابع آب شیرین جهان نسبت به مناطق دیگر در سطح پایینتری قرار دارد.
درحالی که یک درصد از جمعیت جهان به ایران اختصاص دارد، سهم آن از منابع آب شیرین تنها 0,3 درصد است. از مجموع 397,9 میلیارد مترمکعب بارندگی سالانه در کشور 66 درصد آن پیش از رسیدن به رودخانهها تبخیر می شود. کل منابع آب تجدید پذیر داخلی سالانه برابر 128,5 میلیارد مترمکعب است و با احتساب 9 میلیارد مترمکعب منابع آب تجدیدپذیر خارجی، حجم سالانه منابع آب تجدیدپذیر برآورد میشود.
منابع آب تجدیدشونده کشور با توجه به وضعیت بارندگی، پوشش گیاهی و سایر عوامل تاثیرگذار و حجم نزولات جوی، حدود 130 تا 139 میلیارد مترمکعب در سال است که حجم قابل استحصال و با احتساب آبهای برگشتی حدود 126 میلیارد متر مکعب برآورد میشود. از کل آبهای تجدید شونده حدود 105 میلیارد متر مکعب را جریانهای سطحی و 25 میلیارد مترمکعب را جریانهای نفوذی به منابع زیرزمینی تشکیل میدهد - سالنامه آبی وزارت نیرو، . - 1393 در شکل شماره 1 منابع آب در حوضههای اصلی آبریز در کشور آمده است.
وضعیت مصرف آب در ایران و جهان
رشد روزافزون جمعیت در جهان، سبب افزایش مصارف گوناگون آب شده است که این امر نه تنها کمیت منابع آب را کاهش داده، بلکه تغییر کیفی آن را با توسعه شهرنشینی ، صنعت و کشاورزی به دنبال داشته است. این مسئله به گونهای پیشرفته است که امروزه بسیاری کشورها را با مشکل کمبود آب یا آلوده شدن منابع آبی مواجه ساخته است - نوریسپهر، . - 1394 در جدول شماره 1 سهم آب در بخشهای مختلف مصرف - درصد از کل - آورده شده است.
ماخذ :وزارت نیرو - 1394 -
بر اساس پیشبینی سازمان ملل متحد کشورهایی مانند: مصر، مکزیک و ایران که با افزایش جمعیت مواجه بودهاند و بر این اساس، جمعیت آنها تا سال 2025 حدود 50 درصد افزایش خواهد یافت. در این کشورها که در حال حاضر با کمبود آب مواجه هستند، تداوم رشد جمعیت بسیاری از شهروندان را با کمبود آب مواجه کرده است و در صورتی که اقدام های اساسی را برای استفاده بهینه از منابع محدود آب در دستور کار خود قرار ندهند به طور قطع با مشکلهایی برای دستیابی به توسعه پایدار روبه رو خواهند شد - گزارش سازمان ملل متحد، . - 2010وضعیت مصرف آب در جهان و ایران در جدول شماره 2 نشان داده شده است.
