بخشی از مقاله
مقدمه
تغییرات اقلیمی یکی از مشخصترین وبزرگترین عوامل تهدید کننده سیاره زمین در ابتدای قرن بیست ویک است که در سال های اخیر باعث بروز مشکلات زیاد ی از جمله خشکسالی شده است .خشکسالی یکی از مشخصترین مخاطرات محیطی می باشدکه بر روی محیط اکولوژی ،هیدرولوژی ،هواشناسی وزمین شناسی وکشاورزی موثر است - ویلهایت،. - 1992 این پدیده یک ناهنجاری زمانی است که اغلب به صورت یک تفرقه میان موج گرمایی وخشکسالی است - لانگ و والاس،. - 1987 خشکسالی را حادثه یا بلایای طبیعی می دانند که درطی دوره هایی از سال اتفاق افتاده وباعث کاهش محصولات کشاورزی تولیدی وفقدان آن می باشد - فائو،. - 1998 خشکسالی به کندی شروع می شود و دارای طبیعت پنهانی است که مدت زمان وقوع آن طولانی بوده و در نتیجه خسارت های ناشی از آن در بخش های مختلفی مانند کشاورزی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی بصورت تدریجی ظاهر می شود.
تعریف دقیق خشکسالی بسیار دشوار است، ممکن نبودن ارائه تعریفی جامع از خشکسالی که در تمامی شرایط صدق داشته باشد، به نوبه خود دشواری های فراوانی را برای سیاست گذاران و برنامه ریزان در شناخت و برنامه ریزی مؤثر به منظور مقابله با خشکسالی در مقایسه با سایر بلایای طبیعی ایجاد کرده است - 2008 ،. - IFAS به هر حال در این حوزه تعاریف متعددی از سوی محققان و صاحب نظران مختلف ارائه شده است؛ از جمله - هیسدال و تالاکسن - 2000 که خشکسالی را معلول یک دوره شرایط خشک غیرعادی در نظر می گیرند که به اندازه کافی دوام داشته باشد، به نحوی که منجر به ایجاد عدم تعادل در وضعیت هیدرولوژی یک ناحیه خاص گردد.
کشور ایران در یکی از خشک ترین مناطق جهان قرار گرفته و کمبود آب از مهمترین موانع در روند توسعه کشاورزی آن به شمار می رود - هاشمی نیا، . - 1383 از مطالعات انجام شده دراین زمینه می توان به - سلیمانی وهمکاران، - 1384 اشاره کردکه به بررسی روند خشکسالی ها وترسالی درحوزه ها ی آبخیز مازندران با استفاده از شاخصSPI پرداخته و خشکسالی های این ناحیه را به3 طبقه نرمال،متوسط وشدید وترسالی را به 4طبقه تداوم یک ،دو،سه ،چهار،پنج،وبالاتر تقسیم ودرنهایت به این نتیجه رسیدندکه خشکسالی نسبت به ترسالی در ایستگاهها برتری داشته است . - نگارش وهمکاران، - 1388 خشکسالی های کوتاه مدت شهر زاهدان را با استفاده از نمایه بارش استاندارد مورد بررسی قرار داد.
این مطالعه برای یک دوره 16 ساله وبه صورت ماهیانه برای 5 ایستگاه هواشناسی این منطقه انجام گرفت نتایج بیانگر این است که شاخص 3 ماهه برای تغییرات بارش پاسخ بهتر می دهد وبیشترین فراوانی خشکسالی هم متوسط بوده است . - صداقت کرداروهمکاران ، - 1387 خشکسالی های ا یران را ازطریق داده های ماهانه شاخص نوسان جنوبی وشاخص انسو در طی دوره آماری 1960 - 2000 مورد مطالعه قرار دادند .نتایج بدست آمده از داده های ماهانه شاخص های نام برده این است که درطی فاز گرم انسو شرایط ترسالی ودر طی فازسرد این شاخص خشکسالی رخ داده است. - فتاحی وهمکاران ، - 1384 به بررسی شدت ،مدت وفراوانی خشکسالی در چند ایستگاه جنوب غرب با استفاده از شاخص نمایه بارش استاندارد برای مقیاس های 3؛6 ، 12، 24، 48، ماهه پرداختند.
نتایج نشان دادکه وقتی این شاخص دارای توالی منفی است خشکسالی رخ داد ه است وزمانی که -1 یا کمتر است خشکسالی تشدید می شود. - علیزاده وهمکاران، - 1387 به پایش وپیش بینی خشکسالی در استان سیستان وبلوچستان با استفاده از نمایه بارش استاندارد پرداخته نتایج نشان داد که در منطقه مورد مطالعه خشکسالی های میان وکوتاه مدت حساس وبیشتر خشکسالی ها ملایم ومتوسط-است. - منتظری وغیور ، - 1388 نیز به بررسی تحلیل مقایسه ای روند بارش وخشکسالی حوضه خزر با نمایه بارش استاندارد پرداخته که از نظر خشکسالی اقلیمی ایران به قلمرو های سواحل جنوب غرب ،جنوب شرق،حاشیه ای وشمال غربی تفکیک شده است.
با اعمال آزمون من کندال بر روی این نمایه مشخص شد که ماه می هیچ روند خاصی نداشته وبالاترین روند در زیر حوضه ها در ماه اوت بوده است. - حجازی زاده وهمکاران، - 1389 به بررسی خشکسالی اقلیمی واثرات آن برکشت گندم در استان بوشهر درطی دوره 30ساله - - 1973-2002 پرداختند از نظر شدت خشکسالی مناطق به 3قست کم ومتوسط وزیاد تقسیم شده ودر میان ماهها دی ماه بیشترین خشکسالی را دار می باشد. - عساکره ومازینی، - 1389 با استفاده از مشاهدات روزانه 51 ایستگاه سینوپتیک وکلیماتولوژی وباران سنجی استان گلستان با حداقل 20 سال دوره آماری وبراساس رویه ای به نام زنجیره مارکف احتمال روزهای بدون بارش ونیز روزهای با بارش کمتر از یک میلی متر برای استان گلستان محاسبه ومورد تحلیل واقع شد که بارش از طول وعرض وارتفاع تبعیت می کند.
اما در میان مطالعات خارجی صورت گرفته می توان به - وایسنتس وسرانو - اشاره کرد که با استفاده از نمایه بارش استاندارد در زمان های مختلف نقشه گسترش خشکسالی با تداوم های مختلف در اسپانیارا ترسیم کردند وبا تلفیق این دو نقشه ونقشه های دوره بازگشت بارندگی نقشه دوره برگشت خشکسالی را به دست آوردند. - آتیلا و ژینل - در مطالعات خود برای پایش دوره های خشک ازنمایه بارش استاندارد شده استفاده کردند. - دوسو و سومالیا ، - 2007 در بررسی خشکسالیهای هواشناسی غرب آفریقا شاخصSPI را برای مقادیر بارش صفر اصلاح کردند. - ساکریس و ونگلیس، - 2005 در مطالعه ای شاخص RDI را با شاخص های SPI و PDSI مقایسه کردند.
این مطالعه روی یازده کشور دنیا انجام شده، نتایج مشابه و خط رگرسیون نزدیک به هم بوده اند. کشور ایران در یکی از خشک ترین مناطق جهان قرار گرفته و کمبود آب از مهمترین موانع در روند توسعه کشاورزی آن به شمار می رود - هاشمی نیا، . - 1383این پژوهش با هدف شناخث وضعیت کلی منطقه مورد مطالعه از نظر ویژگیهای بارش در دراز مدت و مقایسه شاخص های خشکسالی و انتخاب کارآترین شاخص خشکسالی جهت آگاهی و پیش آگاهی خشکسالیهای منطقه - استانهای همدان، قزوین و زنجان - است.
هدف مورد نظر در این مرحله؛ ارزیابی کیفی و کمی شاخص های خشکسالی رایج و گزینش شاخص های مناسب برای منطقه مورد مطالعه است. و در مرحله بعد جهت نمایش دادن محدوده فضایی خشکسالیها، می باید اقدام به جمع آوری اطلاعات جامعی از داده های ورودی و پردازش شاخص ها بنمایم. و در نهایت با بهره گیری از اطلاعات ورودی شاخص ها به ترسیم نقشه های حاصل از تحلیل فضایی منطقه خواهم پرداخت . بنابراین هدف نهایی کار حاظر پهنه بندی بهینه داده های پایش خشکسالی براساس شاخص های منتخب، در منطقه مورد مطالعه است.
خصوصیِات-2 جغرافیِایِیِ منطقه
طبق شکل شماره - مکان - 1هایِ مورد مطالعه شامل استان هایِ همدان، قزویِن و زنجان میِ باشد که درمحدوده طول جغرافیِایِیِ 9درجه و47دقیِقه تا 50 درجهدقیِقه،و48 و عرض جغرافیِایِیِ 33درجه و 59دقیِقه تا 37 درجه و 11دقیِقه واقع شده اند. ایِن منطقه در قسمت شمالیِ بخصوص در استانهایِ زنجان و قزویِن براساس روش دمارتن گسترده دارایِ آب و هوایِ نیِمه خشک، فراسردردو حاکمس میِ باشد.
-3 موادوروش ها
یِنهدفپژوهشا پهنه بندی خشکسالیِ استان هایِ قزویِن ،همدان وزنجان استنظر.به اهمیِت داده هایِ طولانیِ مدت بارش ر تحلیِل هایِ مربوط به سریِ هایِ زمانیِ، به ویِژه در تحلیِل و پیِش بیِنیِ بارش و خشکسالیِ داده هایِ بارش ماهانه 17ایِستگاه با دوره آماریِ طولانیِ - 2010ازخدمات- - 1986 ماشیِنیِ سازمان هواشناسیِ کشور تهیِه و برایِ انجام مطالعات انتخاب گردیِدند . بررسی درستی، صحت و همگنی داد ها نشان داد که داده های ایستگاه ها صحیح و همگن می باشد.
