بخشی از مقاله
چکیده
تغییرات عناصر اقلیمی در سه مقیاس روندها، نوسانات و تغییرات ناگهانی قابل مطالعه و بررسی است. بررسی روند در مدیریت منابع آب و طراحی سیستم هاي بهره برداري و طراحی شبکه هاي آبیاري وزهکشی امري بسیار مهم است. در این تحقیق، روند تغییرات سالانه، فصلی و ماهانه دبی رودخانه قشلاق با استفاده از آزمون نا پارامتري منکندال- و سن و همچنین تحلیل پارامتري رگرسیونی مورد ارزیابی قرار گرفت.
بدین منظور، از داده هاي دبی رودخانه قشلاق در چهار ایستگاه خلیفه ترخان، حسین آباد، چهل گزي و بیاخی طی دوره - 1370-1390 - استفاده گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که دبی سالانه در همه ایستگاه ها، داراي روند نزولی در دو دهه اخیر بوده است.
برآوردها بیانگر آن است که مقادیر دبی سالانه در ایستگاه هاي خلیفه ترخان، چهل گزي، بیاخی و حسین آباد به ترتیب به میزان 17/8، 1/6،7/9 و 6/4 مترمکعب برثانیه در هر دهه کاهش یافته است. تحلیل سه آزمون انجام شده بر روي دبی هاي فصلی بیانگر آن است که مقادیر دبی فصل هاي بهار و زمستان کاهش یافته است . نتایج بررسی دبی هاي ماهانه توسط آزمون هاي به کار رفته نشان داد که داده هاي دبی ماه هاي دي، بهمن، اسفند، فروردین، اردیبهشت، خرداد و تیر در تمامی ایستگاه ها کاهش یافته است. نتایج این تحقیق می تواند در پیش بینی خشکسالی هاي آتی، برنامه ریزي آبیاري و مدیریت منابع آب منطقه به کار رود.
-1 مقدمه
امروزه گرمایش جهانی در نتیجه افزایش گازهاي گلخانه اي و اثر آن بر تغییر اقلیم، واقعیتی علمی است که مورد توافق محققان بسیاري قرار گرفته است. تقریباً همه فرایندها در بیوسفر تحت تاثیر تغییر اقلیم قرار گرفته و نگرانی عمده در خصوص اثر این پدیده بر محیط ومنابع آب است.جهت آمادگی در برابر اثرات نامطلوب پدیده تغییر اقلیم و کاهش خسارت ناشی از آن بررسی روندها و تغییرات معمول در متغیرهاي آب و هواشناسی در هر منطقه اقدامی ضروري است تا اینکه سیاست ها و برنامه هاي مناسبی براي توسعه و مدیریت منابع آب اتخاذ گردد. در اقلیم شناسی، روند به عنوان تغییرات دراز مدت عناصر اقلیمی یعنی جابه جایی در شرایط متوسط اقلیمی اطلاق می شود
روند بارش حوضه رودخانه بیجیانگ چین را در 63 ایستگاه و 7 زیر حوضه به صورت فصلی و سالانه طی دوره آماري - 1959-2003 - در 17 سري زمانی - ماهانه، فصلی، سالانه، فصل خشک و... - با استفاده از روش مان – کندال مورد بررسی قرار دادند. نتایج بررسی آنها نشان داد که روند کاهشی در بارش هاي بهاري و موسمی و روند افزایشی در بارش هاي فصل زمستان و پاییز وجود دارد.
کالویرو و همکاران - 2009 - روند بارش فصلی و سالانه را در کالابریا - جنوب ایتالیا - با استفاده از آزمونهاي ناپارامتریک - مان-کندال - و پارامتریک - تحلیل رگرسیون خطی - بررسی کرده اند. نتایج نشان داد که بارشهاي پاییزي، زمستانی و سالانه در جنوب ایتالیا روند کاهشی و بارش فصل تابستان روند افزایشی نشان می دهند.
مسیح و همکاران - - 2011 به بررسی ارتباط اقلیم و ورند جریان پنج ایستگاه هیدرومتري رودخانه کرخه در ایران پرداختند. آنها نشان دادند که تعدادي از ماه ها روند افزایشی - مثل ماه دسامبر - و تعدادي دیگر روند کاهشی - مثل ماه می - را تجربه کرده اند. آنها اغلب این روندها را به تغییرات بارش نسبت دادند.
میر عباسی و دین پژوه - 1389 - روند جریان 16 ایستگاه هیدرومتري منطقه شمال غرب ایران در سه مقیاس ماهانه، فصلی و سالانه در دوره آماري - - 1353-1383 با روش مان کندال با حذف اثر ضرایب همبستگی معنی دار مورد آزمون قرار دادند. نتایج نشان داد که جریان رودخانه هاي شمال غرب ایران در مقیاس سالانه در همه ایستگاه ها داراي روند نزولی است. همچنین روند نزولی معنی دار در مقیاس فصلی، در تمام فصول مشاهده شد که در آن شدیدترین روند متعلق به فصل بهار بود. اسمعیل پور و دین پژوه - - 1390 تغییرات بارش در دشت سراب را با داده هاي بارش ماهانه در دوره آماري - - 1355-1386، با استفاده از آزمون مان-کندال کلاسیک و اصلاح شده مورد بررسی قرار دادند
نتایج بررسی آنها نشان داد که کاهش بارش در محدوده دشت سراب در مقیاسهاي زمانی مختلف وجود دارد. از سایر مطالعات انجام شده در زمینه روند متغیرهاي هواشناسی می توان به سبزي پرور و شادمانی - - 1390؛معروفی و طبري - - 1390اشاره کرد. در این تحقیق به منظور بررسی روند تغییرات سالانه، فصلی و ماهانه دبی رودخانه قشلاق با استفاده از آزمون هاي من-کندال، 1تخمین گر سن2 و تحلیل رگرسیون3 طی دوره آماري - - 1370-1390 انجام شده است.
-2 مواد و روشها
موقعیت جغرافیایی حوضه مورد مطالعه: محل پروژه قشلاق در استان کردستان واقع در شمال غربی ایران و در فاصله 12 کیلومتري شمال شهر سنندج می باشد. محدوده مورد مطالعه، بخشی از حوضه آبریز سیروان با مساحتی در حدود 105 هزار هکتار می باشد. که 3/8 درصد سطح استان را در برمی گیرد. حوضه مورد مطالعه از شمال با حوضه رودخانه سفید رود و ازشرق با حوضه رودخانه گاو رود هم مرز می باشد.
در سمت جنوب، رودخانه خروجی این حوضه پس از پیوستن به رودخانه گاوه رود رودخانه سیروان را تشکیل می دهد و به سمت مرز ایران و عراق جریان یافته، در کشور عراق به رودخانه دجله متصل می شود. از سمت غرب نیز این حوضه با حوضه رودخانه سیروان هم مرز است - شکل . - 1 این حوضه بین مختصات جغرافیایی"4646 ' 40 تا 4720 '00" طول شرقی و 3524 '44" تا 3543 ' 23" عرض شمالی واقع شده است.
ارتفاع حوضه از رقوم 1500 تا 2900 متر متغییر است. رواناب هاي سطحی این حوضه از طریق دو رودخانه اصلی چهل گزي و خلیفه ترخان، وارد دریاچه سد قشلاق می شود. تراکم هیدروگرافی آن1/72 کیلومتر/کیلومتر مربع می باشد. طول بلندترین زهکش منطقه، یعنی رودخانه قشلاق و رودخانه سیروان، 131 کیلومتر و شیب آن نیز در مجموع، حدود0/7 درصد می باشد.
به منظور انجاماین تحقیق، در اولین مرحله طول دوره آماري متفاوت ایستگاه ها که عمدتاً مربوط به تاسیس آنها در سالهاي مختلف بود، به یک پایه زمانی مشترك تبدیل شد و سپس اقدام به تکمیل آمارهاي ناقص این دوره گردید. آمارهاي مورد استفاده از نقص نسبتاً کمی برخوردار بودند که براي بازسازي آنها از روش همبستگی بین ایستگاه ها با استفاده از برنامه نویسی فرترن مورد بازسازي قرار دادیم. طول دوره آماري بکار رفته در تحقیق حاضر 20 ساله - 1366-1390 - بوده است.
در این تحقیق، از داده هاي ماهانه دبی ایستگاه هاي هیدرومتري خلیفه ترخان، چهل گزي، حسین آباد و بیاخی استفاده گردید که مشخصات جغرافیاي آنها در جدول 1 ارائه شده است. همچنین مقادیر میانگین فصلی و ماهانه دبی رودخانه قشلاق در ایستگاه هاي مورد بررسی در دوره آماري مطالعاتی در شکل 2 ارائه شده است.
شکل-1 موقعیت حوزه آبخیز قشلاق در ایران و استان کردستان
جدول-1 مشخصات جغرافیایی ایستگاه هاي هیدرومتري مورد مطالعه
