بخشی از مقاله
چکیده
آب از دیرباز در تمدنهای بشری نقشی مهم داشته است و برای مقاصد و مصارف گوناگونی از جمله کشاورزی، شرب، صنعت، تولید برق آبی، ماهیگیری، شنا، قایق رانی، تفریح و ... مورد استفاده قرار میگرفته است. اهمیت رودخانه شهری و حاشیه شهری و احیاء و بازسازی حاشیه آن از مباحث مهم و ضروری است که باید مورد توجه قرار بگیرد. رودخانه قشلاق سنندج ارزش طبیعی منحصر به فرد و اثر تاریخی با ارزش - پل تاریخی قشلاق - و همچنین پتانسیل های قابل ملاحظه ای برای احیاء و تبدیل به فضای سبز و تفریحی را داراست. متاسفانه در این منطقه هیچ گونه برنامه خاصی برای سازمان دهی به این پتانسیل ارزشمند صورت نگرفته است.
همانطور که تفریح و تفرج یکی از نیازهای بشر است و مناطق تفریحی و طبیعی یکی از منابع مهم تامین نیازهای تفرجی انسانها است این پژوهش با ارائه معیارها و راهکارهای مرمت منظر تاریخی و طبیعی، در صدد کمک به بازسازی حاشیه رودخانه همچنین پیوستگی و اتصال بین طبیعت و عناصر تاریخی صورت گرفته است. در این مقاله ابتدا به طرح موضوع و روش تحقیق اشاره می شود و پس از واکاوی مفهوم واژه های مرمت بومشناسی و مرمت منظر، اصولی برای مرمت جامع منظر به دست میآید.
در ادامه به تحلیل بومشناختی منطقه پرداخته و همچنین نقاط ضعف، قوت، فرصتها و تهدیدات طبیعت و فرهنگ درون سایت با مشاهدات میدانی استخراج گردیده، در انتها با کنار هم قرار دادن اصول مرمت منظر و مطالعات بومشناسانه سایت، معیارهای مرمت منظر طبیعی و فرهنگی حاشیه رودخانه قشلاق سنندج به دست میآید. در ضمن این مقاله از پایان نامه کارشناسی ارشد تحت عن وان »احیاء و ساماندهی حاشیه رودخانه قشلاق سنندج با طراحی مجموعه تفریحی، توریستی - با نگرشی بر اکوتوریسم - « منتج گردیده است.
مقدمه
از میان منابع آبی، رودخانهها همواره از اهمیت خاصی برخوردارند، چرا که به دلیل وجود آب، خاک مناسب و پوشش گیاهی غنی از اکوسیستم های طبیعی پایدار به شمار میآیند. متاسفانه رشد سریع جمعیت شهرها و به موازات آن گسترش لجام گسیخته آنها، مجالی برای جریان آزادانه رودخانه ها در زمینههای شهری باقی نگذاشتهاند و روز به روز رودخانههای شهرهای ما رو به زوال و نابودی میروند. با این حال حضور گسترده شهروندان در روزهای تعطیل در فضاهای واقع در مسیر رودخانهها نشان دهنده نقش و جایگاه آن ها در زندگی شهری امروز است. تفریح و تفرج در کنار رودها از قدیم الایام یکی از تمایلات بشری بوده و هست.
احیای آبراههها و رودخانههای حاشیه شهری از مسایلی است که امروزه به سرعت در بسیاری از کشورهای جهان در حال گسترش است. اخیرا مسؤولین کشور نیز به برنامهریزی و باززنده سازی مسیل ها و رود خانههای شهری در قالب تفرجگاههای طبیعی توجه بسیار کرده اند. اما برنامه ریزی در این زمینه از دیدگاه معماری و معماری منظر به ندرت صورت گرفته است. از این رو به خدمت گرفتن طراحی منظر در جهت بهرهبرداری خردمندانه و سودمند، ضروری به نظر می رسد. این بهرهمندی، استفاده از قابلیتهای بکر و طبیعی رودخانه از یک سو و از سوی دیگر برقراری رابطه سودمند انسان با طبیعت در قالب طبیعت گردی و تفرج است.
سوال تحقیق
آیا می توان با احیای منظر حاشیه رودخانه قشلاق و فضاهای اطراف آن، محیط طبیعی و پل تاریخی فراموش شده و هویت ساز و را به مردم بازشناساند ؟
اهداف تحقیق
ارائه راهبردها و سیاست های مرمت منظر طبیعی و تاریخی به منظور ایجاد پیوستگی و اتصال بین عناصر تاریخی و طبیعی موجود از قبیل پل تاریخی قشلاق و طبیعت و همچنین احیاء حیات آبی و زیست محیطی رود قشلاق و باززندهسازی محیط و منظر طبیعی حاشیهی آن.
روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی-توصیفی است که از طریق مطالعات نظری پیرامون مبانی نظری به اصول و چهارچوب مورد نظر دست مییابد و با رویکردی کیفی سعی در به کار بستن اصول تبیین شده در جهت سوال و ارائه راهکارهایی جهت بازسازی منطقه مورد نظر میباشد. روش گردآوری اطلاعات شامل مطالعه کتابها، مقالات، اسناد و گزارشهای موجود و و برداشتهای میدانی از منطقه موردنظر و همچنین روش تحلیل اطلاعات، استدلال منطقی میباشد.
ادبیات موضوع
مرمت منظر:
"مرمت منظر یکی از اقتصادیترین دغدغه ها و چالشی خردمندانه و ارزشمند از میان تمام انوع جدید و روزآمد راهکارهای مدیریت محیط است" - - France,2008:preface آنچه در مرمت منظر بسیار اهمیت دارد نگاهی انسانی در کنار احیای طبیعت بسار طراحی است. در واقع در اینجا دو نوع دیدگاه کاملا متفاوت نسبت به مرمت منظر وجود دارد، از طرفی دیدگاه "اکولوژیست ها" است که آرمان آنها صرفا در کنار هم قرار دادن تکههای از هم گسیخته ی طبیعت است و از دیگر سو دیدگاه "طراحان منظر " که دغدغهی آنها اصلاح منظری تخریب شده در فرایند خلق مکانیست که زمینه ی استفاده مجدد مردم از آن فراهم آید.
به عبارت دیگر تفاوتی ذاتی و اساسی بین دیدگاه مرمت اکولوژیکی و طراحی مرمت منظر وجود دارد. مهمترین اختلاف نظر حرفه ای به یک دوگانگی کاذب ذهنی اکولوژیست ها برمیگردد که معتقدند یا طبیعت یا فرهنگ - مجله باغ نظر ،شماره . - 38: 22 "شایان ذکر است تمام سطوح ارزشهای موجود در منظر باید مورد توجه و احیاء قرار گیرند؛ هم ارزش های طبیعی ، هم ارزش های فرهنگی" - . - UNESCO-ICOMOS,2009:8 "احیای منظر هایی که در گذشته - تخریب شده - و مورد بهرهکشی قرار گرفته و یا منظرهایی که ارزش های آنها تا به امروز تادیده گرفته شده، به منظور استفاده برای مردم دیدگاهی جامع است که بسیار متفاوت با نگرش تک بعدی اکولوژیستها به منظر که آرمانی خیال پرستانه در تکرار و برگرداندن وضعیت گذشته طبیعت آن هم از روی تصویری ناقص دارند".
جدیدترین دیدگاههای مرمت منظر بیان میکنند که صرف مطالعه ی اکولوژیکی محیط طبیعی و مرمت طبیعت منظر کافی نیست. از آنجا که این نگرش در چارچوب معماری منظر تعریف میشود از یک سو به مرمت بستر اکولوژکی منطقه می پردازد که سلامت، پایداری و زیبایی منظر را تامین میکند و از سوی دیگر با در نظر گرفتن ویژگیهای فرهنگی و تاریخی منظر به مرمت نشانهها، نمادها وآثار هنری، فرهنگی، تاریخی آن نیز توجه میکند. در واقع مرمت منظر به دنبال آن است که با ردیابی گذشته، حال را درک کرده "و با ارایه یک طرحی انسانی به ارتقای کیفی منظر بپردازد.
در یک جمعبندی مختصر میتوان گفت مرمت منظر، حوزهی وسیعی از ابعاد اکولوژیکی، اجتماعی و فرهنگی منظر را در بر میگیرد و راهکارهایی به منظور احیاء و باززندهسازی آنها در راستای اهداف انسان گرایانه ارایه میکند - اسپیرن ، . - 232: 1384 مرمت منظر طبیعی "تخریب و تباهی بوم شناسی، نگرانی عمده ای در جهان محسوب میشود، به ویژه در مناطقی که به سرعت در حال توسعه هستند" - اسکبلوند ،. - 72: 1382 نگرش مرمت منظر طبیعی به منظور حفاظت از آنچه باقی مانده و احیای آن بخش از طبیعت که از دست رفته است وارد مباحث جدید معماری منظر شده است.
گونههای گیاهی و جانوری بومی و جلوه های اکولوژک منطقه که هویت طبیعی آن را میسازند باید "حفاظت" شده و عواملی که مخدوش وتکه پاره شدن منظررا در پیدارند باید حذف شوند تا بتوان یکپارچگی منظر طبیعی را در چارچوب مرمتی شایسته به آن بازگرداند. مرمت شایسته ی منظر طبیعی میتواند راه میانهای بین توسعه بی رویهی منظر و حفاظت کامل باشد. - بل ، - 409: 1382 "یکی از فرصتها وامکانهای عمده ی مرمت منظر طبیعی ایجاد رابطهای جدید بین مردم اجتماع و منظر طبیعی است.
این مرمت میتواند در همه جا و در مورد هر نوع اکوسیستم و بستر طبیعی آسیبدیده اعم از جنگل ،کوهستان ،رودخانه و... صورت گیرد . - Cairns,199:79 - مرمت منظر طبیعی نیازمند فرایند زمانی بلند مدتی برای اجرای برنامهها و ایدههای خود است. از این نگرش نمیتوان انتظار داشت که نسخه ی معتبری از طبیعت از میان رفته ارائه دهد، بلکه تلاش آن در خلق منظر طبیعی که سلامتی و نشاط را به بستری تخریب شده و غیرانسانی میآورد قابل ستایش است - اسکبلوند ،. - 79: 1382 با توجه به مطالب قسمتهای پیشین میتوان اصول مرمت منظر طبیعی را به شرح زیر مطرح کرد و با توجه به طیفی از مسایل اجتماعی-زیست محیطی موجود در منظر طبیعی ،انها را به کار گرفت:
- 1 حفاظت:از منابع طبیعی با "به کار بردن اقدامات مربوط به تعهدات توسعه پایدار به طور گسترده و در کل منظر به طوری که تنها بر مناطق حفاظت شده تاکید نکرد." - بل ، - 410: 1382، محافظت کامل از مناطق به شدد آسیب پذیر و ممانعت از بهرهبرداری انسانی.
- 2احیا و مرمت ارزش های اکولوژیکی با بکارگیری روشهای احیا و بازسازی طبیعت، انجام عملیات اصلاحی "پیگیری مداوم و بلند مدت مدیریت منابع طبیعی و طراحی به منظور بازیابی سلامت منظر و بهرهوری انسانی از آن.
" - 3طراحی منظر با هدف دستیابی به بهترین تجربه زیبایی شناختی در مناطقی که به شدت تخریب بافتهاند، طراحی منظر با استفاده از الگوهای طبیعت و ایجاد مناظر طبیعی جدید - مجله باغ نظر،شماره . - 38: 2
