بخشی از مقاله
چکیده
ارتقا ایمنی دریانوردی، شناسایی خطرات و تحت کنترل درآوردن آنها توسعه پایدار دریامحور را تضمین مینماید. روشهای علمی کاهش سوانح دریایی همواره مورد توجه دست اندرکاران عرصه دریانوردی در سازمانهای بینالمللی بوده است. خطر، یا عملی که باعث برهم خوردن تعادل شود و موقعیتی غیرعادی و حساس ایجاد کند، بحران نامیده میشود. از این رو عواملی که بحران را شکل میدهند مخاطرات هستند و مخاطره در ذات هر فعالیت نهفته است تنها اگر فعالیت نباشد مخاطره نیز وجود ندارد ، بطوری که مخاطره هیچوقت از بین نمیرود، لیکن با مدیریت فعالیت میتوان مخاطره را کنترل کرد.
داشتن دانش واقعی و ارزیابی دقیق براساس انتخاب بدترین سناریو سبب کاهش مخاطره میشود . شناسائی مخاطرات به منظور ایجاد آبراه ایمن با کمترین مخاطره از اهداف این مقاله است که با رویکرد ارزیابی رسمی ایمنی که توسط سازمانبینالمللی دریانوردی معرفی شده تا برای تحلیل مخاطرات موجود در فرآیند دریانوردی در آبراهها می باشد که با استفاده از دادههای آماری و نیز روش تحلیل مواردی که ایمنی به خطر میافتد میپردازد.
از آنجا که در کشورمان آبراههای قابل کشتیرانی در شمال و جنوب وجود دارد، شناسایی و تحلیل مخاطرات به اتخاذ تصمیمات درست و اصلاح فرآیندهای کاری منجر می شود ونهایتاً سبب عدم بروز سوانح دریایی گردد که موجب از بین رفتن بحران در گلوگاههای اصلی اقتصادی و تجارت کشور و ایجاد اطمینان و اعتماد به حمل و نقل دریایی به عنوان ابزار بسیار مهم در عرصه اقتصادی جهانی را فراهم آورد.
کلید واژه: سوانح دریایی، ارزیابی رسمی، شرایط ترافیک ، ناوبری، محیطزیست
مقدمه
شاید بدون شناسائی مخاطرات ارتقإ ایمنی در یک آبراه بندر امکانپذیر نباشد، آگاهی از خطراتی که در محدوده یک آبراه وجود دارد و ایمنی بندر را تهدید میکنند برای دست اندرکاران از اهمیت زیادی برخوردار است. به عبارتی هر عملی یا فرآیندی که مانع رسیدن به هدف مشخص باشد، بحران گفته میشود. مخاطراتی را که هر بندر با آن مواجه است شاید به سادگی نتوان تعیین نمود ، لازمه شناخت مخاطرات در یک آبراه بکارگیری شیوه هایی است که از طریق آنها بتوان خطرات را شناسائی ونهایتاٌ از وقوع آنها جلوگیری نمود.
روشهای ارزیابی مخاطره در یک آبراه دست اندرکاران را برای برنامه ریزی و جلوگیری از وقوع حوادث آماده می کند، مقاله حاضر به بررسی چگونگی ارزیابی مخاطره در آبراه بویژه کانال دسترسی به بندر که از لحاظ ناوبری دارای محدویت و منطقه بحران شناخته میشود، میپردازد و اعتقاد بر این است کهاولاٌ یک بندر ایمن باعث افزایش راندمان از طریق جذب مشتری خواهد شد وثانیاٌ بین ایمنی و تجارت یک تعامل برقرار خواهد گردید.
ارتقإ ایمنی با شانس و بخت ایجاد نمیشود بلکه ایمنی در نتیجه اقدامات و تصمیمات برنامه ریزی شده و دارای صلاحیت، در طی مدت زمان فعالیت هر عمل بوجود میآید. اغلب تصمیمات نادرست بر پایه تفکر جاهطلبانه و غیر تخصصی رخ میدهند که به افزایش مخاطره منجر میشود. بنادر دروازه تبادل کالاهای تجاری بین افراد ، ارگانها ، شرکتها و ملل مختلف است. شناسایی مخاطره و مدیریت مخاطرات در آبراه برای حمل و نقل دریایی از اهمیت حیاتی برخوردار می باشد.
برای روشن شدن مفهوم ابتدا تعاریف آبراه و کانال دسترسی آورده می شود. آب راه : آبراه امکان حمل و نقل از یک محل به یک محل دیگر را فراهم می سازد ، علی الخصوص به منطقه ای از دریا اطلاق می شود که برای مسیر منظم تردد شناورها از قبیل خلیج ، کانال، تنگه یا قسمتهایی از دریا که برای کشتیرانی منظم از آنجا استفاده می شود، به عبارتی آب راه به آن بخش از دریا گفته میشود که دارای عمق مناسب برای دریانوردی است.
کانال دسترسی :عمیقترین قسمت آب دریا که در آن عمق کافی برای هدایت کشتی از دریا به بندر و بالعکس وجود دارد. این منطقه از آبمعمولاٌ بوسیله علائم مناسب از قبیل بویه و بیکن علامت گذاری میگردد و برای تعیین عمیق ترین بخش آن - مرکز کانال - پایه هایی را در انتهای کانال مستقر می کنند که به این روش ترانزیت اطلاق میشود و در بعضی از کانال ها از چراغهای ترانزیت که به صورت سبز و قرمز است و انحراف از مرکز کانال را نشان می دهد مستقر میکنند.
حجم بسیار زیادی حمل و نقل کالا در تجارت جهانی، از طریق دریا و توسط شناورها صورت می گیرد و جایگزین دیگری برای آن در صد سال آینده، دور از انتظار است. در فرآیند حمل و نقل انبوه کالا، سالانه تعداد قابل توجهی سوانح دریایی رخ میدهد که علاوه بر صدمات جانی و مالی بسیار، محیط زیست را نیز تهدید می کند و میتواند بحرانهایی را در دادستد جهانی به دنبال داشته باشد .
روش تحقیق
استفاده از روشهای کیفی در صنعت دریانوردی سابقهای طولانی دارد. هر چند، در شرایط حاضر استفاده از روشهای کمی، شانس مقایسه راه کارها و اقدامات ایمنی مختلف براساس یک مقیاس مشترک را در اختیار ما نهاده است. بنابراین با به کار بستن مجموعهای از تمام این روشها، می توان درباره انتخاب راه کارها و اقدامات ایمنی که باید براساس ارزیابی ساده هزینههای مربوطه، به کار بسته شوند تصمیمگیری کرد. هر چند صحت اعتبار مقایسه راه کارها و اقدامات ایمنی مختلف براساس یک مقیاس مشترک نه تنها به خود مقیاس مربوط است بلکه به روند تحلیل نیز ارتباط دارد.
استفاده از رویکردهای مختلف برای حل مساله و اعمال ارزیابیهای گوناگون روی جزییات میتواند نتایج مختلفی داشته باشد. به همین دلیل، لزوم استانداردسازی و تعمیم سازی رویکرد روند تحلیلی، در صدر قرار گرفته است. یکی از رویکردهای تحلیلی استاندارد پیشنهاد شده که بسیار به رسمیت شناخته شده است، رویکردی است به نام ارزیابی رسمی ایمنی ارزیابی رسمی ایمنی روشی است که در زمینه ها و صنایع مختلف - به عنوان مثال صنایع هستهای - به منظور توصیف یک رویکرد ایمنیسنجی معقول و روشمند مورد استفاده قرار می گیرد.
امروزه در دنیای دریانوردی اصطلاح ارزیابی رسمی ایمنی را سازمان بینالمللی دریانوردی و اعضایش مورد استفاده قرار میدهند تا بتوانند بخش مهمی از روند قانونسازی برای کشتیرانی بینالمللی را شرح دهند. گاهی اوقات ارزیابی رسمی ایمنی مساله ایمنی نیز نامیده میشود که اولین بار در صنعت هستهای توسعه یافت و سپس در صنایع دیگر نظیر صنایع ساحلی نیز مورد استفاده قرار گرفت. بنابر نظر سازمان بینالمللی دریانوردی، ارزیابی رسمی ایمنی روندی معقول و روشمند برای ارزیابی خطرهای محیط کار و برآورد هزینه-فایده راههای مختلف کاهش این نوع از خطرها است. بنابراین، این روش ما را قادر می سازد تا به طور هدف مند به ارزیابی لزوم و مفهوم قوانین و مقررات ایمنی بپردازیم .
پیشینه تاریخی
تصادفهای دریایی بزرگ به ویژه تصادفهای هرالد اف فری انترپرایز و اکسزان والدز باعث ارزیابی مجدد نظام تجویزی فعلی - یا به عبارت دیگر نظام قانون محور - ایمنی دریانوردی شدند. این نظام به شکلی غیرمنصفانه با نظام ایمنی صنایع دیگر که بر مبنای روشهای حرفهایتر نظیر تحلیل مخاطره و تحلیل هزینه فایده استوار بودند، مقایسه میشد. به خصوص در انگلیس، این کار به منظور ایجاد رویکردی منطقیتر برای تدوین قوانین،انجام گرفت .
در سال 1993 آژانس دریانوردی انگلیس در سال 1998به آژانس ساحلی دریانوردی تغییر نام داد روندی پنج مرحلهای به نام ارزیابی رسمی ایمنی را برای تحلیل ایمنی به سازمان بینالمللی دریانوردی پیشنهاد نمود. هدف اصلی روش ارزیابی رسمی ایمنی فراهم آوردن پایه و اساس روشمندتر و مبتکرانهتر برای روند قانونگذاری سازمان بینالمللی دریانوردی، بود . در سال 1997، سازمان بینالمللی دریانوردی دستورالعمل هایی موقتی را برای موارد کاربرد ارزیابی رسمی ایمنی در روند قانونگذاری سازمان بینالمللی دریانوردی تهیه نمود و سپس کاربرد آزمایشی این تکنیک را مورد ارزیابی قرار داد.
استفاده از روش ارزیابی رسمی ایمنی برای محل فرود هلی کوپتر در کشتیهای مسافربری سریعالسیر در سال 1997، صورت گرفت که نهایتاً بر تصمیم سازمان بینالمللی دریانوردی مبنی بر کنارگذاشتن این ابزار بر کاهش مخاطره، موثر بود. زیرا معلوم شد که هزینه آن مقرون به صرفه نیست. اکنون سازمان بینالمللی دریانوردی بیشتر اصول اساسی ارزیابی رسمی ایمنی را پذیرفته است.
رویکرد ارزیابی رسمی ایمنی
رویکرد ارزیابی رسمی ایمنی یک روش کلنگر استاندارد شده در زمینه ارزیابی مخاطره است. این رویکرد عوامل استاندارد مختلفی را در بر میگیرد که با روندی پنج مرحله ای شرح داده شده است. هر مرحله نحوه استفاده از روشها و کارهای خاصی را شامل می شود که بسیاری از آنها در بخشهای پیش به طور مفصل شرح داده شدهاند. در حقیقت بر هم کنش های میان پنج مرحله به این سادگی که نشان داده شده، نیست؛ این شکل بیشتر به بازنگری ماهیت زنجیرهای روش ارزیابی رسمی ایمنی پرداخته است.
نتایج و یافته های یک مرحله اغلب به عنوان بازخورد و داده در مراحل مختلف دیگر مورد استفاده قرار میگیرند. به عنوان مثال ایجاد تمهیدات ایمنی - راههای کنترل مخاطره نیز نامیده میشوند - در مرحله سوم این روش براساس مهم ترین مخاطرات شناسایی شده در مرحله مخاطره سنجی و نیز پیشینه کیفی و درک مخاطرات ایجاد شده صورت میگیرد. این بر هم کنش های متقابل میان پنج مرحله به این معناست که رویکرد ارزیابی رسمی ایمنی در حقیقت بیشتر شبیه فرآیند ارایه شده است.
روند پنج مرحلهای ارزیابی رسمی ایمنی
ارزیابی رسمی ایمنی و مدیریت بحران یکی از اصلی ترین اجزایی که در تعامل بسیار نزدیک با هر سیستم مدیریت ایمنی است، مدیریت بحران میباشد . نحوه ارتباط سیستم مدیریت ایمنی و مدیریت بحران نشان داده شده است که به گونه بسیار خلاصه و مختصر ارزیابی و تحلیل مخاطره، موجود در سیستم را به خوبی شناسایی کرده و سیستم مدیریت ایمنی این مخاطرات را مدیریت مینماید. سیستم مدیریت ایمنی همانند یک سیکل تکراری است که نتایج و خروجی های مدیریت و ارزیابی مخاطره در مرحله ارزیابی - برنامه ریزی - وارد سیستم مدیریت ایمنی میشود.
