بخشی از مقاله
چکیده
در جوامع امروزی حمل و نقل یکی از اجزای حیاتی زندگی بشر میباشد و یکی از اصلیترین مقولهها در خصوصیات سیستم حمل و نقل موضوع ایمنی میباشد. توجه به تعداد تصادفات جادهای و تلفات ناشی از آن باعث شده که متأسفانه ایران در صدر کشورهای دارای بیشترین تعداد کشته شدگان حوادث رانندگی قرار گیرد، لذا این امر سبب شده تا ریشهیابی علل و عوامل وقوع حوادث مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد. برای دستیابی به ایمنی بالا عوامل زیادی از جمله وجود شرایط هندسی مناسب، تابلوها و علائم هشدار دهنده، قوانین بازدارنده، وسایل نقلیه ایمن، راننده آشنا به قوانین دخیل هستند، در این مقاله به بررسی و اثرسنجی هر یک از تجهیزات ایمنی بر عملکرد راه پرداخته شده و با انجام مطالعه موردی محور تهران-فیروزکوه به شناسایی وضعیت تجهیزات و سیستم های کنترل ترافیک موجود محور پرداخته شده و به کمک سیستم های وزن دهی چندمعیاره و مدل های تصمیم گیری AHP به ارزیابی میزان تاثیر هریک از این شاخص ها بر عملکرد ایمنی راه پرداخته شده است. سپس با توجه به وضعیت راه موجود و میزان سهم بخش های مختلف محور از این سیستم ها، یک عدد شاخص اولویت ایمنی بین 0 تا 100 تعریف و اولویت مقاطع مختلف به لحاظ خطر پذیری بیان گردید. نتایج حاصل نشان داده است، شاخص های نوع میانه و روشنایی و حفاظ ها و خط کشی طولی راه دارای بیشترین تاثیر بر ایمنی محور شناسایی گردیده است. این مسئله با توجه به مقاطعی که دارای طرح هندسی پیچیده و دارای قوس های افقی فراوان می باشد اهمیت فراوانی پیدا می نماید. همچنین نقش خط کشی عرضی راه و تابلوهای اخطاری و انتظامی در راه نیز دارای وزن بالایی می باشد. ولی نکته قابل توجه در این مسئله می باشد که مجموع وزن علائم افقی راه شامل - خط کشی ها و خط نوشته ها و سرعت گیر - برابر 0.306 و مجموع وزن علائم قائم راه - تابلوهای انتظامی، اخباری و اخطاری و چراغ های راهنمایی - برابر 181.0 بدست آمده است. این مسئله نشان می دهد اهمیت و میزان تاثیر سیستم های افقی بر روی محور ها به مراتب بیشتر از علائم قائم حاشیه ای راه می باشد.
واژههای کلیدی: ایمنی، سیستم ها و تجهیزات ایمنی، تحلیل سلسله مراتبی.
1 مقدمه
ارزیابی وضعیت ایمنی بصورت کمی در کنار عوامل تاثیرگذاری همچون طراحی، اجرا و سازگاری با محیط در فرآیند مدیریت و توسعه پروژه همواره مسئلهای چالش برانگیز بوده است. این در حالی است که موضوع ایمنی بخش جداییناپذیر خطمشی طراحی راه بر اساس نوع کاربری مورد نظر محسوب میشود. گرچه اصلاح هندسی راه به تنهایی می تواند درکاهش کمی آمار تصادفات جاده ای بسیار تاثیر گذار باشد، اما کاهش شدت تصادفات اغلب با کنترل اصول ایمن سازی در عمل امکانپذیر خواهد بود. متاسفانه امروز در جاده های کشور ناهمگونی های بسیاری راه و وضعیت فیزیکی و هندسی حاشیه آن وجود دارد که این امر باعث بحرانی شدن وضعیت این نواحی از نظر شدت سوانح جادهای شده است. یک راه ایمن شامل محدوده ای بدون اشیاء و نقاط خطرناک و همچنین نیازمند وجود عوامل و تجهیزات ایمنی حاشیه راه می باشد. هنگام طراحی یک جاده و متعلقات آن، طراحان باید بکارگیری ضوابط هندسی راه و در نظر گرفتن کلیه شرایط و احتمال تاثیر عوامل خارج از محدوده راه را بر سطح ایمنی راه به حداقل رسانده و مورد ارزیابی قرار دهند. بنابراین ایمنی شبکه جاده ای در یک تقسیم بندی کلی نیازمند توجه به سه فاکتور اصلی طراحی هندسی، تعمیر و نگهداری و علائم کنترل ترافیک می باشد - شکل . - 1
شکل -1 عامل راه به عنوان یکی از عوامل رخداد تصادف
عامل راه از پارامترهای بسیار گوناگونی تشکیل شده است که جاده و محیط حاشیه ای آن از مهمترین آنها محسوب می شوند. تعدادی از پارامترهای دیگر که جزئی از عامل راه در نظر گرفته می شوند از قرار زیرند:
عرض و مشخصات هندسی جاده تابلوها و دیگر ابزار کنترلی جاده شامل علائم افقی و عمودی
وضعیت روشنایی وضعیت استراحتگاه ها و پارکینگ ها
وجود موانع طبیعی که مانع دید کافی مانند درخت وضعیت جوی بارانی و یا مه گرفتگی
فقدان حفاظ مناسب در کنار راه وضعیت سطح جاده از لحاظ زهکشی و روسازی
علائم افقی و عمودی، تجهیزات ایمنی راه ها، تجهیزات کنترلی هوشمند جاده ای و کلیه عوامل تامین ایمنی راه ها به منظور حرکت منظم و قابل پیش بینی ترافیک و در نتیجه فراهم شدن ایمنی راه ها، مورد استفاده قرار می گیرد. این هدف به کمک تجهیزات ذکر شده تامین شده و با عث کاهش تصادفات و افزایش ایمنی می گردد. لذا در این پایان نامه به بررسی و اثرسنجی هر یک از تجهیزات ایمنی بر عملکرد راه پرداخته شده و از روش های مدلسازی آماری استفاده خواهد شد.
با توجه به خسارات جانی و مالی فراوانی که تصادفات جاده ای بر جوامع بشری تحمیل می کنند، در نظر گرفتن مبحث ایمنی به عنوان اولویت اول در برنامه های مدیریت حمل و نقل و کاربری زمین، کار معقول و پسندیده ای است. پیش نیاز حصول توسعه پایدار در ایمنی راه، ارائه یک طرح ایمنی ملی در مقیاس بلند مدت یا میان مدت می باشد . در همین راستااخیراً در کشورهای توسعه یافته مبحثی با عنوان مهندسی ایمنی مطرح شده که هدف آن بهبود و ارتقای اصول طراحی مهندسی به منظور افزایش سطح ایمنی راه ها است. مؤثرترین گام در راه شناخت عوامل دخیل در ایمنی راه، یعنی وسیله نقلیه، انسان، راه، محیط و تداخل پیچیده این عوامل، انجام مطالعات عمیق در مورد حل مساله است . اما متأسفانه در کشورهای در حال توسعه یا اطلاعات مربوط به عوامل مذکور به ندرت موجود می باشد و یا اطلاعات و آمار موجود اغلب قابل اعتماد نبوده و به طور سلیقه ای و برای برآوردن نیازهای مقطعی توسط مؤسسات مختلف جمع آوری می شود و یکپارچه سازی این اطلاعات نیز وقت گیر و گاهی غیر ممکن است. علاوه بر مشکلات مذکور در اغلب کشورهای در حال توسعه مشکل رشد سریع تعداد وسایل نقلیه موتوری نیز مشاهده می شود.
امروزه موضوع تأمین ایمنی در تردد یکی از اصول اولیه مهندسی راه، ترافیک و برنامه ریزی حمل و نقل است. هر ساله بیشتر از 1.17 میلیون نفر در سوانح جاده ای می میرند که 70 درصد آن مربوط به کشورهای در حال توسعه است و بیشتر از 10 میلیون نفر معلول و زخمی می شوند. پیش بینی می گردد که در 10 سال آتی در کشورهای در حال توسعه 6 میلیون نفر خواهند مرد و 60 میلیون نفر زخمی خواهند شد، مگر اینکه اقدامات مناسبی برای جلوگیری از آن صورت گیرد. مطالعه سازمان بهداشت جهانی - WHO3 - نشان می دهد که در سال 1990 میلادی، تصادفات ترافیکی در رده نهم فهرست مهم ترین مشکلات سلامتی قرار داشته و پیش بینی می شود که تا سال 2020 تصادفات جاده ای به رده سوم جدول مهم ترین علل مرگ و میر و معلولیت در جوامع بشری صعود خواهد کرد. واقعیت تلخ مطرح شده دیگر در گزارش سازمان مذکور حاکی است که 50 درصد کل کشته شدگان 15 تا 44 سال هستند که از نظر اقتصادی مؤثرترین افراد جامعه محسوب می شوند . به طور کلی تصادفات جاده ای تقریباً 1 تا 3 درصد تولید ناخالص ملی - ُ - GNP را هدر می دهند که رقم بسیار قابل ملاحظه ای است و بدون شک این هزینه ها و خسارت ها مانع بزرگی بر سر راه توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای در حال توسعه می باشد .[1]
-2 پیشینه تحقیق
ایمنی ترافیک یکی از پارامترهای بسیار مهم مورد بررسی در اکثر کشور های دنیا, مجامع مهم بین المللی و سازمان ملل می باشد. با مطالعه و بررسی تصادفات ترافیکی می توان عوامل موثر در رخداد تصادفات ترافیکی را شناسایی کرده و با تعریف و توصیف فاکتورهای موثر در تصادفات میتوان سیستم حمل و نقل را بهبود بخشید تا با کاهش و به حداقل رساندن عوامل ایجاد تصادف سیستم حمل و نقل ایمن تری ایجاد کرد.
همچنین، مطالعات صورت گرفته در زمینه نقش تصادفات جاده ای و مرگ و میر در سطح جهان حاکی از آن است که این تصادفات جاده ای حتی در کشورهای توسعه یافته صنعتی نیز درصدر علل مرگ و میر بوده و به خصوص، در سنین 15 تا 25 سال بیش از هر عامل دیگری باعث تلفات مردم می شود. همچنین، مطالعات سازمان بهداشت جهانی حاکی از آن است که در سال 2020 تصادفات جاده ای یکی از سه عامل عمده مرگ و میر در جهان خواهد شد .[2]
متخصصان امور ایمنی جاده ای، عوامل مؤثر در تصادفات ترافیکی و جراحت ها و تلفات ناشی از آن را به چهار دسته کلی تقسیم می کنند. عامل اول انسان و خطاهای انسانی است که بیشترین نقش را در وقوع تصادفات دارند. عامل دوم وسیله نقلیه است که هر یک از این عوامل خود شامل پارامترهای جزئی تری می شوند. عامل سوم محیط جاده و چهارمین عامل بحث مدیریت ایمنی جاده هاست که در سالهای اخیر به این امرتوجه ویژه ای شده است.[3] شکل2 که توسط مجمع جهانی راه پیارک تهیه شده و در کتابچه راهنمای ایمنی راه از سوی همان مجمع منتشر شده است را می توان نتیجه یکی از بهنگام ترین تحقیقات جهانی در زمینه عوامل سه گانه انسا ن ,راه ووسیله نقلیه برشمرد که سهم هر کدام از عوامل به طور مطلق و یا با ترکیب با دیگر عوامل را به صورت سه دایره نشان داده است.
