بخشی از مقاله
چکیده
روشهای علمی کاهش سوانح دریایی همواره مورد توجه دست اندرکاران عرصه دریانوردی در سازمانهای بینالمللی بوده است. خطر، یا عملی که باعث برهم خوردن تعادل شود و موقعیتی غیرعادی و حساس ایجاد کند، بحران نامیده میشود از این رو عواملی که بحران را شکل میدهند مخاطرات هستند و مخاطره در ذات هر فعالیت نهفته است تنها اگر فعالیت نباشد مخاطره نیز وجود ندارد ، بطوری که مخاطره هیچوقت از بین نمی رود، لیکن با مدیریت فعالیت میتوان مخاطره را کنترل کرد.
داشتن دانش واقعی و ارزیابی دقیق براساس انتخاب بدترین سناریو سبب کاهش مخاطره میشود. شناسائی مخاطرات به منظور ایجاد آبراه ایمن با کمترین مخاطره از اهداف این مقاله است که با رویکرد »ارزیابی رسمی ایمنی« که توسط سازمانبین المللی دریانوردی معرفی شده تا برای تحلیل مخاطرات موجود در فرآیند دریانوردی در آب راهها میباشد که با استفاده از دادههای آماری و نیز روش تحلیل مواردی که ایمنی به خطر میافتد می پردازد.
از آنجا که در کشورمان آبراههای قابل کشتیرانی در شمال و جنوب وجود دارد، شناسایی و تحلیل مخاطرات به اتخاذ تصمیمات درست و اصلاح فرآیندهای کاری منجر میشود ونهایتاً سبب عدم بروز سوانح دریایی گردد که موجب از بین رفتن بحران در گلوگاههای اصلی اقتصادی و تجارت کشور و ایجاد اطمینان و اعتماد به حمل و نقل دریایی به عنوان ابزار بسیار مهم در عرصه اقتصادی جهانی را فراهم آورد. در این نوشته به روشها والگوهای مدیریتی که بر کاهش ریسک تصادم تأثیر دارد، پرداخته میشود.
-1 مقدمه
شاید بدون شناسائی مخاطرات ارتقإ ایمنی در یک آبراه بندر امکانپذیر نباشد، آگاهی از خطراتی که در محدوده یک آبراه وجود دارد و ایمنی بندر را تهدید میکنند برای دست اندرکاران از اهمیت زیادی برخوردار است. به عبارتی هر عملی یا فرآیندی که مانع رسیدن به هدف مشخص باشد، بحران گفته میشود.
مخاطراتی را که هر بندر با آن مواجه است شاید به سادگی نتوان تعیین نمود ، لازمه شناخت مخاطرات در یک آبراه بکارگیری شیوه هایی است که از طریق آنها بتوان خطرات را شناسائی ونهایتاٌ از وقوع آنها جلوگیری نمود. روشهای ارزیابی مخاطره در یک آبراه دست اندرکاران را برای برنامه ریزی و جلوگیری از وقوع حوادث آماده می کند، مقاله حاضر به بررسی چگونگی ارزیابی مخاطره در آبراه بویژه کانال دسترسی به بندر که از لحاظ ناوبری دارای محدویت و منطقه بحران شناخته میشود، میپردازد و اعتقاد بر این است کهاولاٌ یک بندر ایمن باعث افزایش راندمان از طریق جذب مشتری خواهد شد وثانیاٌ بین ایمنی و تجارت یک تعامل برقرار خواهد گردید.
ارتقإ ایمنی با شانس و بخت ایجاد نمیشود بلکه ایمنی در نتیجه اقدامات و تصمیمات برنامهریزی شده و دارای صلاحیت، در طی مدت زمان فعالیت هر عمل بوجود میآید. اغلب تصمیمات نادرست بر پایه تفکر جاهطلبانه و غیر تخصصی رخ میدهند که به افزایش مخاطره منجر میشود. بنادر دروازه تبادل کالاهای تجاری بین افراد ، ارگانها ، شرکتها و ملل مختلف است. شناسایی مخاطره و مدیریت مخاطرات در آبراه برای حمل و نقل دریایی از اهمیت حیاتی برخوردار می باشد. برای روشن شدن مفهوم ابتدا تعاریف آبراه و کانال دسترسی آورده می شود.
آبراه : آبراه امکان حمل و نقل از یک محل به یک محل دیگر را فراهم می سازد ، علی الخصوص به منطقه ای از دریا اطلاق می شود که برای مسیر منظم تردد شناورها از قبیل خلیج ، کانال، تنگه یا قسمتهایی از دریا که برای کشتیرانی منظم از آنجا استفاده می شود، به عبارتی آبراه به آن بخش از دریا گفته میشود که دارای عمق مناسب برای دریانوردی است.
کانال دسترسی :
عمیقترین قسمت آب دریا که در آن عمق کافی برای هدایت کشتی از دریا به بندر و بالعکس وجود دارد. این منطقه از آبمعمولاٌ بوسیله علائم مناسب از قبیل بویه و بیکن علامت گذاری میگردد و برای تعیین عمیق ترین بخش آن - مرکز کانال - پایههایی را در انتهای کانال مستقر می کنند که به این روش ترانزیت اطلاق میشود و در بعضی از کانالها از چراغهای ترانزیت که به صورت سبز و قرمز است و انحراف از مرکز کانال را نشان میدهد مستقر میکنند.
حجم بسیار زیادی حمل و نقل کالا در تجارت جهانی، از طریق دریا و توسط شناورها صورت میگیرد و جایگزین دیگری برای آن در صد سال آینده، دور از انتظار است. در فرآیند حمل و نقل انبوه کالا، سالانه تعداد قابل توجهی سوانح دریایی رخ میدهد که علاوه بر صدمات جانی و مالی بسیار، محیط زیست را نیز تهدید میکند و میتواند بحرانهایی را در دادستد جهانی به دنبال داشته باشد
تعیین مخاطره در آبراه بویژه در کانال دسترسی به بندر که از محدودیتهای زیادی برای ناوبری برخوردار است بسیار حائز اهمیت است، محدوده کانال دسترسی به هر بندر به دلیل وجود موانع برای ناوبری، منطقه بحرانی از لحاظ دریانوردی تلقی میشود ، شناسائی عوامل تشکیل دهنده مخاطره در کانال و آبراه برای مقابله با آنها میتواند در کاهش مخاطره کمک زیادی برای مسئولین ذیربط فراهم سازد آید.لازم به ذکر است در این مقاله به علت جامعیت تعریف آبراه از آن جهت ارزیابی استفاده شده است به عبارتی کانال دسترسی به بندر نیز یک آبراه فرض شده است.
-2 روش تحقیق
استفاده از روشهای کیفی در صنعت دریانوردی سابقهای طولانی دارد. هر چند، در شرایط حاضر استفاده از روشهای کمی، شانس مقایسه راه کارها و اقدامات ایمنی مختلف براساس یک مقیاس مشترک را در اختیار ما نهاده است. بنابراین با به کار بستن مجموعهای از تمام این روشها، میتوان درباره انتخاب راه کارها و اقدامات ایمنی که باید براساس ارزیابی ساده هزینههای مربوطه، به کار بسته شوند تصمیمگیری کرد.
هر چند صحت اعتبار مقایسه راه کارها و اقدامات ایمنی مختلف براساس یک مقیاس مشترک نه تنها به خود مقیاس مربوط است بلکه به روند تحلیل نیز ارتباط دارد. استفاده از رویکردهای مختلف برای حل مساله و اعمال ارزیابیهای گوناگون روی جزییات میتواند نتایج مختلفی داشته باشد. به همین دلیل، لزوم استانداردسازی و تعمیمسازی رویکرد/ روند تحلیلی، در صدر قرار گرفته است.
یکی از رویکردهای تحلیلی استاندارد پیشنهاد شده که بسیار به رسمیت شناخته شده است، رویکردی است به نام »ارزیابی رسمی ایمنی2«، »ارزیابی رسمی ایمنی« روشی است که در زمینهها و صنایع مختلف - به عنوان مثال صنایع هستهای - به منظور توصیف یک رویکرد ایمنیسنجی معقول و روشمند مورد استفاده قرار میگیرد. امروزه در دنیای دریانوردی اصطلاح ارزیابی رسمی ایمنی را »سازمان بینالمللی دریانوردی3« و اعضایش مورد استفاده قرار میدهند تا بتوانند بخش مهمی از روند قانونسازی برای کشتیرانی بینالمللی را شرح دهند.
گاهی اوقات »ارزیابی رسمی ایمنی« مساله ایمنی نیز نامیده میشود که اولین بار در صنعت هستهای توسعه یافت و سپس در صنایع دیگر نظیر صنایع ساحلی نیز مورد استفاده قرار گرفت. بنابر نظر سازمان بین المللی دریانوردی، »ارزیابی رسمی ایمنی« روندی معقول و روشمند برای ارزیابی خطرهای محیط کار و برآورد هزینه-فایده راههای مختلف کاهش این نوع از خطرها است. بنابراین، این روش ما را قادر میسازد تا به طور هدفمند به ارزیابی لزوم و مفهوم قوانین و مقررات ایمنی بپردازیم.
-2-1 پیشینه تاریخی تصادفهای دریایی بزرگ به ویژه تصادفهای »هرالد اف فری انترپرایز - 1987 - « و» اکسزان والدز - 1989 - « باعث ارزیابی مجدد نظام تجویزی فعلی - یا به عبارت دیگر نظام قانون محور - ایمنی دریانوردی شدند. این نظام به شکلی غیرمنصفانه با نظام ایمنی صنایع دیگر که بر مبنای روشهای حرفهایتر نظیر تحلیل مخاطره و تحلیل هزینه- فایده استوار بودند، مقایسه میشد. به خصوص در انگلیس، این کار به منظور ایجاد رویکردی منطقیتر برای تدوین قوانین، انجام گرفت.
در سال 1993 ، آژانس دریانوردی انگلیس » در سال 1998 به آژانس ساحلی دریانوردی تغییر نام داد « روندی پنج مرحلهای به نام »ارزیابی رسمی ایمنی« را برای تحلیل ایمنی به سازمان بینالمللی دریانوردی پیشنهاد نمود. هدف اصلی روش »ارزیابی رسمی ایمنی« فراهم آوردن پایه و اساس روشمندتر و مبتکرانهتر برای روند قانونگذاری سازمان بینالمللی دریانوردی، بود.
در سال 1997، سازمان بینالمللی دریانوردی »دستورالعملهایی موقتی را برای موارد کاربرد»ارزیابی رسمی ایمنی« در روند قانونگذاری سازمان بینالمللی دریانوردی تهیه نمود و سپس کاربرد آزمایشی این تکنیک را مورد ارزیابی قرار داد. استفاده از روش »ارزیابی رسمی ایمنی« برای محل فرود هلی کوپتر در کشتیهای مسافربری سریعالسیر در سال 1997،صورت گرفت
