بخشی از مقاله
چکیده
به منظور شناسایی الگوهای همدیدی منجر به بارش رگباری، در ابتدا بارشهای روزانه برابر با 20 میلیمتر و بیش از آن در دوره آماری 1991 تا 2010 به عنوان مبنای بررسی رگبارش برای ایستگاههای همدیدی آستارا، انزلی، رشت و رامسر با شرط همزمانی و فراگیری بارش تعیین و سپس اقدام به شناسایی الگوی منجر به آن گردید. در طی دوره مورد مطالعه 120 مورد بارش با شرط فوق شناسایی گردید.
در این تحقیق از نگرش محیطی به گردشی استفاده شده است. نتایج نشان داد که هفت سامانهی پرفشار و کم فشار در بارشهای رگباری جنوب غربی دریای خزر دخیل هستند. تحلیل آماری-همدیدی بارشهای سیلزا و نقشههای همدیدی سطح زمین و 500 هکتوپاسکال الگوها نشان داد که عمده بارشهای فراگیر بیش از20 میلیمتر زمانی ایجاد میشوند که سامانه واچرخندی و چرخندی در شمال دریای خزر مستقر شده و بصورت همرفت وزشی رطوبت را از دریای خزر دریافت و به سمت سواحل جنوب غربی آن حمل و باعث رگبارش میشوند. همچنین پرفشارهای مهاجر - شامل پرفشار اروپایی و پرفشار اسکاندیناوی - و پرفشار سیبری با بیشترین فراوانی رگبارها را ایجاد میکنند.
مقدمه
الگوهای همدیدی شرایط جوی روزانه مناطق را کنترل میکنند. بدین منظور بررسی نقشههای همدید درسطوح مختلف جو میتواند علت بسیاری از پدیدههای سطح زمین همانند سیلاب، خشکسالی، یخبندان و.... را مشخص نماید. استقرار پرفشار جنب حاره در دوره گرم سال و سیستم موجی بادهای غربی عرضهای میانه در دوره سرد سال باعث شده تا گستره وسیعی از کشور از نزولات آسمانی محروم و عمده بارشهای کشور به دوره سرد سال محدودگردد. کمبود شدید منابع آب از یک طرف و بروز بارشهای شدید و رگباری از طرف دیگر ایجاب مینماید، که این مسئله به دقت مورد ارزیابی قرار گیرد.
استان گیلان نیز به دلیل مجاورت با منبع رطوبت دریای خزر، شرایط متفاوتی را از لحاظ بارشی نسبت به سایر مناطق کشور تجربه میکند. در ارتباط با بارشهای رگباری مطالعات وسیعی در ایران و خارج از کشور انجام شده است. از جمله محمدی و مسعودیان :1389 - - 47 در تحلیل همدید بارشهای سنگین ایران با رویکرد محیطی به گردشی نشان دادند که الگوی پرفشار اروپا - کم فشار عراق در رویداد بارش از تاریخ 12 تا 17 آبان 1373 موثر بوده است. در این زمان زبانهای از پرفشار اروپا و دریای سیاه از شمال غرب کشور نفوذ کرده و با کم فشار عراق شیو شدیدی را موجب شده است.
آنها معتقدند تحت این شیو فشار و ادغام رودبادهای جنب حارهای و جبهه قطبی بر روی عراق، فرود عمیق برروی قبرس، تغذیه رطوبتی خلیج فارس در ترازهای 925 و 850 هکتوپاسگال ، تغذیه رطوبتی دریای سرخ و مدیترانه و سیاه در ترازهای بالاتر، این بارشهای سنگین را ایجاد میکنند.
خوشحال-دستجردی و همکاران - - 7 :1388 به منظور شناسایی منشاء و مسیر رطوبت بارشهای فوق سنگین استان بوشهر نشان دادند مسیرهای ورود رطوبت به منطقه نیز عمدتاً جنوبی، جنوب شرقی و جنوب غربی است و سامانههای فشار زیاد سیبری و عربستان، مرکز کم فشار دینامیکی شرق اروپا، سامانه کم فشار سودانی و مرکز فشار زیاد اروپایی در تراز دریا و سامانههای واچرخند شرق عربستان، ناوه شمال آفریقا و واچرخند اسپانیا در تراز زیرین و میانی جو، سامانههای موثر برای انتقال رطوبت برروی منطقه مورد مطالعه هستند.
عزیزی و همکاران - - 1 :1388 با تحلیل همدیدی بارشهای سنگین در غرب کشور در طی 16 تا 24 اسفند 1385 نتیجه گرفتند که سیستم کمفشار دریای مدیترانه و زبانه کمفشار سودانی باعث بارندگیهای این دوره شده است که دریای مدیترانه، دریای سیاه و سرخ در تقویت این سیستمها در سطح زمین نقش داشتهاند.
امیدوار و همکاران - - 161 :1389 عامل اصلی بارشهای شدید در نواحی مرکزی و جنوب غرب ایران را نفوذ و استقرار سامانه پرفشار سیبری و تشکیل سردچالی وسیع بر روی جنوب دریای خزر و مرکز ایران میدانند. در همین زمان سامانه ناپایدار غربی در برخورد با این سردچال تغییر مسیر داده و به سمت عرضهای پایین تر منتقل میشود و سامانههای غربی با حرکت از روی آبهای جنوبی کشور، رطوبت زیادی را کسب کرده و از سمت جنوب غرب به داخل کشور نفوذ میکنند.
رحیمی و همکاران - 51 :1389 - معتقدند که مهمترین عامل شکلگیری بارشهای سنگین استان کرمان حرکت رو به شرق و تقویت فرود شرق مدیترانه در تروپوسفر میانی است و زمانی که آن با حرکت رو به پایین سامانه تاوه قطبی همراه است بارشهای سنگین در سظح ایستگاههای استان رخ میدهد .
حمیدیان پور و همکاران - - 1 :1389 با شناسایی الگوهای همدیدی بارشهای شدید شمال شرق ایران به این نتیجه رسیدند که سه الگوی کم فشار سودانی، کم فشارهای ترکیبی سودانی- مدیترانهای و کمفشارهای مدیترانهای در ریزش بارشهای سنگین منطقه موثر بودهاند و در بین این سه الگو سنگینترین بارشها مربوط به الگوی سودانی است.
همچنین علیجانی و همکاران - 1 :1389 - در تحلیل همدیدی بارش سنگین ششم ژانویه 2008 جنوب شرق ایران معتقدند رخداد بارش در این ناحیه با فراهم بودن شرایطی همچون رطوبت زیاد در تراز پایین جو و تخلیه شدید رطوبتی از خلیج فارس، ناهنجاریهای منفی شدید در ترازهای میانی جو و استقرار رودباد جنب حاره حارهای در غرب منطقه مرتبط است.
گندمکار - - 143 :1389 با بررسی همدید بارشهای شدید در نواحی جنوبی استان بوشهر نشان داد که عامل اصلی بروز بارشهای شدید و سیلزا در نواحی جنوبی استان بوشهر ورود سامانه کم فشار سودانی از جنوب و جنوب غرب کشور به این منطقه و مساعد بودن شرایط صعود محلی مانند گرمای زمین است.
خوشحال دستجردی - :1376 چکیده - به منظور تحلیل و ارائه مدلهای همدیدی - کلیماتولوژی برای بارشهای بیش از صد میلیمتر در سواحل جنوبی دریای خزر نشان داد که این بارشها هم در اثر ورود و استقرار زبانه سیستمهای واچرخندی و هم در اثر ورود و استقرار سیستمهای چرخندی برروی این دریا فرو میریزند. او معتقد است که منشاء سیستمهای واچرخندی به ترتیب از قاره اروپا بخصوص نواحی شمال غرب - شبه جزیره اسکاندیناوی و پیرامون آن - ، شمال و شمال شرق آن، اطلس شمالی و قاره آسیا - سیبری و اطراف آن - هستند.
در زمان استقرار زبانه سیستمهای واچرخندی هر چه هوای فرارفت یافته از عرضهای بالاتر سردتر بوده و اختلاف دمای سطح آب از شمال به جنوب زیادتر و همچنین شیب حرارتی ایجاد شده بین دریا و خشکی بیشتر باشد جبهه نسیم دریا قویتر شده و مرکز باروکلینیتهای که در خط ساحلی بوجود میآورد قویتر میشود و در این حالت سیملولههای ایجاد شده در خط ساحلی بیشتر شده و باران شدیدتری ریزش میکند. همچنین سیستمهای چرخندی از دریای مدیترانه بخصوص نیمه شرقی و پیرامون آن، شمال شرق آفریقا - کشور سودان و پیرامون آن - و منطقه موسمی ایران و پاکستان منشاء میگیرند.
لشکری و همکاران - - 181 :1387 با تحلیل همدیدیی عوامل ایجاد بارشهای سیلزا در استان گلستان نشان دادند که پنج توده هوا و سامانه شامل سامانه پرفشار مهاجر اروپایی، سامانه پرفشار سیبری، پرفشار جنب حارهای، کم فشار موسمی و سامانه کم فشار سودانی در ریزش بارش جنوب شرق دریای خزر موثر بوده است.
علیجانی و همکاران - 1 :1382 - با بررسی اثر الگوهای سینوپتیک در تغییرات زمانی سیلابهای جنوب دریایخزر نتیجه گرفت که در دو حوضه شفارود و تالار، %11 سیلابها همزمان و % 89 آن مستقل از یکدیگر بودهاند. حدود %76 سیلابهای حوضه تالار و % 63.2 سیلابهای حوضه شفارود در نتیجه آرایش سامانههای سطوح بالا و قرارگیری حوضههای مطالعاتی در جلوی ناوه بادهای غربی ایجاد شدهاند.
رضائی و روشنی - - 1 :1389 با بررسی بارشهای رگباری و روند تغییرات آن در استان گیلان به این نتیجه رسیدهاند که علاوه بر تغییر میزان رگبار در بازههای مختلف زمانی از لحاظ مکانی هم رگبارها دچار تغییر شدهاند. بدین ترتیب برحسب شدت بارش رخ داده، استان گیلان را به سه منطقه غربی، مرکزی و شرقی تقسیم کردند. بالاترین میزان بارندگی در منطقه غربی و کمترین آن در منطقه مرکزی بوقوع پیوسته است.
همچنین رضائی - :1388 - 105 در تحقیق دیگر تحت عنوان تحلیل همدیدی رخداد سیلاب در حوضه ماسوله، 61 سیل را در فاصله زمانی 1375 تا 1381مورد مطالعه قرار داد و پس از بررسی، سیلابها را در دو گروه اصلی با توجه به عوامل موثر در ایجاد آن تقسیم نمودند.گروه اول سیلابهای ناشی از ناپایداری هوا و استقرار سامانه بارانزا در سطح حوضه و گروه دوم سیلابهائی که میزان بارش اندک اما دبی در فاصله کوتاهی از آبراهه اصلی طغیانی میگردد. 49 سیلابهای حوضه مربوط به این دسته است. برای بقیه سیلها نیز با بررسی نقشههای سینوپتیکی مربوط به سطح زمین، 700 و 500 هکتوپاسکال 3 الگوی سیلزا شناسائی گردید.
تفاوت عمده این الگوها از نظر موقعیت سیستمهای چرخندی و واچرخندی نسبت به حوضه و مسیر حرکت آن از روی منابع رطوبتی است. منشاء مدلهای چرخندی دریای مدیترانه و سیاه است و مدلهای واچرخندی نیز عمدتاً بر روی دریای خزر و بندرت نیز از دریای سیاه است. از نظر توزیع زمانی نیز بیشترین سیلها در فاصله ماههای سپتامبر - شهریور - تا اکتبر - مهر - و در اواخر زمستان تا اوایل بهار به ثبت رسیده است.
قبادی و همکاران - - 5 :2011 با شناسایی الگوهای همدیدیی بارش شدید زمستانه در ساحل جنوبی دریای خزر نشان دادند که سه الگوی پرفشار، کم فشار و الگوهای زوجی در بارندگیهای شدید زمستانه تاثیر دارند.
کاهانا و همکاران - 867 :2002 - با بررسی همدیدیی 52 سیلاب در صحرای نقب بمدت 30 سال - 1965تا - 1994 با دبی حداکثر معتقدند الگوهای همدیدی حد با 42 سیلاب از 52 تا همراه هستند. آنها سیستمها را به چهار گروه طبقهبندی کردند که دو تا از آنها موجد 37 سیلاب بودند. اولی تراف فعال دریای سرخ است که بصورت یک تراف سطحی از شرق آفریقا تا دریای سرخ به سمت مدیترانه شرقی توسعه یافته و با یک تراف مشخص در سطح 500 هکتوپاسکال برروی مصر شرقی همراه است. دومی نیز فروبار سوریه است که بصورت یک سیکلون مدیترانهای توسعه یافته همراه با یک تراف سطح بالا مشخص میگردد.
هر دو نیز برروی سوریه واقع هستند. ویبیگ - - 253 :1999 جهت مشخص کردن بارش اروپا در ارتباط با الگوهای گردشی سطح 500 هکتوپاسگال با استفاده از مولفههای اصلی دوران داده شده ارتفاع ژئوپتانسیل این سطح در بخش یورو-آتلانتیک با توزیع بارش اروپا در ماههای زمستان، چهار تا پنج الگوی نوسان آتلانتیک شمالی4، اسکاندیناوی، اروپای مرکزی و شرق آتلانتیک را در هر ماه شناسایی کرد.
نوسان آتلانتیک شمالی در همه ماهها و الگوی شرق آتلانتیک فقط در دسامبر و مارس ظاهر میشود. همچنین نقشههای ضرایب همبستگی خطی بین سریهای بارش و مولفههای اصلی دوران داده شده نشان میدهد که بارش از تیپهای خاص تاثیر میگیرد و درمناطق مختلف اثر تیپها متفاوت است. بطوریکه NAO بیشترین تاثیر را بر روی بارش اروپای غربی دارد و بارش را از فرانسه تا جزیره بریتانیا و اسکاندیناوی افزایش میدهد.
