بخشی از مقاله
چکیده
استان سیستان و بلوچستان با توجه به کمبود نزولات جوي، خشکسالیهاي پی در پی، خشک-شدن تالاب هامون و وزش بادهاي 120 روزه همواره در معرض طوفانهاي گردوخاك درمناطق شمالی و گردوغبار در سایر نقاط است. دراین پژوهش باتوجه به وزش بادهاي 120 روزه و نقش آن در ایجاد گردوخاك، طی دوره آماري 20 ساله از سال 1996 تا 2016 موجهاي طوفان در شمال استان و همچنین روزهاي با گردوغبار درسایر نقاط استان استخراج شد، که نشاندهنده ارتباط مستقیم و قوي بین طوفانهاي 120 روزه و گردوغبار در سایر نقاط استان است.
بیشترین مقدار فراوانی ماهانه طوفان در زابل و گردوغبار در سایر نقاط استان، در ایام بادهاي 120 روزه است. جهت تحلیل همدیدي این شرایط براي موجهاي موردنظر نقشههاي سطح زمین 500 هکتوپاسکال و سمت و سرعت باد سطح زمین 850 و500 هکتو پاسکال از مرکز پیشبینی محیطی مرکز ملی پژوهشهاي جوي NCEP/NCAR دریافت و مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که وجود پرفشار بر روي دریاي خزر و کمفشار حرارتی در جنوبشرق ایران عامل اصلی تشکیل بادهاي 120 روزه است و خشکشدن منابع آبی منطقه، تأثیر مهمی در ایجاد طوفانهاي گردوخاك و گردوغبار در سایر مناطق این استان دارد.
واژگان کلیدي: باد 120 روزه؛ تحلیل آماري؛ تحلیل همدیدي؛ گردوغبار؛ سیستان و بلوچستان
مقدمه
موقعیت جغرافیایی و وضعیت ژئومورفولوژیکی دشت سیستان به گونهاي است که درطول سال محل تشکیل کم فشار - ادغام آن با کم فشار پاکستان بوده - و با تشکیل پر فشار در اطراف، محل وزش بادهاي شدید میشود و در فصل گرم سال، منطقه تحت استیلاي بادهاي 120 روزه میباشد شبیه سازي شرایط هواشناختی طوفانهاي گردوغباري زابل با استفاده از مدل RegCM4انجام و مشخص شد که شدت باد لوار، میزان دماي سطح زمین و خاصیت دره مانند سیستان داراي اثر مستقیم بر ایجاد کم فشارهاي حرارتی و انتشار گردوغبار در طوفان هاي سیستان دارند.
با استفاده از دادههاي با توان تفکیک بالا در مقیاس 20 کیلومتر حاصل از ریزمقیاس نمایی دینامیکی دادههاي تحلیل مجدد NNRP1 با مدل دینامیکی RegCM طی یک دوره 10 ساله نقش برجسته کم فشار سیستان و پرفشارهاي کوههاي خراسان به عنوان سامانههاي محلی در تشکیل و تکوین ویژگیهاي محلی باد سیستان آشکار میباشد سرعت باد ساعتی مشاهده شده زابل در ارتفاع 10 متري سطح زمین براي ماههاي می تا سپتامبر با استفاده از مدل WRF نشان داد که اواخر شب تا اواسط صبح در طی این ماهها حداکثر سرعت باد اتفاق میافتد.
توزیع عمودي گردوغبار ناشی از طوفان در خاورمیانه در دوره زمانی 2003-2005 نشان داد که محیط طبیعی دشت سیستان و خشکی بستر هامون شرایط مناسبی را براي ایجاد طوفانهاي گردوغباري فراهم می کنند طاوسی و همکاران با تحلیل سینوپتیکی 50 سامانه گردوغباري در استان خوزستان مشخص نمودند هنگامی که یک فرود در غرب منطقه مورد مطالعه بر روي بیابانهاي همجوار قرار گیرد، در صورت فراهمبودن شرایط محیطی با ایجاد ناپایداري سبب گردوغبار و انتقال آن به استان خوزستان میگردد.
سیستم هاي سینوپتیکی که به سمت مناطق بیابانی شمال آسیا میوزند، اگر در سطح زمین بادهایی با سرعت بیشتر از 6 متر برثانیه ایجاد کنند باعث گسترش طوفان گردوغبار میشوند Wang - و مطالعه روي عامل ایجاد بادهاي 120 روزه سیستان با استفاده از نقشه هاي NCEP-NCAR نشان داد که دریاي عمان و تنگه هرمز به طور مستقیم تحت تاثیر بادهاي 120روزه سیستان است. علاوه بر این، سرعت باد در بخش شرقی دریاي عمان بیشتر از غرب و 50 درصد خطرات روي شناورهاي با بار کمتر از 500 تن میباشد.
مواد و روشها
جهت تحلیل پدیده طوفان گردوخاك در زابل، از دادههاي سینوپ تیک ایستگاه زابل طی سالهاي 1375تا 1395، تعهاییداد روزکه کد مربوط به طوفان گردوخاك گزارش شده بود، استخراج گردید و در ایستگاههاي زاهدان، خاش، سراوان، ایرانشهر، نیکشهر، چابهار نیز تعداد روزهایی که کد 06 گزارش داشتهاند استخراج شد. سپس جداول و منحنیهاي مربوطه در نرم افزار Excel رسم و دسته-بندي شد. جهت تحلیلهاي آماري در ماههاي اردیبهشت تا مهر از نرم افزار Spss و براي پهنهبندي نیز از نرم افزار GIS استفاده گردید.
درتحلیل سینوپتیکی نقشههاي میانگین فشار سطح دریا و نقشههاي ارتفاع ژئوپتانسیل از مرکز NCEP/NCAR دریافت و الگوهاي سینوپتیکی موثر بر ایجاد بادهاي 120 روزه در سیستان استخراج گردید و براي یک موج که بیشترین سرعت باد گزارش شده بود تحلیل صورت گرفت و الگوي واحدي براي طوفانهاي 120 روزه رسم گردید.
نتایج
پراکندگی طوفان گردوخاك در شمال استان در نیمه اول سال و اوج آن در ماههاي خرداد، تیر و مرداد همزمان با اوج وزش بادهاي 120 روزه میباشد. همچنین روند مجموع ماهانه تعداد روزهاي با کد در ایستگاههاي منتخب نشان میدهد که تمرکز حداکثر ماهانه در آن ایستگاهها با ماههاي با حداکثر طوفان در ایستگاه زابل تطابق دارد.
