بخشی از مقاله
چکیده
رخداد بارش شدید و منجر به سیل اواخر تیرماه 1394 خسارت هاي مالی و جانی قابل توجهی در استان هاي تهران و البرز بر جاي گذاشت. در این تحقیق به منظور شناسایی الگوهاي همدیدي موثر در شکل گیري این بارش، نقشههاي فشار سطح دریا و ارتفاع ژئوپتانسیل متر در ترازهاي 850 و 500 هکتوپاسکالی از تارنماي Ncep/Ncar تهیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد شکل گیري مرکز پرفشار سطحی بر روي اروپا و گسترش زبانههاي آن بر روي خزر و دامنههاي البرز از یک طرف و گسترش زبانههاي کم فشار حرارتی نیمه جنوبی به عرض هاي بالایی از طرف دیگر،
سبب تقابل این دو زبانه فشاري و فرارفت هواي سرد توسط پرفشار و فرارفت هواي گرم توسط زبانه کم فشار شده و شرایط کژفشاري و ناپایداري سطحی را فراهم نموده است. همزمان در ترازهاي بالایی جو نفوذ ناوه تراز میانی بر روي غرب و بویژه شمالغرب ایران و قرار گیري استانهاي دامنه جنوبی البرز در زیر ناحیه واگرایی بالایی این موج یعنی منطقه تاوایی مثبت، به همراه واشار بودن این ناوه، سبب صعود شدید و سریع هوا و در پی آن توسعه ابرهاي کوماي و ریزشهاي سیل آسا در این نواحی شده است.
.1 مقدمه
بارشهاي سنگین به عنوان عاملی مخاطره انگیز در بروز حوادث طبیعی همانند سیل مطرح میباشند. از این رو مطالعه همدیدي سیستمهاي مولد آن میتواند نقش مهمیدر تشخیص به موقع و کنترل سیلاب، آبخیزداري و کاهش ضایعات و تخریب داشته باشد - عزیزي و همکاران، . - 1386 از اینرو مطالعه این نوع بارشها هموراه مورد توجه محققان در مناطق مختلف جهان قرار دارد. - Tsunehara, 1982 - ویژگیهاي چون کوهستانی بودن و جزیره گرمایی در شهر توکیو را علل اصلی افزایش روزهاي با بارش سنگین این منطقه میدانند. - Barry, 1996 - الگوي فضایی زمانی بارشهاي سنگین جنوب شرق ایالات متحده را بررسی نمود و نتیجه گرفت مکانیسم غالب رخدادهاي حدي بارش در سراسر منطقه مطالعاتی سیستم جبههاي بویژه جبهه سرد است که سبب صعود سریع هوا و شکل گیري تندر میشود. - Pissimanis et al, 2006 - مهمترین عامل سینوپتیکی رخداد توفانهاي تندري تابستانه شهر تسالونیکی را فرارفت هواي سرد به شمال یونان معرفی میکنند.
- Ching-Sen Chen et al , 2009 - کم فشارهاي شکل گرفته در شرق فلات تبت و تقویت آنها در تنگه تایوان و همچنین ناپایداري محلی را عامل شکل گیري بارش شدید ژوئن 2009 در جنوبغرب تایوان معرفی کردند. - Trambly - 2010 در بررسی بارشهاي سنگین ناحیه لانگدوك فرانسه بیان کردند که رخداد بارشهاي سنگین منطقه در ارتباط با افزایش دماي سطح آب مدیترانه، فاز منفی شاخصهاي نوسان مدیترانه و نوسان غرب مدیترانه است. - Mastrangelo et al - , 2011 شکلگیري جت سطح پایین از الگوي بزرگ مقیاس را عامل اصلی بارشهاي سنگین جنوب شرق ایتالیا میدانند. همچنین میتوان به تحقیقات - - Sioutas and Flocas,2003، Pandora and Drosdowsky, - - Hong, 2004 - - 2006، - Pattanaika et al, 2010 - در این زمینه اشاره کرد.
خوشحال - 1376 - ، با بررسی همدیدي بارشهاي بیش از صد میلیمتر ناحیه خزري نتیجه گرفت که بارشهاي سنگین این منطقه ناشی از ورود جبهه تقویت شده نسیم دریا میباشند که توسط سیستم هاي همدیدي تقویت شدهاند. مفیدي و همکاران - - 1386 در بررسی بارشهاي حدي پائیزه سواحل شمالی ایران بیان کردند که استقرار مرکز پرفشار بر غرب دریاي خزر و تاوایی منفی روي دریاي در ترازهاي پایین جو همراه با جریان هاي شدید و غالب شمالی – جنوبی، از عوامل اصلی ایجاد بارش هاي شدید و حدي پاییزه هستند. موسوي بایگی و اشرف - - 1389 گسترش پرفشار سبیري در فصل گرم سال همراه با فرارفت هواي گرم و مرطوب جنوبی را باعث ناپایداري شدید هوا و بارشهاي تابستانه سال 1388 مشهد میداند.
امیدوار و همکاران - - 1392، عامل اصلی ایجاد بارشهاي شدید پائیزه تهران را نفوذ استقرار سامانه پرفشار سیبري و تشکیل سردچالی وسیع بر روي دریاي خزر و مرکز ایران میدانند. کرمپور و همکاران - - 1392، در بررسی همدیدي الگوهاي بارشهاي سیل آسا استان لرستان بیان کردند که ایجاد بارش سنگین در استان لرستان از چهار الگو کلی پیروي میکند. معصومپور و همکاران - - 1392، با بررسی سهم بارشهاي همرفتی شهر تبریز بر اساس شاخصهاي ناپایداري طی دوره بیست و شش ساله بیان کردند نقش عامل همرفت در رخداد بارشهاي دوره گرم منطقه بسیار ناچیز است و بعنوان یک عامل ثانویه بشمار میرود. امیدوار و همکاران - - 1394 با بررسی بارش سنگین بهمن 1389 در استان کرمان بیان کردند، عامل اصلی ایجاد این بارش، تشکیل کم ارتفاع بریده بر روي دریاي مدیترانه است.
ایران کشوري خشک و نیمه خشک است که بارشهاي جوي آن به کمتر از یک چهارم بارشهاي جوي جهان میرسد. بارشهاي سالانه و کوتاه بودن دورهي بارش و نزول بارش بصورت رگبار هاي شدید و کوتاه مدت، از ویژگیهاي اقلیمیاین منطقه است - لشکري و همکاران، . - 1391 طی دهههاي اخیر بدنبال تغییر در شرایط اقلیمیرخداد پدیدههاي حدي همچون بارش هاي شدید در مناطق مختلف ایران بطور قابل توجهی افزایش یافته است. در تابستان 1394 و اوخر تیرماه گرمترین ماه سال، رخداد بارش سنگین در دامنههاي جنوبی البرز منجر به سیل در استانهاي این نواحی بویژه براي تهران شد. این بارش شدید همراه با سیل که همزمان با تعطیلات عید فطر بود خسارات قابل توجهی بر محیط طبیعی و تاسیسات انسان ساخت وارد کرد.
شناسایی مکانیسم شکلگیري بارشهاي سنگین از جمله اقدماتی است که میتواند در پیش بینی اینگونه بارشها، برنامهریزي و مدیریت در برابر خسارت احتمالی ناشی از این پدیده و در نتیجه کاهش خسارت آن و همچنین اقدمات آبخیزداري و منابع طبیعی نقش مهمیایفا کند. اهمیت مطالعه این گونه بارشها براي مناطقی همچون استان تهران و مناطق همجوار که از جمعیت و امکانات زیاد انسانی برخودارند، پیش از پیش ضرورت دارد. از اینرو در تحقیق حاضر سعی بر این است که الگوهاي همدیدي موثر در رخداد بارش سنگین اواخر تیر ماه1394 در استانهاي تهران و البرز شناسایی و تحلیل شود.
.2 مواد و روش ها
هدف این پژوهش تحلیل همدیدي بارش سنگین و منجر به سیل استان تهران و البرز در اواخر تیرماه سال جاري است. براي دستیابی به این هدف در ابتدا با استفاده از دادههاي روزانه بارش ایستگاههاي منطقه مورد مطالعه روزهاي همراه با بارش و میزان بارش آنها استخراج گردید. در ادامه با استفاده از دادههاي ارتفاع ژئوپتانسیل متر، فشار سطح دریا نقشههاي موجود در ترازهاي مختلف جوي تهیه گردید. قابل ذکر است دادهها و نقشههاي نام برده شده از تارنماي Ncep/Ncar تهیه شده است. تفسیر نقشههاي نام برده شد در مقیاس هاي زمانی روزانه براي روز قبل از بارش، و همچنین در مقیاس ساعتی و روزانه همزمان با روز بارش انجام شده است. با توجه به اینکه در حداکثر گرمایش زمین در دوره گرم براي بعدظهر رخ میدهد از اینرو در مقیاس ساعتی نقشه فشار سطح دریا در ساعت 12 به وقت گرینویچ - 15,30 به وقت محلی - از تارنماي Ncep/Ncarتهیه شد. جدول شماره یک میزان بارش 27، 28 و 29 تیر را نشان می دهد.
خزر و دامنههاي البرز شده است. در نیمه جنوبی ایران نیز با توجه به زمان سال، طبق معمول زبانههاي کم فشار حرارتی هند و پاکستان حاکمیت دارند که با توجه گرمایش سطح زمین، سامانه گستردهاي را یجاد کرده است. این سامانه باعث فرارفت هواي گرم و مرطوب به عرضهاي بالا میشود. تقابل این دوسامانه، سبب کژ فشاري جو و متعاقب آن ناپایداري هوا را ایجاد نموده است، که در این روز با توجه به گرادیان شدید فشار در شمالغرب ایران، براي این نواحی انتظار رگبارهاي رعد و برق وجود دارد. دامنههاي جنوبی البرز و استان تهران در این روز تحت تاثیر پرفشار قرار دارند که سبب حاکمیت بادهاي خنک شرقی تا شمالشرقی شده است - شکل . - 1
