بخشی از مقاله
چکیده
اگر چه وقوع سیل در نگرش اولیه تابع وقایع اقلیمی به ویژه مقدار، شدت، توزیع مکانی و زمانی بارندگی است اما ویژگیهای مختلف حوزه آبخیز مانند مشخصات فیزیوگر افی ،مورفومتری ، وضعیت پوشش گیاهی و کاربری اراضی قنبری ، حسین . - 1391 - تحلیل عددی- فیزیوگرافی حوضه آبریز خشکه رود به منظور برآورد پتانسیل سیل خیزی با تاکید بر ویژگی های ژئومورفیک, اولین همایش انجمن ایرانی ژئومورفولوژی, صص90-89 علیزاده ، امین , - 1389 - اصول هیدرولوژی کاربردی, مشهد, مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
با توجه به بررسی های آنجام شده در حوضه مطالعاتی نتایج حاصل از بررسی های کمی وتلفیق آن با مطالعات میدانی نشان داد.در میان عوامل هیدروژئومورفولوژی،عامل شکل ومورفومتری حوضه مهمترین عامل وقوع سیلاب دربن رود می باشد که در این میان جنس سازند حوضه به این مسئله دامن می زند وسبب تشدید شرایط می گردد.
حوضه های زهکشی ازنظر ظاهری دارای شکل های متنوع می باشند.شکل حوضه تاثیرفراوان روی هیدروگراف سیلابها دارد به طوری که با مساوی بودن سایرشرایط فیزیکی،دبی حداکثرسیلاب درحوضه های گرد،بیشترازحوضه های کشیده است زیرا زمان تمرکزدرحوضه های گرد کوتاه تربوده وعکس العمل آنها نسبت به رگبارهای سیل زا شدیدترازحوضه های کشیده می باشد.برای تعیین شکل حوضه ومقایسه حوضه های مختلف با یکدیگر،ضریب شکلهای مختلفی ارائه شده است که درزیر برخی ازآنها شرح داده می شود
روش کلی در این پژوهش مطالعه کمی- توصیفی تحلیلی با تکیه بر نرم افزار های تحلیل مکانی است که به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از دو روش مطالعه نظری - کتابخانه ای - ومطالعات میدانی و تکنیک های سنجش از دور انجام شده است.در این راستا در گام نخست با استفاده از تکنیک های سنجش از دور وتلفیق آن با نرم افزار google earth مرزهای حوضه در محیط نرم افزار GIS10 ترسیم گردید سپس با بهره گیری از نقشه های توپوگرافی 1/50000 منطقه به تهیه لایه DEMاز محدوده مطالعاتی به تهیه لایه های رقومی اطلاعاتی پرداخته شد.در گام بعدی با استفاده از نرم افزار Archidro به بررسی دقیق خصوصیات مورفومتری وهیدروژئومورفولوژی حوضه از طریق محاسبه شاخص های تعیین شکل حوضه وخصوصیات فیزیوگرافی پرداخته شد.در این راستا جهت بررسی زمین شناسی حوضه مطالعاتی از نقشه های 1/100000 محدوده مطالعاتی استفاده ومورد تحلیل قرار گرفت.
اما ویژگیهای مختلف حوزه آبخیز مانند مشخصات فیزیوگر افی ،مورفومتری ، وضعیت پوشش گیاهی و دخالت انسان و غیره نیز در وقوع سیل تأثیرعمده دارند.وقوع سیل در مناطق خشک اغلب با فراوانی کم وبا شدت زیاد اتفاق می افتد.محدوده شهر قمصر با توجه به قرارگیری در حاشیه کویر ایران مرکزی ومجاورت با کوهستان کرکس و قرارگیری در حوضه بن رود با این مسئله دست به گریبان است.
هدف از این پژوهش بررسی نقش عوامل هیدروژئومورفولوژیکی حوضه بن رود جهت تعیین مهمترین عامل موثر بر وقوع سیلاب می باشد. نتایج حاصل نشان داد. در میان عوامل هیدروژئومورفولوژی، عامل شکل ومورفومتری حوضه مهمترین عامل وقوع سیلاب در این حوضه می باشد که در این میان جنس سازند بالا دست حوضه به این مسئله دامن می زند وسبب تشدید شرایط می گردد.
مقدمه
سرریز شدن یا طغیان کردن جریان آب از یک رودخانه یا دیگر مجاری آب که باعث خسارت شود ر ا سیل می گویند . همچنین جریان رودخانه اینسبتاً زیاد که از مقطع طبیعی یا مصنوعی در یک بازه از رودخانه تجاوز کرده و سرریز شود را سیل می نامند مورد توجه قرار گرفته است
سیل از جمله خطرات طبیعی است که فراوانی وقوع آن در سالهای اخیر روند افزایشی داشته و خسارات ناشی از آن همه ساله بخشی از کشور را تحت تأثیر قرار می دهد. در کشور ایران طی دهه های اخیر سیل های بزرگی در مناطق مختلف کشور است که خسارت جانی و مالی بسیاری از خود بجا گذاشته است. در 50 سال اخیر حدود 3700 واقعه سیل در کشور گزارش شده که حدود 53 درصد آن در 10 سال اخیر اتفاق افتاده است.
خصوصیات حوضههای آبریز را میتوان به دو گروه کلی تقسیمبندی کرد که عبارتند از : پستیوبلندی و نفوذپذیری، این دو ویژگی از عوامل موثر بر ایجاد رواناب و سیل میباشند. خصوصیات مهم ژئومتری حوضه که به آن خصوصیات کوه- آبنگاری - oro- - hydrography هم گفته میشود عبارتند از: مساحت، محیط، طولآبراههی اصلی، شکلحوضه، عرض متوسط حوضه، شیب حوضه ، ارتفاع حوضه ، پستیوبلندی - نمودارهای آلتی متری و هیپسومتری حوضه - عرض مستطیل معادل و زمان تمرکز. این خصوصیات را عوامل مورفومتری - morphometry - حوضه نیز گویند
عوامل متعددی در بروز سیل دخالت دارندکه عبارتند از: تجاوز به حریم و بستر رودخانه ها، بارندگی های خارج از فصل بارندگی - مانند بارندگی تابستانی - ، نبود یا کمبود پوشش گیاهی، بالا آمدن سطح آب های زیر زمینی ناشی از نفوذ مقادیر زیادی آب به آبخوانها به ویژه آبخوانهای نسبتا کم عمق و یا با قابلیت کم،جنس زمین، ذوب سریع برف هاو یخ ها، شکسته شدن سدهای یخی، تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی، شخم زدن اراضی کشاورزی در جهت شیب که باعث عدم نفوذ آب به داخل خاک شده و سیل جاری می شود
هدف از این پژوهش بررسی ارتباط وضعیت فیزیوگرافی - مورفومتری - وکلیماتولوژی حوضه بن رود جهت دستیابی به مهمترین عامل اصلی وقوع وبرآورد پتانسیل سیلاب در حوضه بن رود،به منظور مدیریت و کنترل سیلاب می باشد.
روش تحقیق
روش کلی در این پژوهش مطالعه کمی- توصیفی تحلیلی با تکیه بر نرم افزار های تحلیل مکانی است که به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از دو روش مطالعه نظری - کتابخانه ای - ومطالعات میدانی و تکنیک های سنجش از دور انجام شده است.در این راستا در گام نخست با استفاده از تکنیک های سنجش از دور وتلفیق آن با نرم افزار google earth مرزهای حوضه در محیط نرم افزار GIS10 ترسیم گردید سپس با بهره گیری از نقشه های توپوگرافی 1/50000 منطقه به تهیه لایه DEM از محدوده مطالعاتی به تهیه لایه های رقومی اطلاعاتی پرداخته شد.در گام بعدی با استفاده از نرم افزار Archidro به بررسی دقیق خصوصیات مورفومتری وهیدروژئومورفولوژی حوضه از طریق محاسبه شاخص های تعیین شکل حوضه وخصوصیات فیزیوگرافی پرداخته شد.در این راستا جهت بررسی زمین شناسی حوضه مطالعاتی از نقشه های 1/100000 محدوده مطالعاتی استفاده ومورد تحلیل قرار گرفت.
ناحیه مورد مطالعه
حوضه ی بن رود در طول 51درجه و19دقیقه تا 51درجه و27دقیقه و عرض 33درجه و48دقیقه تا33درجه و15دقیقه قرار گرفته است. طول کل این رودخانه تامحدوده ی ورودی به دشت کاشان 95 کیلومتر و وسعت حوضه آبریز آن 500 کیلومتر مربع است.این حوضه از لحاظ تقسیمات کشوری حوضه ها جز یکی از زیر حوضه های مستقل از حوضه دریاچه نمک محسوب می گردد.این رودخانه که به نام های لتحر،گازرگاه،وقمصر نامیده می شود از دامنه خاوری کوههای کرکس کاشان سرچشمه می گیرد
