بخشی از مقاله
چکیده:
رشد جمعیت و آلودگی های ناشی از تخلیه انواع فاضلاب های شهری , صنعتی و کشاورزی و همچنین روان آبهای سطحی باعث گسترش آلودگی و محدودترشدن منابع آب در دسترس شده.در این مطالعه با هدف بررسی کیفیت آب رودخانه تجن با استفاده از شاخص کیفیت آب NSFWQI انجام پذیرفته است. در تعیین این شاخص 9 پارامتر کیفی آب شامل: BOD5 ، DO، نیترات ، فسفات ، PH ، TS ، دما ، کلیفرم مدفوعی و کدورت در 9 ایستگاه و در طول 6 ماه به طور ماهیانه اندازه گیری شدند و مورد سنجش قرار گرفتند.
داده های حاصل از مطالعه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و در نهایت شاخص کیفی آب در طول رودخانه تجن با استفاده از نرم افزار ARC GIS پهنه بندی گردید. نتایج بدست آمده از بررسی و تحلیل داده ها نشان می دهد که وضعیت کیفی رودخانه در سرشاخه از وضعیت مناسبی برخوردار است و به تدریج با عبور از مناطق کشاورزی , صنعتی , شهری و روستایی و در نتیجه افزایش آلودگی های مختلف از کیفیت رودخانه کاسته می شود.
-1مقدمه و هدف
توسعه شهرنشینی و افزایش آلودگی ناشی از تخلیه انواع فاضلاب های شهری, صنعتی وکشاورزی, شیرابه محل های دفن زباله موجب تغییر وتنزیل کیفیت آبها شده است. بنابراین همزمان با نیاز شدید به استفاده از منابع آب در دسترس, ضرورت توجه به حفاظت از آن در مقابل آلودگی احساس می شود. از این رو پایش کیفیت این منابع یکی از وظایف مهم در حیطه مدیریت محیط زیست محسوب می گردد.
این مسئله در کشور ایران متأسفانه به دلیل توجه بیشتر مطالعات مدیریت منابع آب بر مسائل کمی نسبت به مسائل کیفی از وضعیت بحرانی تری برخوردار است. توجه کافی نداشتن به تأثیرپذیری شدید کیفیت آب از کمیت آن و در حاشیه بودن مدیریت کیفی آب در غالب مطالعات جامع منابع آب امروزه باعث مشکلات زیست محیطی فراوانی در طول مسیر رودخانه ها و خصوصاٌ مناطق پایین دست آنها شده است. با توجه به مطالب ذکرشده و درک این واقعیت که کشور ایران درناحیه خشک ونیمه خشک قرارگرفته, لزوم مطالعات کیفی منابع آب و اهمیت دادن به این موضوع در غالب اعمال محدودیت های قانونی جهت ساماندهی کیفی هریک از رودخانه های کشور امری است که از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
همچنین به دلیل اینکه رودخانه تجن جهت مصارف مختلف و تخلیه آلاینده های متعدد به آن از اهمیت بالایی برخوردار بوده , ارزیابی کیفی آب این رودخانه ضروری به نظر می رسد. هدف از این مطالعه تعیین کیفیت آب رودخانه تجن بر اساس شاخص موسسه ملی بهداشت آمریکا و پهنه بندی آلودگی و ارائه تصویر صحیح از وضعیت کیفی این رودخانه توسط سامانه اطلاعات جغرافیایی - - GIS می باشد. پهنه بندی کیفی آبهای سطحی توسط سامانه اطلاعات جغرافیایی GIS باعث میگردد تاهرگونه تصمیم گیری مدیریتی که اثرات زیست محیطی آن بصورت مستقیم و یا غیرمستقیم متوجه آبهای سطحی باشد با آگاهی بیشتری اتخاذ گردد
-2تئوری و پیشینه تحقیق
پایش منظم رودخانه ها بصورت هدفمند و بر اساس برنامه ریزی وطراحی مناسب و سپس درجه بندی آن با روش شاخص کیفی, امکان دسترسی به تغییرات وتحولات کیفی وپیش بینی اقدامات کاهش آلودگی در حوزه آبریز رودخانه را برای مدیران ومسئولان فراهم می کند. در ذیل به نمونه هایی از سوابق مطالعات داخلی در زمینه بررسی کیفیت رودخانه بر اساس شاخص NSFWQI اشاره شده است:
سوده طهماسبی وهمکاران - 1389 - به تحلیل وضعیت فیزیکی,شیمیایی و میکروبی آب رودخانه گرگر با استفاده از شاخص کیفیت آب NSF پرداختند.بدین منظور از 10 ایستگاه تعیین شده بر روی رودخانه به مدت 6 ماه نمونه برداری شد وپارامترهای NO3 , TS, PO4, PH, DO, BOD دمای آب ,کدورت وکلیفرم مدفوعی مورد سنجش قرار گرفتند ونتایج حاصل با استفاده از شاخص کیفیت آب NSFWQI بررسی گردید.
نتایج محاسبه نشان داد که بطور متوسط ایستگاه ایستگاه چم فرج در پایین دست خروجی تعدادی از حوضچه های پرورش ماهی با عدد شاخص ,51/5 بدترین و ایستگاه بندمیزان شوشتر دربالادست وقبل از ورود پساب کاربری های مختلف با عدد شاخص 57/5 بهترین شرایط را نسبت به سایر نقاط رودخانه دارا بودند.دامنه تغییرات در ایسنگاه های مورد مطالعه از 48 تا60 در نوسان بوده وهمچنین رودخانه در فصل بهار نسبت به زمستان از وضعیت بهتری برخوردار بوده است.
گولفن باکان و همکاران - 2010 - به ارزیابی یکپارچه کیفیت رودخانه Kizilimak و محیط ساحلی اطراف آن پرداختند.این رودخانه بار بالایی از مواد غذایی ,فلزات کمیاب وسایر ترکیبات وعناصر را که ناشی از فعالیتهای انسانی در آبریز را,در خودجای داده است.
اهداف اصلی این تحقیق ,ارزیابی روند های مکانی وفصلی در محل خروج آب, مواد غذایی و فلزات کمیاب و نیز مقایسه داده ها با معیار کیفیت آب و رسوبات وبا شاخص های کیفی خاص همچون شاخص کیفیت آب , - WQI - شاخص کیفیت رسوبات - SQI - و شاخص وضعیت غذایی - , - TSIشناسایی فشارهای محیطی وارزیابی تأثیر بار ها بر محیطی ساحلی است. بدین منظور 9 ایستگاه در قسمت جریان اصلی رودخانه نزدیک به دریای سیاه به طور فصلی نمونه برداری شد.مقادیر محاسبه شده , NSFWQI و در مطابقت خوبی قرار داشتند و کیفیت آب رودخانه در سطح متوسط در نظر گرفته شد.
ریضوان رضا وهمکاران - - 2010 وضعیت کیفیت آب رودخانه با استفاده از شاخص کیفی آب - WQI - در ناحیه صنعتی اوریسا را مورد مطالعه قرار دادند.هدف از این تحقیق ارزیابی شاخص کیفیت آب - WQI - بر روی آب رودخانه حوزه Angul اوریسا می باشد.نمونه ها - n=12 - از نواحی مختلف رودخانه برهمانی و شاخه هایی که به آن میریزد,جمع آوری شدند.بالاترین مقدار WQI نمونه ها در فصل مونسون,89 و کمترین مقدار آن در فصل تابستان,50بوده است.اکثر نمونه های آب از نظر طبقه بندی شاخص کیفیت آب سازمان بهداشت ملی - - NSFWQI در حد متوسط بود.
Fabiano و همکاران در مطالعه ای در سال 2008 در برزیل بر روی رودخانه های ماکوکو و کیوکسادا شاخص NSFWQI را بررسی کردند. در این مطالعه نمونه برداری در طی 2 سال انجام گرفته و پارامترهای کیفی شامل: pH، هدایت الکتریکی، TS، کلیفرم های مدفوعی، فسفات، کدورت، اکسیژن محلول، BOD5، قلیائیت، رنگ، مس و مواد آلی مورد آنالیز قرار گرفته است.ایستگاه های مورد مطالعه در این طرح 17 ایستگاه بوده اند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که شاخص NSFWQI شاخص مناسبی جهت پهنه بندی طول این 2 رودخانه می باشد.
-3مواد و روشها
به منظور ارزیابی کیفیت آب رودخانه تجن با استفاده از شاخص NSFWQI از 9 ایستگاه نمونه برداری صورت گرفته و پارامترهای مورد نیاز شاخص NSFWQI اندازه گیری شد. نمونه برداری در 6 ماه انجام گردید. موقعیت ایستگاه های نمونه برداری در شکل 1 نشان داده شده است.
ایستگاه های مورد مطالعه در طرح مورد نظر:
ابتدا موقعیت کلی رودخانه با استفاده از نقشه های 1/25000 مورد بررسی قرار گرفت. 9 ایستگاه هیدرومتری عبارتند از:
-1 ایستگاه کرچا -2ایستگاه علی آّباد -3 ایستگاه پروریج آباد -4 ایستگاه سلیمان تنگه -5 ایستگاه واستان -6 ایستگاه ورند -7 ایستگاه ریگ چشمه -8 ایستگاه گرم رود -9 ایستگاه کرد خیل
شکل -1 موقعیت ایستگاه های مورد مطالعه در طول مسیر رودخانه تجن
