بخشی از مقاله
تحلیل و کاربرد تکنیکهای نوین شناسایی ریسک در پروژههای تونل سازی
چکیده
مدیریت ریسک به ویژه در پروژه های با حجم سرمایه گذاری بالا و دارای عواقب سنگین ناشی از شکست یا طراحی نادرست، مانند پروژه های ساخت تونل، از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است. یکی از مهمترین بخش های فرآیند مدیریت ریسک در پروژه ها، شناسایی ریسکاهای مؤثر بر پروژه به منظور کنترل و مدیریت هرچه بهتر آنهاست، در این تحقیق کوشیده شده است تا ضمن معرفی تکنیکها و روش های شناسایی ریسکاها، به کمک روش ها و تکنیکهای نوین به شناسایی و معرفی جامع ریسک های پروژه های تونل سازی پرداخته شود و در نهایت کاربرد روش ساختار شکست ریسک (RBS) در مدیریت ریسک پروژههای تونلسازی واکاوی گردد.
مقدمه
فرایند مدیریت ریسک یکی از مهمترین و شاید مهمترین بخش مدیریت پروژه می باشد بطوریکه مطابق برخی تفکرها و نگرش های نوین مدیریت ریسک را اساس و جوهره مدیریت پروژه دانسته اند (۱). به ویژه پروژه های تونلسازی که به دلیل ماهیت ساختاریشان (عدم شناخت کافی از وضعیت زمین، شرایط پیرامونی و عدم قطعیتهای مرتبط با آن که در بسیاری موارد منجر به خسارتهای سنگینی می شود) در مقایسه با پروژههای مشابه، همواره با درصد بالایی از ریسکا همراه می باشند. مدیریت درست و به موقع این ریسک ها موجامبا حداقل کردن احتمال وقوع یا اثر پیامدهای منفی بر اهداف پروژه میگردد (۲). در این میان شناسایی ریسک ها به عنوان بخشی از فرایند مدیریت ریسکا از اهمیتی ویژه برخوردار است و شاید بتوان گفت که مهمترین بخش مدیریت ریسک را شامل میگردد؛ چراکه در واقع با شناسایی درست و به موقع ریسک هاست که موفقیت یک فرایند سیستماتیک مدیریت ریسک تا حد زیادی تضمین میگردد. در این تحقیق کوشیده شده است تا ضمن معرفی جامع تکنیکها و روشهای شناسایی ریسکاها، به کمک روشها و تکنیکهای جدید به شناسایی و معرفی ریسک های پروژههای تونل سازی پرداخته شود.
مفاهیم ریسک و مدیریت ریسک
پروژه ریسک تابعی است که احتمال و اندازه خسارت را تعیین می کند (۳)، ریسکا پروژه را چنین تعریف کرده اند: مفاهیمی از رخدادهای نامعلوم مهم که سطح دست یافتن به عملکردهای مورد انتظار پروژه را مشخص می کند. مدیریت ریسک پروژه، هنر و علم تشخیص، تعیین و واکنش به ریسک پروژه، در سرتاسر طول یک پروژه برای حفظ روند رسیدن به اهداف پروژه می باشد (۳).
چرخه عمليات مديريت ريسک
چرخه عملیات مدیریت ریسک در شکل ۱ نشان داده شده است.
از طرف موسسه مدیریت پروژه' «مدیریت ریسک» به عنوان یکی از هشت سطح اصلی «کلیات دانش مدیریت » معرفی شده است
(۴). در این تعریف، مدیریت ریسک پروژه به مراحل برنامه ریزی، شناسایی ریسک، اندازهگیری و تحلیل ریسک، ارائه پاسخ (عکس العمل در مقابل ریسک) و کنترل ریسک تقسیم شده است (۵).
بررسی تکنیکهای شناسایی و تعیین ریسک
مرحله شناسایی و تبیین ریسک موضوع شناسایی ریسک به عنوان بخشی از فرآیند مدیریت ریسک، شناسایی و مستند سازی ریسکههایی است که احتمال میرود یک پروژه در طول حیات خود با آنها روبرو گردد. پس از تعریف اهداف و برنامه ریزی فرآیند مدیریت ریسک، گام بعدی شناسایی حوزه های ریسک و عدم قطعیت است که از دستیابی به هداف و مقاصد پروژه جلوگیری می کند. برخی از صاحبنظران، شناسایی ریسک را سخت ترین و مهم ترین بخش از فرآیند مدیریت ریسک دانسته اند؛ چرا که اگر نتوان ریسک را شناسایی کرد، گامهای بعدی بی اثر میگردد و نمیتوان راهکار احتمالی مناسبی اتخاذ نمود. مرحله شناسایی ریسک، واقعه ای نیست که یک بار رخ دهد بلکه فرآیندی پيوسـاتنه است و تکرار آن بستگی به سطح ريسکا پروژه و زمان بندی جلسات دارد. باید از گذشته آموخت. دستیابی به دادههای مفهومی و ادراکی بر مبنای تجربیات داخلی و خارجی پروژه، بسیار ارزشمند است. این اطلاعات بایستی از گزارش های نهایی پروژه ها قابل حصولی باشند (۶). روش های شناسایی ریسک را می توان در دو دسته روش های سنتی و مرسوم (شکل ۱) و روش های نوین (شکل ۲) تقسیم بندی نمود. روش های سنتی شناسایی ریسک، نمیتوانند محدوده و مراحل فرآیند مدیریت ریسک را که دقت و توجه کافی میطلبد؛ پوشش دهند (۷). کاربرد تکنیکهای نوین شناسایی ریسک مبتنی بر تصمیم گیری گروهی و بهره گیری از تجربیات، نظرات و تخصص خبرگان منجر به نتایج ذیل میگردد (۷ و ۸ و ۹). اتخاذ تصمیمات استراتژیک در حوزه مدیریت ریسک پروژه آفریدن و یرانگیختن "ایدهها" در اعضای گروه تصمیم گیری مدیریت ریسک نتیجه گیری و استخراج "ایدهها" از قضاوت خبرگان و متخصصان این حوزه ساختاردهی نظام مند به اطلاعات عدم قطعیت ها مدل سازی یا شبیه سازی به منظور حل مسئله شناسایی ریسک توصیف و تبیین دقیق اهداف مدیریت ریسک تشریح ساختار پویای سیستم مدیریت ریسک پروژه تشخیص برتری و اولویت بندی عناصر تاثیر گذار بر اهداف پروژه ها با اعمال تغییرات در صورت لزوم بر عناصر سیستم شناسایی ریسک به منظور پویایی هرچه بیشتر آن در ادامه به معرفی تکنیکهای جدید شناسایی ریسک می پردازیم که به علت حجم زیاد مطالب در این باره صرفاً به معرفی اجمالی أنها بدس بن ۵ شده است.
تصمیم گیری گروهی
استفاده از نظریات چندین تصمیم گیرنده به جای یک تصمیم گیرنده، مسلما موجب پیچیدگیهای زیادی در تجزیه و تحلیل یک تصمیم خواهد شد؛ دلیل این امر نه تنها دسترسی به توافق جمعی در اولویتبندی گزینه ها (یا عوامل موثر بر یک معلول) خواهد بود، بلکه علل دیگری مانند تعارضات ممکن در بین اعضای گروه تصمیم گیرندگان و برخوردار بودن احتمالی آنها از اهداف و معیارهای مختلف باعث پیچیدگی موضوع می گردد (۹)، تقسیم بندی تکنیکهای مبتنی بر تصمیم گیری گروهی در شکل ۳ آورده شده است.
- گروه تصمیم گیرندگان
این گروه متشکل از خبرگان یا تصمیم گیرندگان (کارشناسانی) است که در مورد مسئله مورد بررسی، دارای علائق و وجوه مشترک بوده و همگی تمایل به حل آن دارند. گروه تصمیم گیری ممکن است از مدیران یک سازمان، سازمان های مختلف، مدیران ارشد پروژه، اعضای تیم پروژه، سهامداران و ذینفعان پروژه باشند.
- اختلافا یا اشتراک در اهداف تصمیم گیری
شاخص ها و اهداف ممکن در حل مسئله موجود می تواند برای هر فرد تصمیم گیرنده .3 گروه تصمیم گیرندگان با اهداف افراد دیگر متفاوت، مشترک و یا با برخی از آنها مشترک و با بقیه دارای اختلاف باشد.
- تعارض در بین شاخص ها (کمی یا کیفی)
شاخص ها یا اهداف موجود برای تصمیم گیری، ممکن است در تعارض با یکدیگر باشد.
- جبرانی یا غیر جبرانی بودن شاخص ها
تبادل در بین شاخص های تصمیم گیری ممکن است از نظر تصمیم گیرندگان مجاز بوده و یا غیرممکن باشد، به طوری که تکنیکاهای تجزیه و تحلیل براساس این ویژگی نیز قابل تغییر خواهند بود.
- استقلال یا عدم استقلال آماری در بین شاخص ها
گزینه های موجود در تصمیم گیری می بایست الزاما نسبت به یکدیگر مستقل باشند، در حالی که شاخص ها یا اهداف موجود برای آن مسئله ممکن است از نظر آماری نسبت به یکدیگر دارای استقلال خطی باشند یا نباشند. البته بهتر است که شاخص های موجود برای تصمیم گیری نیز نسبت به یکدیگر دارای استقلال خطی باشند.
ساختار شکست ریسک:(Risk Break Down Structure)
از آنجائیکه روش ساختار شکست ریسک ابزار موثری جهت شناسایی هدفدار و طبقه بندی شده ریسک ارایه می دهد در این تحقیق از این روش استفاده شده است. RBS در واقع یک ساختار سلسله مراتبی از ریسکاهای پروژه است. RBS پتانسیل آن را دارد که به عنوان یک ابزار قوی در جهت فهم ریسک های پروژه به خدمت گرفته شوند. RBS می تواند در جهت فهم چگونگی توزیع ریسک در فازهای مختلف یک پروژه، کمک کرده و زمینه را جهت مدیریت موثر ریسکا فراهم سازد.
در واقع RBS از همان ایده ی WBS نشأت میگیرد که هم اکنون به بزرگترین ابزار مدیریت پروژه مبدل شده است. در عمل همان خصوصیات را هم نشان میدهد، یعنی گستره ی کار را مشخص کرده و به علاوه، کار را هم تعریف میکند. به این ترتیب همان طور که WBS ها، پایه و اساسی. بسیاری از ابعاد مدیریت پروژه را تشکیل می دهند، RBS ها می توانند برای ساختاردهی و هدایت پروسه ی مدیریت ریسک به کار گرفته شوند، سطح اول RBS میتواند به عنوان یک ابزار مناسب جهت تهیه لیست ریسک ها، مورد استفاده قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود که تمام ریسک های پروژه، در فاز شناسایی ریسکها، پوشش داده شدهاند، این کار از طریق روشهای مختلف می تواند صورت گیرد. مثلا طی جلسات ngآBrain StOTC0 و یا یک WorkShop شناسایی
