بخشی از مقاله
چکیده
حدود 50 سال از پیدایش، تکوین و کاربرد سیستم های مدون و منظم برنامه ریزی و کنترل پروژه و همچنین مدیریت پروژه می گذرد و کار توسعه، تکمیل و بهره برداری از این سیستمها و روش ها همچنان ادامه دارد. هدف مهم و کار اصلی سیستم های برنامه ریزی و مدیریت پروژه - نظارت - ، دستیابی به هدفهای برنامه، طرح پروژه از راه بهینه نمودن مدت زمان، هزینه ی اجرا و کیفیت نتایج پیش بینی شده یا مورد انتظار آنهاست. بدین جهت، ابزاری موثر و کارامد برای مدیریت برنامه، طرح و پروژه می باشد. طرح ها و پروژه ها در هر کشوری، همچون چرخ هایی برای تحرک ماشین رشد و توسعه ی اقتصادی - اجتماعی به شمار می آیند.
یکی از بهترین روش ها برای تسریع در انجام پروژه های تونل سازی از قبیل خطوط مترو، فاضلاب، خطوط انتقال برق و ... اجرای تونل به روش حفاری مکانیزه توسط دستگاه حفار مکانیزه می باشد. برای اینکه بهترین بازدهی را در مراحل اجرای تونل به این روش شاهد باشند احساس نیاز به یک مدیریت سازمان یافته و منطقی وجود خواهد داشت. متأسفانه تاکنون در بحث های مدیریت ساخت پروژه های مکانیزه شهری از ابتدای شروع پروژه برنامه ریزی صحیح و تفکیک کارها بدرستی در کشور صورت نپذیرفته است.
همین امر سبب اتلاف انرژی و هزینه مازاد برای پروژه ها بوده و همچنین بدلیل عدم مدیریت صحیح زمان پروژه ها به درازا کشیده شده است. رتبه بندی ریسکهای یک پروژه به ویژه زمانی که تعداد عوامل ریسک زا افزایش مییابد به عنوان بخشی مهم از فرایند پیچیده مدیریت ریسک محسوب میشود. در این تحقیق نخست ساختار جامعی از ریسکهای اصلی پروژههای تونلسازی در قالب 17 دسته اصلی و بیش از 150 زیر سطح تهیه خواهد شد و سپس این ریسکها در عملیات تونلسازی شهری تونل نیایش در شمال شهر تهران رتبه بندی خواهد شد.
-1 مقدمه
امروزه سرمایه گذاری در پروژه ها به شدت تحت تاثیر ریسک بوده و تصمیم گیری جهت تامین مالی با در نظر گرفتن ریسک و مدیریت آن اتخاذ می شود. مدیریت ریسک مجموعه فرآیندهای لازم برای شناسایی، تجزیه و تحلیل و واکنش در مقابل یک پروژه به منظور بیشینه کردن نتایج وقایع مثبت و کمینه کردن پیامدهای وقایع ناگوار و منفی است که می تواند روی اهداف اصلی پروژه تاثیر بگذارد. مدیریت ریسک در مجموع به شناسایی ریسک های پروژه، ارزیابی آنها و اطلاع از اولویت هر کدام از این ریسک ها و اتخاذ استراتژی مناسب در پاسخگویی به این ریسک ها اطلاق می شود. یکی از گام های اساسی در فرایند ریسک ارزیابی و رتبه بندی ریسک ها می باشد. یکی از بهترین روش ها جهت شناسایی و طبقه بندی ریسک ها ایجاد یک ساختار شکست ریسک 1 RBSمی باشد.
طراحی و اجرای پروژه های ساخت تونل مستلزم صرف سرمایه قابل توجهی بوده و ازجمله پرمخاطره ترین پروژه ها به شمار می روند . این مسئله عمدتا به عدم شناخت کافی از وضعیت زمین، شرایط پیرامونی و عدم قطعیت های مرتبط با آن در طراحی و اجرای این پروژه ها باز می گردد. شناسایی عوامل ریسک زا و آگاهی از میزان و نوع تاثیرات و ارزیابی ریسک ها از یک سو و رتبه بندی درست آنها از سوی دیگر به عنوان بخشی از فرایند پیچیده مدیریت ریسک، گامی اساسی در جهت ارزیابی صحیح و پاسخ دهی به موقع و مناسب به این ریسک ها و موجب کاهش زیان در نتیجه این رویدادها می باشد.
رتبه بندی موسوم عمدتا توسط قضاوت های مهندسی و تحلیل های کیفی صورت می گیرد که از اعتبار کافی برخوردار نیستند . برای رتبه بندی ریسک های پروژه به ویژه زمانی که تعداد عوامل ریسک زا افزایش می یابد، استفاده از روش های تصمیم گیری چند شاخصه می تواند راهگشا باشد.
تاکنون مدل های فراوانی از قبیل PRMA، BOHEM، ALARM، SHAMPO،PMBOK در زمینه مدیریت ریسک ارائه گردیده است هرچند که این مدل ها به هدف یکسانی - پرداختن به ریسک های پروژه - طراحی شده اند اما باید توجه داشت که تفاوت های قابل توجهی بین آنها وجود دارد. برخی از این مدل ها به تفصیل ریسک های پروژه می پردازند و با فاز های خود ریزترین مسائل را مورد توجه قرار می دهند ،این در حالی است که برخی از این مدل ها نگاهی کلی بر فرایند دارند و با تعداد فازهای کمتری - که معادل فازهای ارائه دهنده یکی از مهمترین و کامل PMBOK ریزتر است - فرایند را مدیریت می کنند.
استاندارد بین المللی ترین مدل ها در زمینه مدیریت ریسک می باشد که به شرح مختصر آن می پردازیم راهنمای مدیریت پروژه PMBOK مدیریت پروژه را در قالب نه فرایند مورد بررسی قرار می دهد که بند هشتم آن مدیریت ریسک است. این راهنما در هریک از بندهای نه گانه ،فرایند مربوطه را در قالب ورودی ها ،تکنیک ها و ابزار خروجی ها مورد اشاره قرار می دهد. طبق استاندارد PMBOK فرایند مدیریت ریسک دارای شش مرحله به شرح زیر است :
1. برنامه ریزی مدیریت ریسک
2. شناسایی ریسک
3. تجزیه و تحلیل کیفی ریسک
4. تجزیه و تحلیل کمی ریسک
5. برنامه ریزی پاسخ به ریسک
6. کنترل و باز بینی ریسک
برنامه ریزی مدیریت ریسک یکی از مهمترین مراحل در اجرای فرایند مدیریت ریسک می باشد . چرا که چارچوب کلی کار در این مرحله مشخص می شود و هرگونه بی دقتی و یا تشخیص نادرست در این مرحله می تواند منجر به عدم موفقیت سیستم در مرحله اجرا گردد. تصمیم گیری درباره نحوه نگرش به برنامه ریزی و 4 فرایند برنامه ریزی مدیریت ریسک نشان - مدیریت ریسک در پروژه در این مرحله انجام می شود. در شکل 1داده است.
یکی از مهمترین مهم مدیریت ریسک ،شناسایی و ارزیابی پتانسیل ریسک ها در پروژه است. تلاش برای شناسایی تمامی ریسک ها زمان بر و مشکل است و تلاش برای بررسی تمامی ریسک ها به شکست منجر می شود. اما شناسایی ریسک های پرخطر در صنعت ساخت و ساز مهم می باشد . تحقیقات زیادی در این زمینه در کشورهای آمریکا ،کویت ،هنگ کنگ ،چین ،هند ،تایوان و ... انجام شده است. -
محاسبه احتمال و یا نتیجه ریسک که به عنوان امتیاز ریسک برای آن نتیجه نشان داده می شود. یک خطر ممکن است توسط چندین عامل متفاوت حادث شود و ممکن است نتایج مختلفی نیز داشته باشد . تا زمانی که ارزیابی کیفی ریسک برای درک و مدیریت ریسک مفید باشد از آن استفاده می شود و گرنه روش های کمی تحلیل ریسک به کار گرفته می شوند. تحلیل ریسک در سه مرحله انجام می گیرد
مرحله اول: در این مرحله میزان تاثیر هریک از فرصت ها و تهدیدها بر اهداف پروژه و احتمال وقوع هریک از آنها به دست می آید . در این مرحله از فرایند مدیریت ریسک ،میزان تاثیر بر اهداف پروژه به صورت حدودی و در دسته های سه گانه - کم ،متوسط ،زیاد - پنجگانه - خیلی کم، کم ،متوسط ،زیاد ،خیلی زیاد - تعیین می شود . جهت مشخص شدن میزان تاثیر هر یک از فرصت ها و یا تهدیدها بر اهداف پروژه و قرار دادن آنها در یکی از دسته های تعیین شده باید به تعریف حدود این دسته ها اقدام شود. احتمال وقوع فرصت ها و یا تهدیدها نیز در دسته های سه گانه و یا پنج گانه دسته بندی می شود .در جدول یک دسته بندی پنج گانه احتمال وقوع فرصت ها و یا تهدیدها آورده شده است.
حال با توجه به این دو عامل می توان درجه اهمیت هریک از فرصت ها یا تهدیدها را به دست آورد بدین ترتیب ماتریس احتمال اثر به دست می آید که احتمالات در یک سمت و اثر آن بر روی اهداف پروژه در سمت دیگر 2 نمونه ماتریس احتمال - اثر - قرار دارد. در این ماتریس هر سلول برابر حاصل ضرب اثر در احتمال می باشد 1 آورده شده است.
خروجی اولین مرحله ،سطح هریک از فرصت ها یا تهدید هاست . از آنجا که خروجی این مرحله شامل محاسبات دقیق زمان و هزینه انجام پروژه نمی باشد . این مرحله را تحلیل کیفی ریسک می نامند. مرحله دوم : در مرحله اول کلیه فرصت ها و تهدیدها شناسایی و دسته بندی شدند ،ولی هنوز میزان تاثیر دقیق هر یک بر اهداف پروژه مشخص نشده و برنامه پروژه هنوز به حالت احتمالی در نیامده است
