بخشی از مقاله
چکیده
عموماً در کشور های در حال توسعه از بین مدهای مختلف حمل و نقلی، به حمل و نقل جاده ای بعلت وجود زیر ساخت های بیشتر توجه بیشتری می گردد. تونل ها به عنوان جزوی از ابنیه راهها که خصوصاً در نواحی کوهستانی مورد استفاده بیشتری دارند، تاثیر قابل توجهی بر ایمنی راهها خواهند گذاشت. شرایط رانندگی در تونل به علت محدودیت هایی نظیر تغییرات وضعیت روشنایی، محدودیت قدرت مانور، محدودیت عرض و... اثرات عملکردی ویژه ای را به راننده القاء مینمایند.
مسئله ایمنی و کنترل شرایط پس از وقوع تصادف در داخل تونل نیز از جمله مسائلی است که در کشور های توسعه یافته بر آن تمرکز ویژه ای شده و تمهیدات خاصی در نظر گرفته شده است. این در حالی است که در کشورهای در حال توسعه نه تنها به این امر بلکه به طراحی با حداقل تجهیزات مورد نیاز در تونل های راه توجهی نشده است.
در این پژوهش به شناخت و اولویت بندی عوامل تاثیر گذار بر سطح ایمنی جریان ترافیک داخل تونل پرداخته شده است. عوامل موثر در سه طبقه انسانی، راه و محیط اطراف آن و وسیله نقلیه بررسی و هرکدام از این سه شاخص اصلی شامل زیرمعیارهای مختلفی هستند که به هریک توسط یک روش اولویت بندی امتیازی تخصیص داده شده است.
نتایج مشخص نمودند که سه عامل هوشیاری راننده، عدم استفاده ازسرعت غیر مجاز و رعایت سرفاصله بین وسایل نقلیه از طبقه انسانی و سه عامل یخبندان، روشنایی و وجود خط اضطراری از طبقه جاده و عامل نقص فنی قطعات مربوط به وسیله نقلیه در تونل بیشترین تاثیر را در ایمنی جریان ترافیک داخل تونل دارند. بمنظور معرفی شاخصی که بیانگر سطح ایمنی تونل باشد، از رابطه ای که شامل همه معیارهای تاثیرگذار است استفاده گردید و پس از انجام مطالعه موردی عدد شاخص ایمنی به تونل های مختلف تعلق گرفت.
مقدمه
از میان چهار مد اصلی حمل و نقل جادهای، ریلی، هوایی و دری ایی، سفرهای صورتگرفته از طریق مد جادهای، بیشترین تأثیر را در بروز خطرات ناشی از تصادفات برای کاربران دارا هستند. در نیم قرن اخیر با گسترش زندگی ماشینی و افزایش روز افزون ترافیک در شهرها و جاده ها، به سرعت بر تعداد و شدت تصادفات ترافیکی افزوده شده است. پیشرفت فناوری وسایل نقلیه و پیشی گرفتن آن از موازین متناسب با ایمنی در جاده های قدیمی موجب گسترش پدیده ی خطرناک تصادفات جاده ای شده، به طوری که هم اکنون به یکی از علل عمده مرگ و میر در دنیا تبدیل گردیده است.
در طی سالیان اخیر و با توجه به رشد روزافزون جمعیت در زمینه تولیدات خودرو و به تبع آن توسعهی راهها، تقاضای مدهای مختلف حمل و نقلی و تردد درون و برون شهری رشد فزاینده ای داشته است که در نتیجه آن حوادث ترافیکی به یکی از معضلات مهم در بخش حمل و نقل مبدل شده است.
از این رو عوامل خودرو، راه و شرایط محیطی به همراه عامل انسانی، بطور ترکیبی و یا مجزا سبب شده است تا آمار تصادفات جاده ای نرخ بالایی داشته باشد. آنچه مسلم است جهت حل هر مسئله و پدیده منفی مرتبط با آن، ابتدا باید خود مسئله در ابعاد مختلف مورد شناسایی و تحلیل قرار گیرد. در ادامه هر چه عوامل موثر بر آن مسأله شناسایی گردند و وزن اثرگذاری آن عوامل مشخص تر شود امکان ارائه راهکار بهینه افزایش می یابد. بنابراین اولین قدم در جهت کاهش وقوع حوادث رانندگی و صدمات و خسارات زیانبار ناشی از آن، آشنایی کامل با عوامل موثر در بروز این مسئله و سپس تلاش به منظور ارائه بهترین راهکار در جهت رفع یا کاهش اثرات سوء، این عوامل می باشد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
تونل ها نیز بعنوان ابنیه فنی جاده ها نقش تاثیرگذاری بر ایمنی حمل و نقل جریان ترافیک عبوری ایفا می کنند. مطالعات متعددی در مورد ایمنی تونل ها بصورت پیشگیری از بروز تصادف و اقدامات پس از وقوع تصادف صورت گرفته که بیانگر اهمیت توجه به ایمنی ابنیه جاده می باشد.
معمولاً تونلها از نظر مشخصات فیزیکی از سایر بخشهای مسیر متفاوت است. اغلب سازه ی تونل از جاده ی منتهی به آن باریکتر و محدودتر است و به همین دلیل برخی از ویژگی ایمنی را همانند شانه ی عریض شامل نمیشود. به دلیل اینکه تونل ها یکی از اجزای حیاتی سیستم حمل و نقل جهت عبور از زیر موانع ترافیکی می باشد و مسیر های زیادی به آنها منتهی میگردد؛معمولاً حجم ترافیک بالایی را از خود عبور میدهند. اگرچه تاکنون اطلاعات کمی در مورد تصادفات در محدوده تونلها منتشر شده است اما بدیهی است که خصوصیات فیزیکی و عملکردی غیر معمول تونلها بر شدت خطر حوادث وسایل نقلیه و نوع تصادف اثرگذار است
در سال 1390 در تحقیقی بر روی تونل های محور کرج – چالوس شش عامل به عنوان مهمترین عوامل در ایمنی محدوده ی تونل های راه مشخص شدند که عبارتند از:
روشنایی: وزن0,338 قوس: وزن0,254 علائم افقی: وزن0,145
علائم عمودی: وزن0,119 زهکشی: وزن0,079 روسازی: .0,066
سپس به هر معیار در تونل نمره ای از 1 تا10 داده میشود که با ضرب در وزن هر معیار و جمع با معیار های دیگر نمره ی نهایی را نتیجه میدهد. هرچه این عدد نهایی مقدارش بیشتر بوده تونل ایمن تر می باشد و بالعکس
در سال 1391 طی مطالعه ای عوامل موثر به طور کلی به هفت گروه اصلی تقسیم شده اند:-1 هندسه تونل و راه -2 مدیریت و پایش ترافیک -3 سیستم های مدیریت خدمات اضطراری و امداد و نجات -4 مقاومت در برابر آتش سوزی - 5 سیستم ارتباطی -6 تهویه -7 سیستم روشنایی و تامین برق که هریک از گروه های فوق خود دارای زیر عامل هایی هستند. در سایر زمینه ها، همانند نمره - بهترین10 و بدترین - 0 مشابه تحقیق قبل می باشد.[
در سال 1392 در تحقیقی بر روی تونل های محور کرج – چالوس پنج عامل به عنوان مهمترین عوامل در ایمنی محدوده ی تونل های راه مشخص شدند که عبارتند از:
شاخص سیستم های ایمنی:وزن 0,174 شاخص روشنایی: وزن 0,145
شاخص مشخصات فیزیکی و طرح هندسی: وزن 0,503 شاخص علائم و تجهیزات: وزن 0,095 شاخص تهویه:وزن 0,084
با توجه به تعداد قابل توجه محورهای کوهستانی در ایران و به تبع آن وجود تونل در این محورها، مطالعه در مورد عوامل تأثیرگذار بر بروز تصادفات در محلهایی که شامل تونل میشوند ضروری بنظر میرسد. لذا همگام با ازدیاد تونلهای جاده ای و افزایش تعداد وسایل نقلیه عبوری مسئله ایمن سازی تونل ها در دستور کار وزارت راه و ترابری قرارگرفته است.
در این تحقیق با توجه به منابع موجود و مذاکرات با مسئولین مرتبط با مسأله ایمنی تونل، عوامل تاثیرگذار بر ایمنی تونل های برون شهری محور کوهستانی هراز شناسایی و پس از اولویت بندی به روش سلسله مراتبی اقدام به توسعه مدل شاخص ایمنی تونل گردید. نتایج حاکی از آن است که مهمترین عوامل تاثیر گذار بر ایمنی تونل ها از منظر جاده ای و محیطی، انسانی و وسیله نقلیه بوده اند. از منظر عامل انسانی سه عامل هوشیاری راننده، عدم استفاده ازسرعت غیر مجاز و رعایت سرفاصله بین وسایل نقلیه از طبقه انسانی و سه عامل یخبندان، روشنایی و وجود خط اضطراری از طبقه جاده و عامل نقص فنی قطعات مربوط به وسیله نقلیه در تونل بیشترین تاثیر را در ایمنی جریان ترافیک داخل تونل داشته اند. مدل توسعه یافته شامل 13 متغیر تاثیرگذار بر ایمنی تونل های مناطق کوهستانی بوده است که حداکثر مقدار آن 2,28 می باشد.
روش تحقیق
به طور کلی متدولوژی هر تحقیق بر پایه هدف آن بنا شده است. برای انجام این تحقیق از روش های مختلفی استفاده می شود، از جمله مطالعه منابع موجود اعم از مقالات و کتب فارسی و انگلیسی و کسب اطلاعات کافی در مورد عوامل تاثیرگذار برایمنی جاده در پل و اولویتبندی هریک ازعوامل به نسبت تاثیرشان برایمنی سفر و در نهایت با استفاده از فرم ثبت تصادفات و بررسی آمار تصادفات تونل ها، پارامتر های مؤثر در ایمنی تونل ها انتخاب می گردد، با انتخاب جامعه آماری موجود نمونه های آماری مختلف بررسی می گردند.
با مطالعه موردی تونل های محور هراز و تعیین پارامتر های مؤثر در ایمنی تونل ها و اخذ آمار تصادفات، بدنه و ساختار مورد نظر برای تحقیق تشکیل می شود و با تولید پرسشنامه های کاربردی طبق روش اولویت بندی سلسله مراتبی و سنجش نظریات کارشناسان این فن، شاخص ارزیابی ایمنی تعیین می گردد و در رابطه با آمار شاخص که یک ضریب کمی است ارائه می گردد. توسط روش اولویت بند ی سلسله مراتبی در یک سطح و تحلیل تصادفات و پارامتر های مؤثر بر آن، به وسیله وزن دهی به پارامتر ها و ارائه شاخص ارزیابی ایمنی تونل ها، در نهایت ایمنی تونل های مورد مطالعه به عنوان یک نتیجه ارزیابی و مورد بهره برداری قرار می گیرد. در مرحله پایانی که آخرین مرحله از کار تحقیق یعنی مرحله تجزیه و تحلیل اطلاعات می باشد، اطلاعاتی را که طی مراحل اول و دوم از طریق منابع کتابخانه ای و مطالعات میدانی به دست آمده اند، در چارچوب موضوع تحقیق قرارداده به بررسی و تجزیه و تحلیل آن می پردازیم.
تعیین شاخص ها و گزینه های تاثیر گذار بر ایمنی ترافیک تونل در جهت تعیین شاخص ها و پارامترهای مؤثر بر ایمنی تونل و نیز پارامترهای تأثیر گذار بر تعداد و نوع تصادفات رخ داده و محتمل بر وقوع با توجه به بازدیدهای میدانی و نیز بررسی مبانی نظری در کنار مطالعات گذشته مورد بررسی قرار گرفته شده، برخی شاخص و پارامترها انتخاب شده اند. پس از پس از بحث و بررسی های زیاد با کارشناسان حوزه تصادفات پلیس راه و متخصصان راه و حمل ونقل لیستی از عوامل موثر بر ایمنی ترافیک در تونل های راه تهیه گردید که در سه دسته کلی انسان، راه و محیط پیرامون، وسیله نقلیه طبقه بندی شدند. این سه شاخص اصلی هر کدام بررسی و تحلیل شده و پس از حذف عواملی که باهم همپوشانی داشتند یا دارای اهمیت نسبی کمی بودند، به گزینه هایی به شرح ذیل تقسیم شده است :
-1انسان روشن بودن چراغ وسایل نقلیه
رعایت فاصله بین وسایل نقلیه داخل تونل سرعت غیر مجاز
سبقت غیر مجاز و انحراف به چپ هوشیاری راننده - عدم اختلال در قوای محرکه مانند مواد مخدر-خستگی و..... - مهارت راننده
میزان آشنایی به مسیر سن راننده جنسیت راننده
-2 راه و محیط اطراف آن
درصد وسایل نقلیه سنگین در ترافیک عبوری - عملکرد ترانزیتی-مسافری – ترکیبی - وضعیت کیفیت و نوع روسازی در تونل روشنایی داخل تونل تهویه تابلو و علائم ترافیکی
دوربین کنترل سرعت عرض سواره رو راه تونل با جریان یکطرفه
تعداد خط در مسیر رفت یا برگشت لاینینگ - نوع پوشش و روشنایی جداره - شیب طولی تونل طول تونل فاصله دید توقف
قوسهای افقی - شعاع - دور یا بربلندی – فاصله دید - زهکشی مناسب آب های سطحی جاده در تونل وجود خط اضطراری - افزایش یک خط عبور به عرض راه - یخبندان و وجود مواد روغنی بر سطح راه
-3 وسیله نقلیه
نقص فنی قطعات مشخصات فنی - بروز بودن وسیله نقلیه -
ابعاد وسیله نقلیه - از لحاظ اندازه -
شاخص های ایمنی تونل در جاده های برون شهری:
طول تونل درصد وسایل نقلیه سنگین - عملکرد ترانزیتی- مسافری-ترکیبی -
وضعیت کیفیت و نوع روسازی در تونل روشنایی در تونل تهویه در تونل
وجود تابلو و علائم ترافیکی و تجهیزات ایمنی در تونل وجود دوربین کنترل سرعت در تونل عرض سواره رو راه در تونل جریان یکطرفه در تونل
تعداد خط در مسیر رفت یا برگشت وجود قوس افقی - شعاع قوسدِوِر- یا بربلندی- فاصله دید -
لاینینگ - آب بند بودن- روشنایی جداره تونل -
شیب طولی تونل سیستم زهکشی در تونل
وجود خط اضطراری - افزایش یک خط عبور به عرض راه - یخبندان و وجود مواد روغنی بر سطح راه اولویت بندی به روش سلسله مراتبی
با توجه به معیارها و زیر معیارهای بدست آمده برای پژوهش، فرم پرسشنامه مقایسه زوجی با توجه به هر معیار تشکیل شد که بوسیله 30 خبره در زمینه حمل و نقل، راه و ترابری و پلیس راه پاسخ داده شد. با توجه به نتایج بدست آمده ماتریس های مقایسات زوجی تشکیل داده می شوند.
تشکیل ماتریس مقایسات زوجی شاخص های انسان - راه و محیط پیرامون- وسیله نقلیه:
شاخص های اصلی انسان، راه و محیط پیرامون آن ، وسیله نقلیه را دو به دو باهم مقایسه نموده و به آنها امتیاز می دهیم. بطور نمونه اگر شاخص انسانی در مقایسه با راه امتیاز x را گرفت آنگاه شاخص راه معکوس آن امتیاز یعنی 1/xرا نسبت به شاخص انسان خواهد گرفت.
جدول:1 ماتریس مقایسات زوجی شاخص های انسان - راه و محیط پیرامون- وسیله نقلیه
ماتریس مقایسات زوجی بدست آمده برای محاسبات وزن نسبی و نهایی باید نرمال گردد. روند محاسبه وزن نسبی و نهایی بصورت زیر است:
ابتدا حاصل جمع هر ستون محاسبه می گردد. سپس هر عنصر در ماتریس زوجی را به جمع ستون خودش تقسیم کرده تا ماتریس زوجی نرمالیزه شود.مقدار میانگین هر سطر در ماتریس نرمالیزه را محاسبه می شود. وپس ازمحاسبه ماتریس نرمالیزه و میانگین هر سطر وزن نسبی هر معیار را به دست آمده و در نهایت وزن نهایی هر گزینه را با فرمول زیر محاسبه می شود.
- 1 - - وزن آن معیار×وزن گزینه نسبت به معیار - =وزن نهایی هرگزینه
جدول:2 اولویت بندی پارامترهای مربوط به شاخص انسان
