بخشی از مقاله
شناسایی و اولویتبندی ریسک پروژههای سد سازی با استفاده از روش FMEA-FUZZY
چکیده
سدها را میتوان بدون تردید از مهمترین تاسیسات زیربنایی هر کشور به شمار آورد. که از طریق ذخیرهسـازی و تنظـیم آب، نقـش مهمـی در شـکوفایی اقتصادی ایفا مینمایند. با توجه به حجم قابل ملاحظهای که در مخازن پشت سدها ذخیره میشود، سدهای بـزرگ بـالقوه مـیتواننـد بسـیار خطرآفـرین باشند. بدین جهت ازجمله اقداماتی که در فعالیت کنترل سدها ضروری است انجام دادن عملیات بررسی و شناسایی ریسکهای آن است. پروژه های سـد سازی ریسک بیشتری نسبت به پروژه های دیگر دارند زیرا این پروژهها مستلزم مخارج زیاد و شـرایط مکـانی پیچیـده هسـتند. بنـابراین شـناخت منـابع ریسک و عدم اطمینان در پروژه های سدسازی و بررسی و ارزیابی این منابع،جهت تعیین مهمترین و اثرگذارترین آنها در پروژه بسیار مهم مـی باشـد. در این پژوهش ابتدا به شناسایی ریسکهای موجود در پروژههای سدسازی پرداخته شده و پس از آن با اسـتفاده از روش FMEA-FUZZY بـه اولویـت-بندی این ریسکها پرداخته شده و ریسکهای بحرانی آن مشخص گردد.
واژگان کلیدی: ریسک، سدسازی، ارکان پروژه، روش تصمیمگیری چندمعیاره، روش FMEA-FUZZY
-1 مقدمه
با گسترش و توسعه روز افزون پروژهها و پیچدهتر شدن آنها، نیاز به ابزارهای جدید برای کمک به مدیریت پروژهها الزامی است. هر یک از این ابزارهای مدیریتی برای برطرف ساختن مشکلات خاصی از پروژهها طراحی شده و مورد استفاده مدیران قرار میگیرد. یکی از این ابزارهای مدیریتی، مدیریت ریسک است. کنترل ریسکها در پروژه امری ضروری است و با توسعه برنامهها، اهمیت آن بیشتر میشودب1ب.شناسایی و مدیریت ریسک یکی از عوامل مهم مدیریت و موفقیت پروژه است، لذا در هر پروژه مخصوصاً پروژههای زیربنایی توجه به این امر مهم ضروری استب2ب. وانگ1 در سال 2003 طی تحقیقی، 34 ریسک مهم پروژههای راه کشور تایوان را شناسایی نمود.[3]
پاتریک زو و همکاران در سال 2007 در مقاله خود اقدام به شناسایی 25 ریسک کلیدی و مهم در پروژههای ساخت در چین کردند.[4] آیر2 در پژوهشی که ارائه داده است، 17 ریسک را در طول روند پروژههای سرمایه-
گذاری مشارکتی شرکتهای خصوصی و عمومی“PPP”3 در بخش جاده هند شناسایی کرده است.[5] در پژوهشی که توسط یلین4 و همکارانش انجام شد، در اولین مرحله تحقیقات از طریق بررسی جامع ادبیات، سی و چهار عامل خطر را شناسایی کردند.[6] در مقالهای که سداالله ابراهیم نژاد5 ارائه داده است، ریسکهای عمومی در پروژههای ساخت، بهرهبرداری و انتقال“BOT” 6 را شناسایی و سپس پنج معیار مؤثر احتمال، اثر، سرعت در پاسخ به ریسک، هزینه پاسخ به ریسک و توانایی رخداد که از تقسیم خروجی تهدیدها به خروجی فرصتها بدست میآید، برای اولویتبندی آنها معرفی میکند.[7]در این تحقیق با توجه به اینکه سرزمین ایران در یک منطقه خشک و نیمه بیابانی قرار دارد و همینطور وجود خشکسالی در این کشور طی چند سال آینده محتمل میباشد، احداث سد یکی از راهکارهایی است که میتوان طی آن، آب را برای کشور ذخیره کرده و از بروز خشکسالی در کشور جلوگیری کرد. بنابراین با توجه به اینکه در ساخت سد ریسکهای بسیاری وجود دارد، در این تحقیق به بررسی ریسک-های موجود در ساخت سد پرداخته شده و اولویتبندی هر یک از این عوامل با استفاده از روش FMEA-FUZZY پرداخته شده است.
-2 روش آنالیز حالات خرابی و اثرات آن7
در چارچوب FMEA تحلیل ریسک از مرحله جزئی سیستم شروع و یک لیست از حالات خرابی مرتب شده و تأثیر آن حالات خرابی با محاسبه یک شاخص به نام عدد اولویت ریسک مورد تحلیل قرار میگیرد.. از این روش برای شناسایی ریسکهای به وجود آمده در روند خرید یک بیمارستان عمومی استفاده شده است که در نهایت منجر
1
به بهبود روند خرید این بیمارستان عمومی گشته است.[8] همچنین از این روش در زمینه مدیریت پروژهها نیز بهره گرفته شده است که در نهایت استفاده از این روش منجر به کم شدن هزینههای پروژه شده است.[9]
-1-2تلفیق FMEA با منطق فازی[10]
در این قسمت به تعریف برخی از اصطلاحات روش FMEA-FUZZY پرداخته شده است:
-1-1-2تعریف اصطلاحات
برای تلفیق FMEA با منطق فازی باید اصطلاحات زیر تعریف شود:[10]
- تاثیر: تاثیر بالقوه مرتبط با وقوع یک رویداد ریسک با I نشان داده شده و در محدوده 1 تا 10 تعریف میشود.[10]
- احتمال وقوع:8 احتمال وقوع رویدادهای ریسک در محدوده 1 تا 10 تعریف و با P نشان داده میشود.[10]
- شناسایی/کنترل:9 قابلیت شناسایی استراتژی پاسخ به ریسک در شناسایی و کنترل دلایل اصلی قبل از اینکه منجر به وقوع رویداد ریسک گردند و کنترل تاثیر وقوع رویداد ریسک در محدوده 1 تا 10 تعریف و با D نشان داده میشود.[10]
- عدد اولویت ریسک فازی:10عدد اولویت ریسک فازی در محدوده 1 تا 1000 تعریف و با RCN نشان داده میشود.
2-1-2 -تعریف عبارات زبانی برای متغیرهای ورودی
با استفاده از نظر کارشناسان برای متغیرهای ورودی پنج عبارت زبانی بسیار بالا، بالا، متوسط، کم، بسیار کم در نظر گرفته شد که در جداول 1 تا 3 تعاریف مربوط به عبارتهای زبانی ارائه شده است. تعاریف مربوط به عبارات زبانی برای متغیرهای ورودی تاثیر و احتمال وقوع برگرفته از مرجع [11] و برای متغیر ورودی شناسایی/کنترل برگرفته از مرجع [10] است که مورد قبول برای پروژه سدسازی قرار گرفته است.
جدول(- (1 تعریف عبارات زبانی برای جنبههای متفاوت تاثیر
مقولههای تاثیر عبارات
کیفیت زمان هزینه زبانی
اقلام پایانی پروژه افزایش بیشتر افزایش بیشتر بسیار بالا
کاملاً بلا استفاده از 15 درصدی از 15 درصدی
است. زمان هزینه
کاهش کیفیت افزایش 10 تا افزایش 10 تا بالا
برای کارفرما غیر 15درصدی 15 درصدی
قابل پذیرش زمان هزینه
است.
افت کیفیت افزایش 5 تا 10 افزایش 5 تا متوسط
درحدی است که درصدی زمان 10
نیاز به تأیید درصدی هزینه
کارفرماست.
فقط موارد پر افزایش کمتر از افزایش کمتر از کم
استفاده دچار 5 درصدی زمان 5 درصدی
کاهش کیفیت هزینه
شدهاند
کاهش کیفیت افزایش بی- افزایش بی- بسیار کم
بی اهمیت است اهمیت زمان اهمیت هزینه
2
جدول(– (2 تعریف عبارات زبانی برای احتمال وقوع
احتمال وقوع عبارت زبانی
شانس وقوع بالای %66 بسیار بالا
شانس وقوع بین %33 تا %66 بالا
شانس وقوع بین %10 تا %33 متوسط
شانس وقوع بین %1 تا %10 کم
شانس وقوع کمتر از %1 بسیار کم
جدول(- (3 تعریف عبارات زبانی برای برای شناسایی/کنترل
شناسایی/کنترل عبارت
زبانی
تیم پروژه قادر به شناسایی یک استراتژی پاسخ ریسک بسیار بالا
است که تاثیر بالای آن در شناسایی رویداد ریسک،کنترل
دلایل اصلی و نتیجه رویداد ریسک قبلاً اثبات شده است.
تیم پروژه قادر به شناسایی یک استراتژی پاسخ ریسک با بالا
شانس بالای شناسایی رویداد ریسک،کنترل دلایل اصلی
و نتیجه رویداد ریسک میباشد.
تیم پروژه قادر به شناسایی یک استراتژی پاسخ ریسک با متوسط
شانس متوسط شناسایی رویداد ریسک،کنترل دلایل
اصلی و نتیجه رویداد ریسک میباشد.
تیم پروژه قادر به شناسایی یک استراتژی پاسخ ریسک با کم
شانس کم شناسایی رویداد ریسک،کنترل دلایل اصلی و
نتیجه رویداد ریسک میباشد.
تیم پروژه قادر به شناسایی یک استراتژی پاسخ ریسک با بسیارکم
قابلیت شناسایی رویداد ریسک،کنترل دلایل اصلی و
نتیجه رویداد ریسک نمیباشد.
- 3-1-2 تعریف توابع عضویت برای متغیرهای ورودی و خروجی
با استفاده از تکنیک دلفی فازی و با توجه به جداول 1 تا 3، توابع عضویت برای متغیرهای ورودی و متغیر خروجی ایجاد شد. در این قسمت با توجه به مشابهت ماهیت ساختاری پروژههای عمرانی به منظور مشخص کردن توابع عضویت از توابع عضویت ساخته شده در پروژههای پلسازی[11] در این مقاله استفاده شده است.شکلهای 1 تا 4 نتایج حاصله از توابع عضویت را نشان میدهند.
3
شکل - (1) توابع عضویت برای احتمال وقوع
شکل(- (2 توابع عضویت برای تاثیر هزینه، زمان،کیفیت، جمع شونده
شکل(- (3 توابع عضویت برای شناسایی/کنترل
شکل - (4) توابع عضویت برای RCN
- 4-1-2 تخصیص اولویت برای انجام عملیات اصلاحی مطابق با RCN محاسبه شده
کارشناسان با استفاده از شکل 4، ارتباط بین RCN محاسبه شده و نیاز به انجام عملیات اصلاحی را مطابق با جدول 4 ایجاد نمودند.[10]
جدول(RCN – (4 و اولویت لازم برای انجام عملیات اصلاحی
ردیف اولویت لازم برای ایجاد عملیات اصلاحی مقدار RCN
1 نیاز به عملیات اصلاحی نیست X<20
2 عملیات اصلاحی ضروری نیست/ پذیرش X< 20
70
3 اولویت کم برای عملیات اصلاحی/ پذیرش X< 70
140
4 اولویت نسبتا متوسط برای عملیات اصلاحی/ در نظر 140
گرفتن کاهش X<230
5 اولویت متوسط برای عملیات اصلاحی/ در نظر گرفتن 230
کاهش یا انتقال X<340
6 اولویت نسبتا بالا برای عملیات اصلاحی/ در نظر گرفتن 340
کاهش یا انتقال X<460
7 اولویت بالا برای عملیات اصلاحی/ در نظر گرفتن 460
جلوگیری یا انتقال X<590
8 ضروری بودن عملیات اصلاحی/ در نظر گرفتن جلوگیری 590
یا انتقال X<740
9 کاملاً ضروری بودن عملیات اصلاحی/ در نظر گرفتن X≥740
عملیات جلوگیری
