بخشی از مقاله
چکیده
در شهرهای پرهیاهو و پرترافیک امروز، اجرای تونل های شهری از اهمیت وافری برخوردار است که این مهم مستلزم فراهم آوری هرچه بیشتر ایمنی مناسب در مرحله شناخت، اجرا و بهینه سازی و همینطور ادراک بیش از پیش مخاطرات و ریسک های موجود در چنین پروژه های حساسی می باشد
در این مقاله کوشش شده است تا پس از شناخت ریسک های مهم، انتخاب و بررسی آنها در مطالعه موردی پروژه تونل امیرکبیر تهران، به اولویت بندی آنها از حیث اهمیت پرداخته شود که دراین زمینه ده ریسک شناسایی و ارزیابی شده و سپس به روش TOPSIS و با استفاده از روش پرسشنامه ای با استناد به ناظرین و مشاورین پروژه مذکور به اولویت بندی این شش ریسک پرداخته می شود. هدف اصلی این مقاله تعیین ریسک های خاص موجود در این نوع پروژه های حساس می باشد.
-1 مقدمه
در کلان شهرهای پرهیاهوی امروز، به دلیل رشد روز افزون جمعیت و کمبود فضای لازم جهت عبور و مرور از تونل های شهری روسطحی - ماشین رو - و تونل های زیر زمینی - مترو - استفاده می شود و این امر به منظور به منظور کاهش حجم ترافیک و اتصال چندین حریم عبور و مرور به هم انجام می شوند.
در ساخت و اجرای پروژههای تونل شهری همواره به دلیل ماهیت ذاتی اینگونه پروژهها، چالشهایی از قبیل هزینه، زمان، کیفیت مصالح ،کیفیت حفاری و عدم شناخت کافی بر روی وضعیت ژئوتکنیکی منطقه، ...وجود داشته اما در این میان در چند دهه گذشته، نیاز مبرم برای ایمن سازی محیط کارگاهی و بهینه سازی پروژه های تونلسازی به جهت مواجه بودن کامل با محیط زیست و افراد غیر پرسنل از اهمیت بالایی برخوردار است؛ از این رو، مخاطرات از این دست در این گونه پروژه ها به سبب ماهیت نامطمئن پروژه های کند وکاو و ایجاد تونل، به مراتب شدیدتر و قابل توجهتر میباشد.
وجود ریسک و عدم قطعیت در پروژه موجب کاهش کارآیی پروژه میگردد. بنابراین، برای دستیابی به موفقیت در پروژههای بزرگی مانند تونلسازی، نیازمند به شناخت ریسکهای پروژه و ارزیابی و اولویتبندی آنها میباشند. در این خصوص تحقیقاتی صورت گرفته شده که در ادامه آورده شده است.
ال نهاس - 1992 - 1 بررسی کرد که پایش تونل ها و ایستگاه های مترو در طول ساخت و ساز با استفاده از ابزار در محل ژئوتکنیک چندین نقش فنی و ضروری بازی می کند. در طی مراحل ساخت و ساز اولیه، اساسی واقعی برای ارزیابی کمی از طراحی و انتخاب تکنولوژی ساخت و ساز پیشنهادشده فراهم می کند. در صورت نیاز، چنین اندازه گیری های صحرایی نیز می تواند برای هدایت تغییرات و یا پالایش روش های ساخت و ساز، به ویژه در بخش های مهمی از پروژه زیرزمینی مورد استفاده قرار گیرد
چان و هیون - 2013 - 2 چارچوب ویژهای برای مدیریت ایمنی و تجسم سیستم رمان - SMVS - 3 پیشنهاد دادندکه ادغام مدلسازی اطلاعات ساختمان - BMI - 4، ردیابی محل، واقعیت افزوده - AR - 5 و فنآوریهای بازی را یکپارچه میکند. یک سیستم نمونه بر اساس یک سناریوی حادثه گویا توسعه یافته و تست شده است. پتانسیل و محدودیتهای فنی SMVS نمونه توسط کارشناسان ایمنی وضع شد
از دیدگاه ژو6 و همکاران - 2013 - حوادث ایمنی در ساخت و ساز مترو که اغلب به علت پیچیدگی آن رخ میدهد. این حوادث به دلیل اینکه بیشتر ساخت و ساز مترو در مرکز شهرهای بسیار متراکم واقع شده است، باعث ضرر و زیان بزرگ میشوند. از این رو، مدیریت ایمنی یک اولویت در صنعت ساخت و ساز مترو است
بدون استثنا، ترافیک در تهران یک مشکل آزار دهنده است و تونل امیرکبیر به عنوان یک شاهراه به منظور بهبود این وضعیت حفاری شده است. حفاری این تونل در سال 2010 با استفاده از روش جدید اتریش- روش تونل زنی - NATM - آغاز شد . از آنجایی که این تونل نهفته در عمق حداکثر 12 متر در یک مسکونی منطقه واقع شده است، یک نظارت دقیق در حالت همگرایی برای جلوگیری از بی ثباتی، فرونشست سطح و حوادث غیر منتظره لازم است. مهدواری7 و همکاران - 2013 - برای توسعه یک مدل به صورت پویا بر اساس بردار پشتیبانی ماشین آلات - SVMs - 8 الگوریتمها برای پیشبینی همگرایی در این تونل را توسعه دادند. نتایج نشان داد که میان پیشبینی و همگرایی اندازهگیری شده انطباق بالایی برقرار بود
خطر بالقوه حوادث نامطلوب در طول تونلزنی با استفاده از روش - TBM - به همراه تجزیه و تحلیل خطر مورد بحث قرار گفته است که میتواند به طور سیستماتیک ارزیابی سطح کل ریسک را انجام دهد. خطرات بالقوه و حالات معمولی مربوط به تونل TBM شیلد بر اساس تاریخ مورد قبلی و مکاتبات با کارشناسان بررسی شده است.خطرات مربوط به نقص در برش، ماشینآلات انسداد یا نگهدار، مشکلات ماکینگ که مانع حمل و نقل مواد حفاری میشوند، و عیوب سگمنتی. مجموعهای از درخت خطا با گروهبندی عوامل خطر به طراحی و عوامل ساخت و ساز و مدیریت ایجاد میشوند. کی چانگ هیون9 و همکاران - 2015 - تجزیه و تحلیل خطر را با اتخاذ فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - با در نظر گرفتن احتمال و تأثیر خطرات انجام دادند
جبل عاملی و همکاران - 2006 - روشهای مختلف تصمیمگیری چندشاخصه را به عنوان رویکرد کمی، به منظور امکان استفاده از آنها در مسأله رتبهبندی ریسکهای پروژه مورد بررسی قرار دادند. ایشان کاربرد این رویکرد را در رتبهبندی ریسکهای یک پروژه واقعی صنعت انرژی در کشور با استفاده از روش تاپ سیس به عنوان نمونه معرفی کردند
صیادی و همکاران - 2011 - مجموعه کاملی از معیارها جهت استفاده از تکنیکهای تصمیمگیری چند شاخصه را معرفی و ریسکهای مرتبط با عمل تونلسازی در سد سیمره واقع در جنوب غرب ایران را ارزیابی و رتبهبندی کردند. نتایج بررسیها نشان داد که ریسکهای ناشی از عوامل اقتصادی و تعهدات- ضمانتها به ترتیب بیشترین و کمترین رتبه ریسک را به خود اختصاص دادند
قاسمی و همکاران - 2012 - ریسک و علل ریشهای آن در پروژههای احداث تونل را به دقت شناسایی و مورد ارزیابی قرار دادند. هدف ایشان کنترل مخاطرات ناشی از ربسک های پروژه که عموما مورد توجه قرار نمیگیرند، بود.در این راستا از آنالیز فازی درخت خطا جهت شناسایی ریشهای و ارزیابی احتمال وقوع ریسکها استفاده شد
باقری و یوسفی - 2013 - ریسکهای موجود در پروژه تونل نیایش را تحت شناسایی و بررسی قرار دادند. اطلاعات مورد نیاز با مروری بر منابع و برگزاری جلسات طوفان فکری و آنالیز SWOT حاصل شد. 25 پرسشنامه میان متخصصین و خبرگان توزیع شد. پس از شناسایی ریسکها راهکارهایی برای پاسخ یه ریسک پیشنهاد داده شد و در انتها با استفاده از ماتریس - P-I - مهمترین ریسکها ارائه گردید
تاکنون مطالعات زیادی بر روی ارزیابی ریسک و اولویتبندی ریسک با استفاده از روشهای تصمیمگیری چند شاخصه - MADM - 10 صورت گرفته است. اما بررسی تحقیقات پیشین نشان میدهد که ارزیابی کیفی ریسک در پروژههای ساخت تونل تاکنون بررسی نشده است. هدف ما در تحقیق حاضر مدیریت صحیح ریسک پروژه ساخت تونل امیر کبیر و کاهش هزینه و بهینه سازی زمان خساراتهای محتمل پروژه با شناخت عوامل ریسک و مخاطرات و هم چنین اولویتبندی این عوامل میباشد.
از طریق طراحی و توزیع پرسشنامههایی مرتبط با حریق و کنترل آن، ازدحام کارگاه، طرح فرار در هنگام خطر، ایمنی ماشین آلات و... در میان مدیران و متخصصان با تجربه، ریسکهای پروژه شناسایی شده و در ادامه تحلیل و اولویتبندی کیفی عوامل ریسک با روش شباهت به گزینه ایده آل - TOPSIS - 11 صورت میگیرد.
-2 روششناسی
روشها و مفاهیم مورد نیاز در تحقیق حاضر، شامل مفهوم ریسک و مدیریت ریسک، برنامهریزی مدیریت ریسک، شناسایی ریسک، ارزیابی ریسک و رتبه بندی به روش تاپسیس، میباشد که روندنمای آن در شکل 1 آورده شده است.
