بخشی از مقاله
چکیده
ره نگاشت یا نقشه راه ، یکی از روش های علم آینده پژوهیمحسوب شده که می تواند در مسائلی با زمینه های نسبتاً محدود، زمان کم، و عدم قطعیت نسبی و با هدف تعیین اولویت های تحقیقاتی به خدمت گرفته شود. قالب نقشه راه به طور وسیعی برای حمایت از برنامه ریزی و راهبرد فناوری در صنعت کشورهای مختلف، علی الخصوص کشورهای توسعه یافته به کار می رود. اما استفاده از این ابزار در ایران، هنوز متداول نشده است؛ و به غیر از چند سازمان نظامی، خروجی استانداردی در قالب نقشه راه ، مطابق با ادبیات جهانی آن تهیه نشده است. در این مقاله سعی شده است با استفاده از قالب مذکور و مطابق با قالب پیشنهادی رابرت فال، تصویری از چالش های مدیریتی در صنعت ماهواره ایران که یکی از صنایع مبتنی بر فناوری های نوین و پیشرو در کشور می باشد، ارائه شود.
-1 مقدمه
بسیاری از مدیران از اهمیت استراتژیک فناوری در ایجاد ارزش و مزیت رقابتی برای کسب و کار یا بستر صنعتی که در آن فعالیت می کنند، آگاه هستند. این اهمیت با در نظرگرفتن مواردی مانند هزینه و پیچیدگی ناشی از آهنگ سریع تغییرات فناوری دو چندان می گردد.
فرایند تدوین نقشه راه می تواند برای یک سازمان ابزاری همانند رادار باشد به گونه ای که افق برنامه ریزی های سازمان را وسیع تر می کند و همچنین فرصت ها و تهدیدهای محتمل محیط کسب و کار را شناسایی و ارزیابی می نماید. خروجی نهایی نقشه راه، برنامه های استراتژیک در فرمی گرافیکی یا به صورت جدولی مرتب شده، است. نکته اساسی درمحتوای یک سند استراتژیک نیز چنین مضمونی است.
نقشه راه یکی از انعطاف پذیرترین روش های متداول برنامه ریزی و آینده نگری است یکی از انواع نقشه راه، نقشه راه فناوری است که ابزاری ساختاریافته برای کشف و برقراری ارتباط بین بازارها، محصولات و فناوری های در حال توسعه در طول زمان می باشد از آنجا که نقشه راه فناوری در سطوح مختلف و با اهداف گوناگون قابلیت تدوین دارد دارای الگوهای متفاوتی از منظر هدف و قالب است. انتخاب الگوی نادرست، می تواند از کارآمدی این ابزار توانمند بکاهد. لذا شناخت دقیق اشکال و رویکردهای تدوین نقشه راه از اهمیت زیادی برخوردار است.
یکی از روشهای رایج برنامه ریزی بلندمدت، استفاده از تکنیک تهیه نقشه راه برای حوزه موردنظر می باشید. در یک تعریف ساده، می توان گفت نقشه راه، روش کشف و توصیف آینده مطلوب و تبیین راه رسیدن به آن به زبانی ساده و قابل فهم برای سازمان است. حوزه ها و زمینه هایی که امکان تهیه نقشه راه برای آنها وجود دارد، بسیار متنوع است. از این میان می توان، به عنوان مثال، به حوزه های فناوری، علم و دانش، و بازار اشاره نمود. تهیه نقشه راه، یک فرایند برنامه ریزی نیاز محور جهت کمک به شناسایی، انتخاب، و توسعه گزینه های مختلف جهت برآورده ساختن مجموعه ای از نیازمندی هاست. نقشه راه طراحی شده در این پژوهش، یک نقشه راه فناوری محور-بازار محور - تلفیقی - تلقی می شود. از این رو فناوری محور محسوب می شود که صنعت مورد مطالعه، یعنی صنعت ماهواره،صنعتی فناوری محور طبقه بندی می شود؛ و علت بازار محور تلقی شدن نقشه راه حاضر نیز، تمرکز آن بر روی فاکتورهای مدیریتی و اقتصادی می باشد.
-2 مرور ادبیات
شرکت موتورولا، در دهه 70 میلادی در جریان برنامه ریزی برای تولید یک نوع رادیو پخش ماشین، یکی از معروف ترین روش های آینده نگاری هنجاری را خلق کرد. زمانی که مدیریت وقت این شرکت، باب گالوین تلاش کرد تا ضمن معرفی نسل های آتی رادیوپخش تولیدی این شرکت، فناوری های لازم در بخش های مختلف را نیز شناسایی کند. ابتکاری که منجر به شکل گرفتن نقشه ای از سامانه ها و فناوری های لازم برای دستیابی به آنها شد. این ایده که به سرعت مورد استقبال قرار گرفت؛ بعدها در صنایع مختلف نظیر نیمه هادی ها در سطح فرا شرکتی نیز استفاده شد.
نقشه راه را علاوه بر ابزاری برای تحقق آینده مطلوب، می توان نوعی روش برنامه ریزی تلقی کرد. شاید مهم ترین ویژگی روش نقشه راه، اختصار در نمایش انبوهی از اطلاعات ارزشمند پیرامون نحوه تحقق دستاوردها در قالب زمان باشد.
نقشه های راه را می توان از منظر سطح تصمیم گیری در سه سطح بنگاه، صنعت، و ملی طبقه بندی نمود گاهی اوقات ممکن است یک سازمان یا بنگاه به صورت داخلی اقدام به تهیه نقشه راه کند. در سطح صنعت تهیه نقشه راه دربرگیرنده چندین سازمان خواه به صورت کنسرسیوم یا کل صنعت می باشد. نقشه های راهی که در ابعاد ملی ترسیممی شوند، عموماً با هدف آینده نگری و نیز تسهیل در امر تصمیم گیری می باشند. در سطح ملی با حوزهایی از دانش سر و کار داریم که به تعیین و اجرای سیاست های مربوط به توسعه و بکارگیری فناوری و نیز سیاست های مربوط به تاثیرات فناوری ها بر جامعه، سازمان ، افراد و محیط طبیعی می پردازد.
امروزه استفاده از تکنیک نقشه راه مورد توجه بسیاری از مدیران و برنامه ریزان در حوزه های مختلف قرار گرفته است. پژوهشگری به نام رابرت فال مروری بر نقشه های راه منتشرشده انجام داده و در این خصوص بیش از 300 نقشه راه را شناسایی و معرفی نموده است.
این نقشه های راه، حوزه های مختلفی را شامل می گردد. از این جمله می توان به حوزه های علوم پایه، علوم زیستی، فناوری اطلاعات و ارتباطات، صنعت، و حتی سیاست اشاره نمود. حدود نیمی از این نقشه های راه مرتبط با حوزه صنعت می باشد. موضوعاتی که در حوزه صنعت برای آنها نقشه راه تهیه گردیده است نیز متعدد می باشد. این موضوعات را در بخش های انرژی، وسایل نقلیه و حمل و نقل، الکترونیک، تولید، عمران، دفاعی - نظامی - و سایر، دسته بندی نموده است. با مروری بر بررسی انجام شده توسط فال، مشاهده می شود اغلب نقشه های راه منتشرشده مربوط به سال 2000 میلادی و سال های پس از آن است و هرچه به سال های اخیر نزدیکتر می شویم، تعداد نقشه های راه منتشرشده، با رشد بیشتری همراه است. این امر حاکی از آن است که کاربرد نقشه راه در برنامه ریزی روز به روز در حال گسترش است.
همانطور که نقشه یک مسیریاب بزرگراه، مسیر رسیدن از یک مبدا به مقصدی نهایی را نشان می دهد و نحوه تقاطع مسیرهای پیش رو را به تصویر می کشد، یک نقشه راه علم یا فناوری، تقاطع های میان گام های علمی یا فناوری ها را معین نموده و پیش بینی از "مسیرهایی که باید برای رسیدن به یک دستاورد نهایی یا مطلوب طی شوند" به دست می دهد. با این وصف، نقشه راه را می توان توامان یک "ابزار پیش بینی هنجاری" و یک " تکنیک برنامه ریزی" به حساب آورد
-1-2 انواع رهنگاشت
دسته بندی آزمایشگاه ملی ساندیا متعلق به وزارت انرژی ایالات متحده آمریکا که یکی از مجموعه های بزرگ و اصلی توسعه دهنده و متخصص در امر تولید رهنگاشت های علم و فناوری محسوب می شود، رهنگاشت های فناوری را در سه نوع اصلی جای می دهد:
.1 رهنگاشت های معطوف به تولید محصول، که گام های رسیدن به محصول مطلوب در حوزه فناوری را مورد توجه خود قرار می دهند.
2. رهنگاشت های معطوف به فناوری های نوظهور، که تحول یک فناوری خاص و تاثیر کاربرد منابع گوناگون در تسریع یا تغییر در مسیر تحول آ ن فناوری خاص را مورد توجه قرار می دهند.
3. رهنگاشت های موضوع محور، که فناوری را به مثابه گام یا گام هایی از یک راهکار یا فرآیند گسترش مسئله مورد توجه قرار می دهند.
ابتدائا باید مشخص کنیم که رهنگاشت مسئله ما از کدام نوع است، که به نظر می رسد از نوع 2 باشد. رهنگاشت ها، می توانند به فراخور »روش ارائه« در دو دسته قرار بگیرند:
ارائه صنعتی ارائه شرکتی
بر این مبنا، محصول روش نخست را » رهنگاشت صنعتی« و محصول روش دوم را »رهنگاشت شرکتی« نامیده اند. ارائه شرکتی رهنگاشت، مشخصا به عملکرد سازمان هایی برمی گردد که رهنگاشت را در درون خود و به عنوان جنبه ای از برنامه ریزی های فناورانه ی داخلی شان تولید می کنند. در عین حال، آنجا که در اطراف یک صنعت، طبعا با چندین سازمان، مواجه باشیم که در مجموع بلوک های یک صنعت را می سازند، ارائه ی صنعتی رهنگاشت فناوری مورد توجه قرار خواهد گرفت.
در مسئله حاضر به نظر می رسد ، از روش یک استفاده گردد.
در یک دسته بندی دیگر رهنگاشت ها را در سه سطح قرار داده اند: "شرکت/سازمان"
"بخش" "صنعت"
لازم به یادآوری است که در سطح شرکتی و سازمانیتمرکز بر ِتولید رهنگاشت یک محصول - یا حتی بخشی از یک محصول - است؛ و در سطح صنعتی، »همه ی یک صنعت« موردتوجه رهنگاشت قرار می گیرد؛ دقاًی چیزی شبیه به رهنگاشت کلان و بین المللی که در دهه 90 برای صنعت نیمه هادی ها در آمریکا تهیه شد. سطح بخشی نیز در بین دو حالت نام برده قرار دارد.
مسئله حاضر می تواند در سطح 1 قابل تعریف باشد.
-1-1-2 انواع رهنگاشت از منظر رابرت فال، 8» گانه معروف فال«
رابرت فال پس از بررسی نزدیک به 40 رهنگاشت تولیدشده در حوزه ی فناوری، ضمن افراز همه ی آن ها در دو دسته مطالعاتی هشت تایی، زاویه دید جالب دیگری نیز برای درک بهتر مقوله ی رهنگاشت ارائه کرد.
او بر این باور است که رهنگاشت ها یا با محوریت »اهدافشان« مطالعه می شوند یا با محوریت »شکل« های شان. و می گوید که به لحاظ اهداف؛ همه ی این 40 رهنگاشت در یکی از هشت دسته ی زیر قرار می گیرند:
1. برنامه ریزی محصول
2. برنامه ریزی سرویس/ ظرفیت
3. برنامه ریزی راهبرد
4. برنامه ریزی بلند مدت.
5. برنامه ریزی دانش
6. طراحی عمل/ برنامه
7. طراحی فرآیند
8. برنامه ریزی تجمیعی
از لحاظ شکلی نیز، رهنگاشت های 40 گانه در یکی از 8 شکل زیر ارائه شده اند:
1. چند لایه
2. میله ای
3. جدولی
4. گرافی
5. تصویری
6. فلوچارتی
7. تک لایه
8. متنی
