بخشی از مقاله
تدوین نقشه راه با استفاده از مدل تعالی
چکیده
به موازات پیچیدگی و سرعت در رقابتهای کنونی، ایجاد فرصتهای بسیار و تاثیر انتخاب مسیرهای متفاوت در سرنوشت بنگاههای امروزی نیز امری مهم در تصمیم گیریهای مدیریتی شده است. برای شناخت مسیر و آگاهانه قدم برداشتن در مسیر بقا و پیشرفت نیاز به تعیین استراتژی و الویتبندی در انتخاب آنها میباشد. در این مقاله به بررسی نحوه استفاده از مدل تعالی سازمانی در تدوین نقشه راه پرداخته و یک چارچوب جهت تدوین نقشه راه با استفاده از روش مدل تعالی ارائه میشود. در ابتدا به بررسی نقشه راه و مدل تعالی سازمانی میپردازیم و با توجه به انواع نقشه راه، فرمت مناسب را انتخاب مینماییم. سپس چارچوب ارائه شده را در یک شرکت قطعاتخودرو پیادهسازی مینماییم. نتایج حاکی از آن است که استفاده از مدل تعالی در نقشه راه باعث اجرای منطقیتر و مطابق با توانمندی سازمان میگردد.
واژگان کلیدی: نقشه راه، مدل تعالی سازمانی، استراتژی، تحقیق و توسعه، EFQM
-1 مقدمه
در جوامع امروزی و رقابتهای روزافزونی که وجود دارد، سازمانها بایستی خود را در سریع ترین زمان ممکن با شرایط محیطی منطبق نموده تا از گردونه رقابت حذف نشوند. این مهم با استفاده از برنامه ریزیهای بلند مدت و کوتاه مدت امکان پذیر میباشد.
یکی از شیوههای رایج برنامه ریزی بلند مدت، استفاده از روش تهیه نقشه راه برای حوزه مورد نظر است. تدوین نقشه راه فناوری، یک فرایند برنامه ریزی فناوری نیاز محور به منظور کمک به شناسایی، انتخاب و توسعه گزینههای فناورانه جهت برآورده ساختن مجموعه ای از نیازمندیهاست. [1] بدون شک، رسیدن به چشم اندازهای سازمان نیازمند تحلیل مناسب وضع موجود، تدوین مناسب، پیادهسازی و اجرا و همچنین پایش و اندازهگیری مستمر آن تا دستیابی به آن میباشد.
جهت رسیدن به این موارد نیازمند استفاده از ابزارهایی هستیم تا بتوان هر مرحله را مدیریت نماییم. مدل تعالی به عنوان یکی از روشهای مدیریت کیفیت، ابزاری میباشد که در این پژوهش به بررسی آن پرداخته و از آن در تدوین نقشه راه استفاده خواهیم کرد. با توجه به موانع پیاده سازی استراتژیهای می-توان از نقشه راه جهت برآورده کردن و رفع موانع اقدام نمود.
در این پژوهش از ابزار مدل تعالی در جهت تدوین موثر و کارا استفاده گردیده است. در تدوین نقشه راه ابتدا بایستی نیازهای مشتری و بازار به طور کامل شناسایی و بررسی شود. سپس چشم اندازها و استراتژیهای مورد نیاز سازمان مشخص شوند و برنامه ریزی این استراتژیها از سطح کلان تا برنامههای کوتاه مدت صورت پذیرد. در این خصوص مشکلاتی از قبیل چگونگی اندازه گیری و پیاده سازی استراتژیها مطرح میگردد و همچنین میزان موفقیت سازمانها در توجه به همراستایی استراتژیها با اهداف و مسیر تعالی سازمان تا سطح منابع سازمانی و تخصیص پول، زمان و سایر منابع در جهت رسیدن به استراتژیها با کارایی و اثربخشی لازم مورد بحث میباشد..
-2 مرور ادبیات
1
-1-2 نقشه راه
1. کاویانی و همکاران در پژوهشی مدلها و چهار چوبهایی از نقشهراه را پس از تشریح ماهیت و ویژگی شان، بر اساس یک رویکرد نظری مورد ارزیابی و مقایسه قرار داده اند. و پس از مقایسه این روشها از سه منظر محتوا، فرایند و زمینه نقاط قوت و ضعف آنها مورد بررسی قرار میگیرند. نتیجه این بررسی و ارزیابی، ارائه یک دسته بندی از مدلها است که به بنگاهها کمک میکند، بر اساس اهداف و شرایط خود، مدل مناسب تدوین نقشهراه فناوری را انتخاب نمایند. [2]
2. حسینی نسب و همکاران، سعی نموده اند شباهتها و تفاوتهای نقشههای راه فناوری تهیه شده برای حوزههای مختلف صنعت را شناسایی نمایند. نتایج حاکی از آن است که تنوعی از رویکردها جهت تهیه نقشهراه فناوری برای یک صنعت وجود داشته و نحوه تهیه نقشهراه فناوری وابستگی زیادی به اهداف و وضعیت مورد نظر دارد. [1]
3. رابرت پال و همکاران در پژوهشی چگونگی طراحی و معماری نقشههای راه و فرایند آنها را مورد بررسی قرار داده است. ساختار یک نقشهراه، و فرایند آن برای ایجاد و توسعه نقشهراه، بایستی در راستای نیل به این هدف که فعالیتها برای ایجاد زبان و ساختار مشترک جهت توسعه و استقرار استراتژی هستند، باشد. [8]
4. کاجیکاوا و همکاران در پژوهشی نقشهراه علم و تکنولوژی را با پیشنهاد یک چارچوب توصیف دانش مهندسی مورد بررسی و مقایسه قرار داده اند. با توجه به نتایج آنها دو نوع نقشهراه مشاهده گردید. یکی در سطح نهادی و وجودی توصیف میباشد که در علوم زیست محیطی و علوم حیاتی دیده میشود و دیگری در سطح توصیفی و صفتی میباشد که در صنایع تولیدی دیده میشود. از ویژگیهای نقشهراه در سطح توصیفی که علت بهتر بودن آن میباشد قابلیت تنظیم اهداف کمی میباشد.[9]
5. پال و همکاران در پژوهشی به بررسی اجمالی نقشهراه فناوری و دسته بندی نقشههای راه پرداخته اند. یک روش سریع جهت توسعه نقشهراه نیز توسط نویسنده بیان شده است. همچنین استفاده نقشهراه از دو منظر بیان شده است. یکی از منظر یک شرکت و دیگری از منظر چند سازمانی. [10]
6. مجتبی بهاری در مجموعه خود با عنوان ره نگاشت، به بررسی تاریخچه، اهداف، انواع و روشهای مربوط به رهنگاشت کرده است. ایشان هم چنین در انتها نقاط قوت و ضعف این ابزار را نیز ذکر نموده است. [10]
-2-2 مدل تعالی سازمانی
.7 فدایی نژاد و همکاران فرض وجود تفاوت در معیارهای نه گانه تعالی سازمان را در سازمانهای کوچک و بزرگ به آزمون گزارده و به این نتیجه رسیدند که بین سازمانهای کوچک و بزرگ تفاوت معنا داری وجود ندارد ولی در معیارهای نتایج میتوان تفاوتهایی را سراغ گرفت. [4] ..8 شمس و همکاران در پژوهشی میزان درک و فهم مدل تعالی از مفروضات اصلی موجود در مفهوم مدیریت کیفیت فراگیر را تحلیل نمودند. یعنی تفاوت
مسائل اجتماعی و فنی مربوط به مدیریت کیفیت فراگیر، برداشت کلی از TQMو رابطه علّی روشهای TQM و عملکرد سازمانی. و به این نتیجه رسیدند که این مدل دارای ابعاد اجتماعی و فنی است، هر دو بعد با هم ارتباط درونی دارند. [5] .9 شاهین و همکاران در پژوهشی اولویت بندی توانمند سازها مبتنی بر انتظارات کارکنان از مدیریت سازمان با استفاده از تکنیک گسترش کارکرد کیفیت
و مقایسه این اولویت بندی با روش معمول، یعنی بدون استفاده از QFD را انجام داده اند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که اولویت بندی توانمند سازهای EFQM قبل و بعد از استفاده از QFD متفاوت است.[6]
.10 احمدوند و همکاران با ارائه چارچوب مدل مفهومی تلفیقی از دو مدل کارت امتیازی متوازن و مدل تعالی سازمانی با استفاده از ماتریس QFD به این نتیجه رسیدند که مدلهای ارزیابی متوازن و تعالی سازمانی در صورت تلفیق، میتوانند چارچوب مناسبی را برای ارزیابی عملکرد فراهم نمایند.همراستا سازی این دو مدل قادر است بهبود مستمر و افزایش بهرهوری در دانشگاه را در پی داشته باشد[7] .11 موریونس و همکارانش در پژوهشی تفاوت بین دو ابزار رایج در کیفیت، ایزو 9000 و تعالی سازمان را از لحاظ اقدامات خلاقانه کارهای سازمانی مورد
بررسی و تحلیل قرار دادند. نتیجه این تحقیقات نشان داد که EFQM بیش از ایزو9000 شامل اقدامات نوآورانه سازمانی میباشد. [11]
.12 میشالسکا در پژوهشی به معرفی رویکرد مدل تعالی سازمان میپردازد و کاربرد مدل EFQM نه تنها در کل سازمان بلکه در هر فرایند انتخابی در شرکت نیز پرداخته است. شرکت انتخابی از مدل EFQM به عنوان یک ابزار تشخیصی برای ارزیابی فرایندهای انتخابی استفاده نموده است. همچنین در طول این تحقیق سازمان بهتر توانست اولویتهای خود را متعادل و تخصیص منابع و طرح تجاری واقع بینانهتری را ایجاد کند. [12]
جدول -1 خلاصه پژوهشهای بررسی شده
بدون شک، رسیدن به چشم اندازهای سازمان نیازمند تحلیل مناسب وضع موجود، تدوین مناسب، پیاده سازی و اجرا و همچنین پایش و اندازه گیری مستمر آن تا دستیابی به آن میباشد.
جهت رسیدن به این موارد نیازمند استفاده از ابزارهایی هستیم تا بتوان هر مرحله را مدیریت نماییم. در صورت تدوین مناسب نقشه راه، میتوان به اهداف مطرح شده در بیان مساله دست یافت. همچنین با توجه به مشکلات عملی و نقاط ضعف در تهیه نقشه راه واقعبینانه و با اثربخشی بالا، در این پژوهش از ابزار مدل تعالی جهت همراستایی استراتژیها با اهداف متعالی سازمان در نقشه راه استفاده نمودهایم.
-3 ارائه چارچوب 5 مرحله ای
3
به طور کلی نقشه راه، باعث یکپارچگی در تخصیص منابع در راستای رسیدن به اهداف بلند مدت سازمان میباشد و تعریف اهداف کلان باعث اولویت منابع در همان راستا نیز میشود. همچنین مدل تعالی میتواند استراتژیهای را مشخص نموده و سازمان را در رسیدن به اهداف بلند مدت خود یاری رساند. مراحل این چاچوب در شکل 1 نشان داده شده است.
شکل :1 چارچوب 5 مرحله ای برای دستیابی به نتیجه نهایی، قدم اول بررسی و انجام خودارزیابی سازمان طبق مدل تعالی سازمانی میباشد، تعیین پارامترهای چهار گانه ماتریس
SWOT و سپس استخراج استراتژیها از آن دو مرحله بعد میباشد. سپس بایستی با توجه به استراتژیهای استخراج گردیده، لایه اول نقشه راه را تکمیل نماییم. در این مرحله لازم است انطباق استراتژیها از لحاظ تعالی سازمانی و اهداف و توانایی سازمان نیز مورد لحاظ قرار گیرد. با اتمام این مرحله اطلاعات ورودی مربوط به لایه بالایی و اول نقشه راه آماده میباشد، اکنون در مرحله آخر بایستی لایههای دیگر را که شامل محصولات، فناوری، تحقیق و توسعه و منابع میباشد را تکمیل نماییم.
-4 پیادهسازی چارچوب ارائه شده در شرکت قطعات خودرو
هدف از تدوین نقشه راه، تعیین مسیر سازمان از زمان حال تا آینده بوده و با تعیین منابع لازم در رسیدن به اهداف یکپارچگی و هماهنگی لازم در تمام سطوح سازمان را ایجاد مینماید.جهت نشان دادن چارچوب ذکر شده، مطالعهای به صورت تجربی صورت گرفته و در یک شرکت صنعتی قطعات خودرو پیادهسازی شده است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی، توسعهای و به لحاظ گردآوری داده از نوع توصیفی است .
کاربرد این ابزار در تدوین نقشه راه با توجه به چارچوب گفته شده، اجرا گردیده است که در زیرآورده میشود:
-1-4 مرحله اول: بررسی و خودارزیابی مدل تعالی سازمانی
نمونه فرمهای تعالی که جهت کسب اطلاعات اولیه مورد نیاز از سازمان استفاده گردیده است، در شکل 2 آورده شده است. برای تمامی معیارها و زیرمعیارهای مدل تعالی بایستی این فرمها تکمیل گردیده و سپس جمع بندی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد تا اطلاعات ورودی مرحله بعد استخراج گردد.
-2-4 مرحله دوم: تعیین نقاط قوت و ضعف، تهدیدها و فرصتها
نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدهای شناسایی شده در جدول2 آورده شده است:
-3-4 مرحله سوم: تهیه ماتریس SWOT و استخراج استراتژیها
جدول 3 شامل استراتژیهای استخراج شده خروجی ماتریس SWOT میباشند که نوع آن بر اساس ترکیب نقاط قوت((S، ضعف((W، فرصت((O و تهدید((T مشخص گردیده است.
