بخشی از مقاله
چکیده
نقشه راه، یکی از انعطافپذیرترین روشهای متداول برنامهریزی و آیندهنگری است. یکی از انواع نقشه راه، نقشه راه فنآوری است که ابزاری ساختاریافته برای کشف و برقراری ارتباط بین بازارها، محصولات و فنآوریهای در حال توسعه در طول زمان میباشد. از آنجا که نقشه راه فنآوری در سطوح مختلف و با اهداف گوناگون قابلیت تدوین دارد، دارای الگوهای متفاوتی از منظر هدف و قالب است. انتخاب الگوی نادرست، می تواند از کارآمدی این ابزار توانمند بکاهد. لذا شناخت دقیق اشکال و رویکردهای تدوین نقشه راه از اهمیت زیادی برخوردار است. هدف اصلی مقاله بررسی و مقایسه انواع مختلف نقشه راه فنآوری است. در این راستا نقشه راه فنآوری، با توجه به هریک از مناظر هدف و قالب به هشت دسته تقسیم شده است و معیارهای مختلفی برای انتخاب هریک از الگوها مورد بحث قرار گرفته است.
واژههای کلیدی : نقشه راه، فنآوری، نقشه راه فنآوری، برنامهریزی
ٌ- مقدمـه
محیط پرتلاطم کنونی کسب وکار، سازمانها را به سمت استفاده از ابزارهای نوین برنامهریزی سوق داده است. تدوین نقشه راه
روشی انعطافپذیر است که به طور گسترده برای انجام فرآیند برنامه ریزی بهبودیافته به کار میرود. نقشه راه در حوزههای
مختلفی کاربرد دارد. یکی از اصلیترین حوزههای تدوین نقشه راه، حوزه فنآوری میباشد. نقشه راه فنآوری، ابزاری
ساختاریافته برای کشف و برقراری ارتباط بین بازارها، محصولات و فنآوریهای در حال توسعه در طول زمان میباشد. استفاده از این ابزار به سازمان ها کمک میکند تا در محیط پویا و به شدت متغیر امروز با تمرکز بر پویش محیط و ردیابی روند تغییرات فنآوریهای موجود، موقعیت خود را در بازار حفظ و ارتقاء بخشند.
ٌ و -* نویسنده مسئول : پژوهشگر پژوهشکده علوم و تکنولوژی زیردریا، دانشگاه صنعتی اصفهان ٍ- پژوهشگر پژوهشکده علوم و تکنولوژی زیردریا، دانشگاه صنعتی اصفهان َ- عضو هیأت علمی پژوهشکده علوم و تکنولوژی زیردریا، دانشگاه صنعتی اصفهان ُ- عضو هیأت علمی دانشکده مهندسی صنایع، دانشگاه صنعتی اصفهان
1
نقشه راه فنآوری به سازمان ها کمک میکند تا با شناسایی تولیدات و نیازهای بازار آینده و فنآوری لازم برای رسیدن به آنها، از وجود تقاضا در آینده اطمینان یابند . نقشه راه فنآوری روشی برای شناسایی تولیدات یا تهیه نیازها و تبدیل آنها به گزینههای فنآوری و طرحهای توسعه است تا مطمئن باشیم فنآوری مورد نیاز آینده به هنگام نیاز، آماده و میسر است.[1]
تاریخ شروع استفاده از تکنیک نقشه راه فنآوری به سال ًٌَُ بر میگردد . هنگامی که در کشور آمریکا چندین شرکت از جمله موتورولا این روش را برای انتخاب بهترین راه به سوی آینده برگزیدند . هدف شرکت موتورولا از ترسیم نقشه راه تکنولوژی، ایجاد تعادل میان موضوعات بلندمدت و کوتاهمدت، ایجاد تعادل میان ابعاد استراتژیک و ابعاد عملیاتی سازمان و نیز ایجاد هماهنگی میان تکنولوژی و سایر منابع سازمان معرفی شده است. بدین ترتیب رویکرد موتورولا به عنون پایهای برای رشد نقشه راه تکنولوژی قرار گرفت و این پایه، در طول زمان به تدریج دستخوش تغییرات و پیشرفتهایی شد .[2]
در این مقاله پس از بیان مطالبی در مورد معرفی نقشه راه فنآوری و اهمیت آن، مراحل تدوین نقشه راه فنآوری بیان شده و پس از آن به بررسی کامل انواع نقشه راه فنآوری از منظر قالب و هدف پرداخته شده است.
ٍ- نقشه راه فنآوری، معرفی و بیان اهمیت آن
نقشه راه عبارتست از "روش کشف و توصیف آینده مطلوب و تبیین راه رسیدن به آن به زبانی ساده و قابل فهم برای سازمان ". نقشه راه ساختاری مبتنی بر زمان دارد و معمولاً به شکل گرافیکی تدوین شده و به منظور تدوین، نمایش و ایجاد ارتباط میان برنامه های مختلف در سطوح متفاوت سازمان به کار میرود. این برنامهها به صورت علت و معلولی باهم ارتباط دارند و اغلب مربوط به سطوح مختلف سازمان بوده و گاهی عملی شدن یکی، مستلزم اجرا شدن دیگری است. به همین دلیل نقشه راه در واقع یک ابزار یکپارچهکننده است که با در نظر گرفتن همه سطوح به صورت همزمان، به فرآیند برنامهریزی اثربخش کمک
شایانی می کند.[3]
شکی نیست که شرکتهای بزرگ روش پیش بینی، تحلیل و برنامه ریزی برای آینده را میدانند . آنها برای حفظ قدرت رقابت و اطمینان از موفقیت طولانیمدت خویش مجبورند روی تولیدات آینده دقت و حساسیت نشان دهند و راهکار مناسبی برای گسترش تحقیقات و فنآوری به کار برند. نقشه راه فنآوری نیازهای بحرانی و اهداف عملی را با چارچوب زمانی مشخص تعیین میکند تا شرکت برای تولیدات آینده خویش تقاضایی داشته باشد. همچنین فنآوری لازم برای رسیدن به این اهداف را مشخص میکند .[4] نقشه راه فنآوری به شرکتها، صنایع و ارگانها کمک میکند تا نقشه آنچه که باید انجام دهند تا در بازار آینده موفق شوند را ترسیم کنند.[5] برخی از مزیتهای کلی بکارگیری نقشه راه فنآوری را میتوان به صورت زیر بیان نمود:[4,6,7]
▪ فنآوری بازار آینده و نیازهای تولیدی را پیشبینی میکند .
▪ حیطه دانش و فنآوری را با بالاترین پتانسیل برای یک صنعت شناسایی میکند .
▪ فنآوری بحرانی آینده را شناسایی میکند و مشخص میکند چه قسمتهایی وجود دارد و چه قسمتهایی موردنیاز است.
▪ تصمیمهای استراتژیک سرمایهگذاری را از نظر اطلاعاتی پشتیبانی میکند .
▪ از ریسک سرمایهگذاریها میکاهد .
▪ همکاریها و مشارکت شرکتها را حین شراکت دانش افزایش میدهد .
▪ پلـههای لازم برای انتقال فنآوری به کاربردهای بازاری را تعریف میکند .
عواملی وجود دارد که نشان میدهد آیا یک صنعت به نقشه راه فنآوری نیاز دارد یا خیر. برخی از این مشخصهها به این
شرح است:[7,8]
ٌ- بازار تقاضا در حال تغییر و نوخواهـی است.
ٍ- با توجه به ورود آن صنعت به زمینهای جدید، به فنآوری جدید و مهارتهای جدید نیاز است.
2
َ- با تأسیس شرکت جدید یا بوجود آمدن رقابت جدید، شرکت سهم بازار خویش را به آهستگی از دست میدهد . ُ- وجود تصویری از موقعیت شرکت در بازار آینده بدون داشتن استراتژی و برنامه لازم برای تبدیل آن به واقعیت. ِ- عدم اطمینان شرکت یا صنعت از اینکه چه زمانی و کدام فنآوری در آینده ضرورت دارد.
ّ- عدم توافق شرکتها درباره بهترین گزینه برای فنآوری آیندهمثلاً. کارخانههای خودروسازی جهت جایگزین کردن سوخت جدیدی به جای سوختهای فسیلی با یکدیگر اختلاف نظر دارند.
ْ- موازیکاری و پرداخت جداگانه هزینه تحقیق و توسعه برای فنآوریهای آینده توسط هر شرکت.
َ- مواجه شدن شرکتهای خصوصی در یک صنعت با کاهش منابع و مهارتهای لازم برای ابداعات و لزوم استفاده از ت سهیلات تحقیق و توسعه و نیاز به شرکای جدید جهت حمایت و پشتیبانی از استراتژی آینده.
َ- فرآیند تهیه نقشه راه فنآوری
فرآیند تدوین نقشه راه فنآوری شامل سه مرحله کلی میباشد. این مراحل عبارتند از:
1. فعالیتهای مقدماتی
2. توسعه نقشه راه فنآوری
3. فعالیتهای پیگیری
در ادامه مقاله، هریک از مراحل فوق تشریح خواهد شد. خلاصه این مراحل در جدول ٌ نمایش داده شده است.[9,3]
