مقاله مقایسه الگوهای مختلف تدوین نقشه راه فن آوری

بخشی از مقاله

مقايسه الگوهاي مختلف تدوين نقشه راه فن آوري
چکيده
نقشه راه ، يکي از انعطافپذيرترين روشهاي متداول برنامه ریزی و آيندهنگري است . يکي از انواع نقشه راه ، نقشه راه فن آوري است که ابزاري ساختاريافته براي کشف و برقراري ارتباط بين بازارها، محصولات و فن آوريهاي در حال توسعه در طول زمان ميباش د. از آنجا که نقشه راه فن آوري در سطوح مختلف و با اهداف گوناگون قابليت تدوين دارد، داراي الگوهاي متفاوتي از منظر هدف و قالب است . انتخاب الگوي نادرست ، مي تواند از کارآمدي اين ابزار توانمند بکاهد. لذا شناخت دقيق اشکال و رويکردهاي تدوين نقشه راه از اهميت زيادي برخوردار است . هدف اصلي مقاله بررسي و مقايسه انواع مختلف نقشه راه فن آوري است . در اين راستا نقشه راه فن آوري، با توجه به هريک از مناظر هدف و قالب به هشت دسته تقسيم شده است و معيارهاي مختلفي براي انتخاب هريک از الگوها مورد بحث قرار گرفته است .
واژه هاي کليدي : نقشه راه ، فن آوري، نقشه راه فن آوري، برنامه ریزی

١- مقدمـه
محيط پرتلاطم کنوني کسب وکار، سازمانها را به سمت استفاده از ابزارهاي نوين برنامه ریزی سوق داده است . تدوين نقشه راه روشي انعطاف پذير است که به طور گسترده براي انجام فرآيند برنامه ريزي بهبوديافته به کار ميرود. نقشه راه در حوزههاي مختلفي کاربرد دارد. يکي از اصليترين حوزههاي تدوين نقشه راه ، حوزه فن آوري ميباشد. نقشه راه فن آوري، ابزاري ساختاريافته براي کشف و برقراري ارتباط بين بازارها، محصولات و فن آوريهاي در حال توسعه در طول زمان ميباشد. استفاده از اين ابزار به سازمان ها کمک ميکند تا در محيط پويا و به شدت متغير امروز با تمرکز بر پويش محيط و رديابي روند تغييرات فن آوريهاي موجود، موقعيت خود را در بازار حفظ و ارتق اء بخشند.
نقشه راه فن آوري به سازمان ها کمک ميکند تا با شناسايي توليدات و نيازهاي بازار آينده و فن آوري لازم براي رسيدن به آنها، از وجود تقاضا در آينده اطمينان يابند . نقشه راه فن آوري روشي براي شناسايي توليدات يا تهيه نيازها و تبديل آنها به گزينههاي فن آوري و طرحهاي توسعه است تا مطمئن باشيم فن آوري مورد نياز آينده به هنگام نياز، آماده و ميسر است [١].
تاريخ شروع استفاده از تکنيک نقشه راه فن آوري به سال ١٩٨٠ بر ميگردد . هنگامي که در کشور آمريکا چندين شرکت از جمله موتورولا اين روش را براي انتخاب بهترين راه به سوي آينده برگزيدند . هدف شرکت موتورولا از ترسيم نقشه راه تکنولوژي، ايجاد تعادل ميان موضوعات بلندمدت و کوتاهمدت ، ايجاد تعادل ميان ابعاد استراتژيک و ابعاد عملياتي سازمان و نيز ايجاد هماهنگي ميان تکنولوژي و ساير منابع سازمان معرفي شده است . بدين ترتيب رويکرد موتورولا به عنون پايهاي براي رشد نقشه راه تکنولوژي قرار گرفت و اين پايه ، در طول زمان به تدريج دستخوش تغييرات و پيشرفتهايي شد [٢].
در اين مقاله پس از بيان مطالبي در مورد معرفي نقشه راه فن آوري و اهميت آن ، مراحل تدوين نقشه راه فن آوري بيان شده و پس از آن به بررسي کامل انواع نقشه راه فن آوري از منظر قالب و هدف پرداخته شده است .
٢- نقشه راه فن آوري، معرفي و بيان اهميت آن
نقشه راه عبارتست از "روش کشف و توصيف آينده مطلوب و تبيين راه رسيدن به آن به زباني ساده و قابل فهم براي سازمان ".
نقشه راه ساختاري مبتني بر زمان دارد و معمولاً به شکل گرافيکي تدوين شده و به منظور تدوين ، نمايش و ايجاد ارتباط ميان برنامه هاي مختلف در سطوح متفاوت سازمان به کار ميرود. اين برنامهها به صورت علت و معلولي باهم ارتباط دارند و اغلب مربوط به سطوح مختلف سازمان بوده و گاهي عملي شدن يکي، مستلزم اجرا شدن ديگري است . به همين دليل نقشه راه در واقع يک ابزار يکپارچهکننده است که با در نظر گرفتن همه سطوح به صورت همزمان ، به فرآيند برنامه ریزی اثربخش کمک شاياني مي کند[٣].
شکي نيست که شرکتهاي بزرگ روش پيش بيني، تحليل و برنامه ريزي براي آينده را ميدانند . آنها براي حفظ قدرت رقابت و اطمينان از موفقيت طولانيمدت خويش مجبورند روي توليدات آينده دقت و حساسيت نشان دهند و راهکار مناسبي براي گسترش تحقيقات و فن آوري ب ه کار بب رند. نقشه راه فن آوري نيازهاي بحراني و اهداف عملي را با چارچوب زماني مشخص تعيين ميکند تا شرکت براي توليدات آينده خويش تقاضايي داشته باشد. همچنين فن آوري لازم براي رسيدن به اين اهداف را مشخص ميکند [٤]. نقشه راه فن آوري به شرکتها، صنايع و ارگانها کمک ميکند تا نقشه آنچه که بايد انجام دهند تا در بازار آينده موفق شوند را ترسيم کنند[٥]. ب رخي از مزيتهاي کلي بکارگيري نقشه راه فن آوري را ميتوان به صورت زير بيان نمود[٤,٦,٧]:
فن آوري بازار آينده و نيازهاي توليدي را پيشبيني ميکند .
حيطه دانش و فن آوري را با بالاترين پتانسيل براي يک صنعت شناسايي ميکند .
فن آوري بحراني آينده را شناسايي ميکند و مشخص ميکند چه قسمتهايي وجود دارد و چه قسمتهايي موردنياز است .
تصميمهاي استراتژيک سرمايهگذاري را از نظر اطلاعاتي پشتيباني ميکند .
از ريسک سرمايهگذاريها ميکاهد .
همکاريها و مشارکت شرکتها را حين شراکت دانش افزايش ميدهد .
 پلـههاي لازم براي انتقال فن آوري به کاربردهاي بازاري را تعريف ميکند .
عواملي وجود دارد که نشان ميدهد آيا يک صنعت به نقشه راه فن آوري نياز دارد يا خير. برخي از اين مشخصه ها به اين شرح است [٧,٨]:
١- بازار تقاضا در حال تغيير و نوخواهـي است .
٢- با توجه به ورود آن صنعت به زمينهاي جديد، به فن آوري جديد و مهارتهاي جديد نياز است .
٣- با تأسيس شرکت جديد يا بوجود آمدن رقابت جديد، شرکت سهم بازار خويش را به آهستگي از دست ميدهد .
٤- وجود تصويري از موقعيت شرکت در بازار آينده بدون داشتن استراتژي و برنامه لازم براي تبديل آن به واقعيت .
٥- عدم اطمينان شرکت يا صنعت از اينکه چه زماني و کدام فن آوري در آينده ضرورت دارد.
٦- عدم توافق شرکتها درباره بهترين گزينه براي فن آوري آينده . مثلاً کارخانههاي خودروسازي جهت جايگزين کردن سوخت جديدي به جاي سوختهاي فسيلي با يکديگر اختلاف نظر دارند.
٧- موازيکاري و پرداخت جداگانه هزينه تحقيق و توسعه براي فن آوريهاي آينده توسط هر شرکت .
٨- مواجه شدن شرکتهاي خصوصي در يک صنعت با کاهش منابع و مهارتهاي لازم براي ابداعات و لزوم استفاده از ت س هيلات تحقيق و توسعه و نياز به شرکاي جديد جهت حمايت و پشتيباني از استراتژي آينده .
٣- فرآيند تهيه نقشه راه فن آوري
فرآيند تدوين نقشه راه فن آوري شامل سه مرحله کلي ميباشد. اين مراحل عبارتند از:
١. فعاليتهاي مقدماتي
٢. توسعه نقشه راه فن آوري
٣. فعاليتهاي پيگيري
در ادامه مقاله ، هريک از مراحل فوق تشريح خواهد شد. خلاصه اين مراحل در جدول ١ نمايش داده شده است [٩,٣].
جدول ١- فرايند تهيه نقشه راه فن آوري
مرحله گام ها برآورده کردن شرايط مقدماتي مشخص کردن رهبري.پشتيباني تعريف محدوده و مرز نقشه راه فن آوري شناسايي محصولي که بايد بر روي آن تمرکز شود شناسايي نيازمنديهاي حياتي سيستم و مقادير هدف آنها مشخص ساختن سطوح اصلي فن آوري مشخص ساختن محرکهاي فن آوري و اهداف آنها

فعاليتهاي مقدماتي
توسعه نقشه راه فن آوري

شناسايي گزينه هاي فن آوري و خطوط زماني آنها پيشنهاد گزينههاي فن آوري جهت پيگيري تهيه گزارش نقشه راه فن آوري
تحليل (تجديدنظر) و اعتبارسنجي نقشه راه
فعاليتهاي پيگيري تهيه يک طرح پيادهسازي
بازبيني و بهروزرساني
٣-١- مرحله ١: فعاليت هاي مقدماتي
در اين مرحله ، تصميم گيرندگان اصلي بايد تشخيص دهند که با يک مشکل مواجه هستند و يک نقشه راه فن آوري ميتواند به آنها در حل اين مشکل کمک نمايد. آنها بايد تصميم بگيرند براي چه چيزي نقشه راه تهيه گردد و چگونه نقشه راه فن آوري، آن ها را در اتخاذ تصميمات سرمايهگذاري ياري خواهد کرد. پذيرش و مشارکت اين تصميمگيرندگان جهت جلب منابع موردنياز براي تهيه نقشه راه و همچنين تمايل به استفاده از آن ، امري حياتي است . اين فرآيند يک فرآيند تکراري است ، زيرا با گسترش وسعت نقشه راه ، مشارکت آنها بايد حفظ گردد. يکي از پيچيدگيهاي اين کار وجود افراد مختلفي است که نتايج متفاوتي را انتظار دارند و ميبايست همه آنها در يک سطح حداقلي رضايتشان جلب شود. قدمهاي اين مرحله ، تضميني جهت جلب اين مشارکت اساسي فراهم ميآورد. هرچند اين مشارکت بايد در مرحله ديگر نيز حفظ شود [٨].
٣-٢- مرحله ٢: توسعه نقشه راه فن آوري
در اين مرحله ، طي هفت قدم ، پس از تشخيص اينکه براي چه نيازهايي بايد نقشه راه تهيه شود ، گزينههاي فن آوري که ميتواند اهداف مورد نظر را برآورده سازد پيشنهاد ميشود و در نهايت نقشه راه فن آوري تهيه ميگردد.
٣-٣- مرحله ٣: فعاليتهاي پيگيري
با مشارکت و پشتيباني اوليه در مرحله اول ، فعاليتهاي پيگيري آسانتر خواهد شد. بدون اين مشارکت ، نقشه راه فن آوري نميتواند به مقوله هايي که تصميم گيران اصلي نياز به رفع آن دارند، بپردازد. در نتيجه ، نقشه راه نميتواند مورد استفاده قرار گيرد. از آنجا که به نسبت ، افراد کمي در تهيه و پيشنويس کردن نقشه راه درگير هستند، لذا بايد توسط گروه وسيعتري که در اجراي آن دخيل هستند، نقادي و ارزيابي شده و به ت أييد برسد. نياز است يک برنامه پيادهسازي با استفاده از اطلاعات ب ه دست آمده در فرآيند تهيه نقشه راه تهيه گردد تا از اين طريق تصميمات مناسب سرمايهگذاري اخذ و اجرا شود. در نهايت از آنجا که هم نيازها و هم فن آوريها در حال تغيير هستند، لازم است تا نقشه راه به صورت دورهاي بازبيني شده و به روز گردد .[1,10]
٤- انواع نقشه راه فن آوري
نقشه راه فن آوري از نظر شکل ارائه و حتي محتوا، بسيار متنوع است . در برخي از نقشه راه هاي فن آوري تمرکز اصلي روي
"فشار فن آوري" بوده ، حال آنکه در برخي از موارد توجه اصلي روي" کشش بازار" معطوف شده است . متداول ترين شکل نقشه راه فن آوري که توسط ايرما تدوين شده ، در شکل (١) نمايش داده شده است [١١]. اين شکل نشان ميدهد که فن آوري چگونه در خدمت توسعه ي محصول .خدمات و فرصت هاي موجود در بازار قرار ميگيرد[٣].

شکل ١- شکل عمومي نقشه راه فن آوري

نقشه راه فن آوري را از دو منظر هدف و قالب مي توان به انواع مختلف تقسيم بندي کرد. در شکل ( ٢) تقسيم بندي نقشه راه فن آوري از اين دو منظر نشان داده شده است [٩]. در قسمتهاي بعدي انواع نقشه راه فن آوري از مناظر هدف و قالب تشريح شده است .

شکل ٢- انواع نقشه راه فن آوري
٤-١- انواع نقشه راه فن آوري از منظر هدف
با توجه به هدفهاي مختلف نقشه راه فن آوري، ٨ نوع نقشه راه وجود دارد که در شکل (٣) نيز نشان داده شده است [١,٩]:
١. برنامه ريزي محصول
اين نقشه راه ، معروفترين و متداولترين نوع نقشه راه فن آوري مي باشد که فن آوريهاي مختلف را به محصولات گوناگون مرتبط ميکند. هدف اين نوع ، ورود فن آوري به محصولات توليد شده است . قسمت ١ شکل ٣ نقشه راه شرکت فيليپس را نشان ميدهد و بيان ميکند که چگونه نقشه راه ، پلي بين محصولات و فن آوري ايجاد ميکند [١٢].
٢. برنامه ریزی قابليت ها . خدمات
اين نوع از نقشه راه ، بيشتر براي سازمانهاي خدماتي مناسب ميباشد و بر اينکه چگونه فن آوري، تواناييها و قابليتهاي سازمان را حمايت ميکند، تمرکز دارد. قسمت ٢ شکل ٣ نقشه راه شرکت پست رويال را نشان ميدهد و به منظور بررسي تأثير توسعه فن آوري بر کسب و کار به کار ميرود. اين نوع نقشه راه بيشتر بر تواناييهاي سازمان به عنوان پلي بين فن آوري و کسب و کار تأکيد ميکند تا محصولات [١٣].
٣. برنامه ریزی استراتژيک
اين دسته براي ارزيابيهاي عمومي استراتژيک مناسب ميباشد. اين نقشه راه بر توسعه چشم انداز آينده کسب و کار برحسب بازار، کسب و کار، محصول ، فن آوري، مهارت ، فرهنگ و... تمرکز ميکند. شکافها با مقايسه موقعيت فعلي با چشم انداز آينده ، شناسايي شده و گزينههاي استراتژيک براي پرکردن اين شکافها استخراج ميشود.
٤. برنامه ريزي بلندمدت
اين دسته از نقشه راه براي برنامه ریزیهاي بلندمدت استفاده ميشود. اين دسته ، طول دوره برنامه ريزي را توسعه ميدهد و اغلب در سطح منطقهاي يا ملي استفاده شده و به عنوان يک رادار براي سازمانها براي شناسايي بازارها و فن آوريهاي بالقوه به کار ميرود. در قسمت ٤ شکل ٣، نقشه راه فن آوري ساخت يکپارچه آمريکا نشان داده شده است . اين نقشه راه بر روي سيستم هاي اطلاعاتي تمرکز داشته و نشان ميدهد که چگونه توسعه فن آوري احتمالاً موجب همگرايي به سمت "سازمان يکپارچه اطلاعاتمحور " خواهد شد[٦].
٥. برنامه ریزی سرمايه دانش
نقشههاي راه اين دسته بر همراستا کردن سرمايه دانش و ابتکارات مديريت دانش با اهداف کسب و کار تمرکز دارد. قسمت ٥ شکل ٣ مثالي است که توسط بخش کاربرد هوش مصنوعي دانشگاه ادينبورگ توسعه يافته و به سازمان کمک ميکند که سرمايه دانش حياتي خود را به تصوير کشيده و آن را با مهارتها، فن آوريها و رقابتهاي مورد نياز جهت پاسخ به نيازهاي آينده بازار مرتبط سازد.
٦. طرح ريزي برنامه
اين دسته بر اجراي استراتژي تمرکز دارد و بيشتر به برنامه ریزی پروژه مربوط ميشود. (براي مثال برنامه ریزی تحقيق و توسعه ) قسمت ٦ شکل ٣ يکي از نقشههاي راه ناسا را نشان مي دهد و بدين منظور استفاده ميشود که بفهمند چگونه جهان و زندگي داخل آن گسترش و توسعه يافته است . اين نقشه راه خاص ، به مديريت برنامه توسعه براي توليد بعدي تلسکوپ فضا پرداخته و ارتباط بين توسعه فن آوري و فازها و مقاطع زماني برنامه را نشان ميدهد [١٤].
٧. برنامه ریزی فرآيند
اين نوع از نقشه راه ، مديريت دانشي را حمايت ميکند که بر محدوده خاصي از فرآيند تمرکز دارد. (براي مثال توسعه محصول جديد) قسمت ٧ شکل ٣، نقشه راه برنامه ریزی محصولي را نشان ميدهد و بر جريانهاي دانشي که ايجاد و توسعه محصول جديد را آسان کرده و هر دو جنبه فني و تجاري را تلفيق ميکند، تمرکز دارد.
٨. برنامه ریزی يکپارچه
اين نوع از نقشه راه بر يکپارچگي و تکامل فن آوريها برحسب اين که چگونه فن آوريهاي متفاوت در داخل يک محصول يا سيستم ترکيب ميشوند و يا به شکل فن آوري جديدي در ميآيند، تمرکز دارد. قسمت ٨ شکل ٣، نقشه راه ناسا وابسته به برنامه توسعه نسل بعدي تلسکوپ فضايي را نشان ميدهد و با تمرکز بر جريانهاي فن آوري نشان ميدهد چگونه فن آوري، سيستم هاي آزمون و نمايش را جهت پشتيباني اهداف علمي حمايت ميکند [١٥].