بخشی از مقاله
چکیده
مأموران امنیتی و خانوادهها در ارتباط با کاربران شبکههای اجتماعی سایبری، با دو اصل اخلاقی »حفظ حریم خصوصی« و »حفظ امنیت« مواجهاند؛ این دو اصل، در مواردی با یکدیگر در تزاحم قرار میگیرند و مأموران امنیتی و سرپرستان خانواده نمیتوانند هر دوی آنها را رعایت کنند و بهناچار باید برای ترجیح سیاستگذاری نمود. حال پرسش این است که در چنین مواردی چه باید کرد: آیا به هیچیک عمل نکنند و هر دو را کنار بگذارند یا یکی را فدای دیگری کنند؟ در این صورت کدامیک را باید فدای دیگری کرد؟
آیا میتوان در تمامی موارد یکی را بر دیگری مقدم داشت و یا اینکه بر حسب موارد و با توجه به پیامدهای مراعات آنها باید تصمیم گرفت. برای حل تزاحم اخلاقی، چهار راهکار وجود دارد: جمع میان دو اصل، دفع هر دو، ترجیح یک طرف و تخییر.
این مقاله با پذیرش اصل ترجیح و با تبیین مراحل آن، یعنی؛ محاسبه مصالح، تطبیق با اهداف اخلاقی و تقدم امر دارای اهمیت بیشتر، حفظ امنیت کاربران را امریاَهَم معرفی میکند. در پایان، با ترجیح حفظ امنیت کاربران نسبت به حفظ حریم خصوصی، شرط هتک حریم خصوصی کاربران را از منظر اخلاقی بررسی میکند.
مقدمه
در بسیاری از موارد، حریم خصوصی افراد در شبکههای اجتماعی و اینترنت توسط افراد مختلفی از جمله کارفرمایان، خانوادهها، ارائهدهندگان اینترنت و دولتها نقض میشود. - Bennett, 2001, 197 - در سال 1393، در پی توهین به مقدسات اسلامی در شبکه اجتماعی واتسآپ، رئیس پلیس فتا اعلام کرد که پیام-های خصوصی در این شبکه اجتماعی قابلپیگیری است. بعد از آن پلیس فتا با نفوذ به این شبکهی اجتماعی برخی از این افراد را بازداشت نمود. همچنین معاون پیشگیری پلیس فتا بر اساس وظایف پلیس که هم پیشگیری از جرم و هم مقابله با آن است بیان کرد: در شبکههای اجتماعی سایبری شبانهروز به علت پیشگیری از جرم رصد انجام میگیرد. مواردی را که پلیس فتا اعلام میکند همگی برای »تأمین نظم و امنیت و آسایش عمومی و فردی در فضای مجازی« است.
از مبحث »امنیت سایبری« به سبب اختلاف در اهداف برداشتهای متفاوتی شده است. برخی هدف از امنیت سایبری را محافظت از حریم خصوصی افراد و سازمانها دانسته و برخی دیگر هدف از آن را ایجاد امنیت کشور و امنیت ملی معرفی میکنند. این دو برداشت باعث شده تا در مواردی تزاحمات اخلاقی ایجاد گردد. بهعنوان مثال »ایجاد امنیت سایبری نیازمند رصد بیرونی دولت بوده که با محافظت از حریم خصوصی افراد در تضاد است. در این موارد سؤالهای زیادی مطرح میشود یکی از سؤالهای اخلاقی اینجاست که در این تزاحم کدامیک از دو اصل یعنی؛ حفظ حریم خصوصی و حفظ امنیت ملی، مقدم است؟
در برخی موارد رصد اینترنتی برای پیشگیری جرم و مقابله با آن موجب نقض حریم خصوصی کاربران میشود. اگرچه حفظ امنیت و آسایش عمومی از وظایف قانونی و اخلاقی پلیس بوده ولی حفظ حریم خصوصی نیز از اصول اخلاقی است که بر هر فرد ازجمله پلیس ضروری است. با بررسی و تحلیل مسائل ایجاد شده در مورد دو اصل احترام به حریم خصوصی و حفظ امنیت کاربران در شبکههای اجتماعی چه در ایران و چه در خارج از کشور، عموم محققان به این نتیجه رسیدهاند که این دو اصل اخلاقی در برخی موارد، برای یکدیگر مزاحمت ایجاد میکنند و انجام یکی متوقف بر ترک دیگری است. در چنین مواردی، برای یک مأمور امنیتی، یک دوراهی ایجاد میشود که نمیداند کدامیک از دو اصل را بر دیگری مقدم بدارد. لذا بررسی اخلاقی این مسئله ضروری است.
علاوه بر سازمانهای امنیتی، مانند پلیس فتا، این تزاحم برای خانواده نیز ایجاد میگردد. سرپرست یک خانواده از طرفی باید به حریم خصوصی فرزندان خود احترام گذاشته و وسایلارتباطیِ شخصیِ فرزند خود، مانند موبایل و کامپیوتر را بدون اجازه رصد نکند؛ اما از طرفی دیگر، کنترل خانواده و حفظ امنیت و آرامش افراد خانواده نیز یک اصل اخلاقی است که بر عهده سرپرست خانواده است.
حال اگر این سرپرست احساس کند ممکن است فرزندش در شبکههای اجتماعی از سوی کلاهبرداران فریب خورده و امنیتش در خطر بیفتد و از طریق به خطر افتادن فرزند، آسایش و آرامش تمام افراد خانواده به هم بریزد، چه کاری وظیفه اخلاقی اوست آیا باید هر دو اصل را کنار گذاشته و به هیچیک عمل نکند؟ یا میان انتخاب هریک مخیراست؟ و یا باید یکی را بر دیگری ترجیح دهد؟ در صورت ترجیح، کدامیک از دو اصل مقدم است؟مسئله تزاحمات در قلمرو اخلاق، غالباً در دو مقام ارزش داوری و تشخیص تکالیف اخلاقی مورد توجه قرار گرفته است.
شاید این نمونه تزاحم اگر بر اساس قوانین حقوقی و یا فقهی بررسی شود جواب روشنی را به دنبال داشته باشد؛مثلاً در مسئله فقهی به علت ولایت داشتن پدر بر فرزند سرپرست خانواده بتواند به وسایل شخصی فرزند دسترسی پیدا کند، اما مسئله این مقاله تزاحم اخلاقی است؛ به این معنا که سؤالات بالا فقط از جهت اخلاقی برای سرپرست خانواده پیش میآید لذا باید تمایز این دو نوع تزاحم مدنظر خوانندگان قرار گیرد.
در حل تزاحمات اخلاقی چهار راهکار وجود دارد؛ اول تا جایی که امکان دارد باید میان این دو اصل جمع کرد؛ در میان علماب اصول معروف است و این قاعده به این معناست که جمع میان دو اصل اخلاقی بهتر از رها کردن هر دو اصل، یا ترجیح یکی بر دیگری است و عدهای از علماء بر این قاعده عقلی ادعای اجماع کردهاند. دوم درصورتیکه هر دو اصل قابلیت جمع را نداشته باشند اگر که مشکلی ایجاد نشود باید هر دو را رها کرد تا دچار امری غیراخلاقی نشد، سوم اینکه میان دو اصل یکی را ترجیح داده در صورت انتخاب این روش باید ادله ترجیح هر یک از دو اصل بررسی گردد.
