بخشی از مقاله
چکیده
یکی از راه های کاهش تلفات آب، در مزارع برنامه ریزی صحیح آبیاری می باشد . معادلاتی که برای محاسبه تبخیر و تعرق پتانسیل استفاده می شوند، پارامترهای اقلیمی یکسانی را به کار نمی گیرند و به دلیل ماهیت تجربی آنها برای تمام شرایط اقلیمی مناسب نیستند . به همین دلیل لازم است که معادله مناسب هر منطقه مشخص شود . بدین منظور در این تحقیق با استفاده از داده های هواشناسی برداشت شده در 6 سال از سال 87 تا 92 در ایستگاه هواشناسی شهرستان سرایان، مقدار تبخیر و تعرق گیاه مرجع با روش های فائو پنمن- مانتیث و ترنت وایت ، ترنت وایت اصلاح شده ، تورک ، بلانی کریدل ، جنسن هیز ، جنسن هیز اصلاح شده ، جنسن هیز شماره 2 ،هارگریوز سامانی ، مک کینک ،پرستلی تیلور ،دورنبوس پروت ،آبتیو ، باپاداکیس ،پنمن مانتبث با تابش ایرماک محاسبه گردید و تبخیر تعرق محاسبه شده توسط تمام روش ها با روش مرجع - فائو -پنمن- مانتیث - مورد مقایسه قرار گرفت.که طبق نتایج به دست آمده نزدیکترین روش به فائو روش پنمن مانتبث با تابش ایرماک با ضریب رگرسیون 0/94 - R2 - بوده است بهترین ضرایب تصحیح نیز برای این روش در منطقه سرایان محاسبه شده است.
الف- مقدمه
در زنجیره آب، خاک، گیاه و اتمسفر، آب مستقیمأ از سطح خاک و یا توسط گیاه به داخل اتمسفر وارد میشود. انتقال آب از سطح خاک به هوا را تبخیر و خارج شدن آن از گیاه را تعرق می گویند. این دو پدیده هر دو ماهیت تبخیری داشته و چون تفکیک آنها از یکدیگر امکان پذیر نمی باشد مجموعأ به نام تبخیر-تعرق در نظر گرفته شده و با علامت ET نشان داده میشود - علیزاده، . - 1383 برآورد تبخیر-تعرق در مطالعاتی مانند تغییر اقلیم، تکامل محیطی و کنترل منابع آب نقش مهمی بازی می کند.
روشهایی که برای تخمین تبخیر-تعرق به کار برده می شود به دو گروه مستقیم و محاسباتی تقسیم میگردند. در روش مستقیم بخش کوچک و کنترل شدهای از مزرعه انتخاب شده و مقدار تبخیر-تعرق در یک دوره زمانی مستقیمأ اندازهگیری میشود. در روش محاسباتی با تعیین عوامل موثر بر تبخیر-تعرق، معادلاتی جهت تخمین به دست میآید. به علت دشوار بودن و هزینهبر بودن روشهای اندازهگیری مستقیم، از روشهای محاسباتی برای تخمین تبخیر-تعرق استفاده میگردد. پدیده تبخیر- تعرق باعث تلفات آب و رطوبت از سطح آب، خاک و پوشش گیاهی میشود و با توجه به به میزان اندک نزولات جوی و محدودیت منابع آب در ایران، تعیین مناسبترین روش برآورد تبخیر-تعرق در کشور از اهمیت زیادی برخوردار است.
تبخیر و تعرق پتانسیل یکی از عناصر مهم چرخه هیدرولوژی است که نقش مهمی،را در مطالعات کشاورزی ، منابع آب شبکه های آبیاری زهکشی و... ایفا میکند یکی از راه های کاهش تلفات آب در برنامه ریزی صحیح آبیاری می باشد. که اساس آن برآورد دقیق نیاز آبی گیاهان و در نتیجه تبخیر و تعرق گیاه مرجع می باشد .مطالعه و بررسی تبخیر و تعرق گیاه مرجع برای ارائه الگوی کشت مناسب و بهینه سازی استفاده از منابع آب موجود در دوره های آتی ضروری است.
در این تحقیق ETO به 15 روش محاسبه شده که دو روش ترنت وایت و ترنت وایت اصلاح شده ETO ماهانه و 13 فرمول دیگر ETO روزانه را مورد بررسی قرار داده است. رحیم زادگان - 1367-68 - به منظور یافتن مناسبترین روش محاسبه تبخیر و تعرق در منطقه اصفهان که جزء مناطق خشک و نیمه خشک به حساب می آید از لایسیمتر زهکش دار و گیاه مرجع چمن استفاده نمود. همزمان با این آزمایش، پارامترهای اقلیمی نیز در ایستگاه کیمیاتولوژی دانشگاه صنعتی اصفهان اندازه گیری تبخیر و تعرق پتانسیل برای گیاه مرجع با استفاده از 12روش مختلف محاسبه گردید.
در مطالعه ای دیگر تبخیر تعرق روزانه گیاه مرجع از روش های هارگریوز سامانی، ماکینگ، تورک و پاپاداکیس برای اقلیم های مختلف ایران بر اساس اقلیم نمای کوپن محاسبه گردید و با روش استاندارد fpm مقایسه شد. - کوچک زاده و نیک بخت، . - 1383 دین پژوه - 2006 - بر اساس شاخص خشکی سه روش هارگریوز سامانی ، لینیاکر و تورنت وایت اصلاح شده، ETO در سطح ایران را مورد مطالعه قرار داد. بیات و زارع - - 1387 در یک تحقیق ET0 شهر های تبریز، اردبیل و ارومیه در شمالغرب کشور را به کمک نرم افزار Ref-ETو از 14 روش از جمله : پنمن مانتیث، پنمن کیمبرلی 1996، پنمن کیمبرلی 1972 ، پریستلی تیلور، هارگریوز 1985 ، پنمن کیمبرلی 1982 ، بلانی کریدل فائو، ماکینگ 1957 ، پنمن 1948 ، تشعشعی- فائو 24 ، پنمن فائو 17 و پنمن فائو 24محاسبه کرده و با ET0 روش پنمن مانتیث فائو به عنوان روش ایدهال مقایسه نمودند.
گنجی زاده و همکاران - - 1392 مقادیر تبخیر و تعرق روزانه برای ایستگاه های سینوپتیک استان گلستان را در 3سال به طور انتخابی از سال 1385 تا 1390 با 5 روش پنمن مانتیث فائو 56 ، پنمن اصلاح شده ، هارگریوز- سامانی ، بلانی کریدل و روش درجه حرارت تورک محاسبه کردند. مرور منابع نشان داد که تاکنون مطالعات بسیاری برای تعیین مناسبترین معادلهی برآورد تبخیر-تعرق در ایران انجام شده است ولی این تحقیقات به صورت پراکنده بوده و نتیجهی یکسان و مناسبی از آنها ارائه نشده است. بنابراین در این تحقیق به معرفی مهم ترین معادلات ارائه شده در تبخیر تعرق پرداخته و نتایج مطالعات انجام شده برای تعیین بهترین معادلهی تخمین تبخیر- تعرق بررسی می گردد.
ب- مواد و روشها
-1 موقعیت جغرافیایی
شهرستان سرایان در عرض جغرافیایی 33/51و طول جغرافیایی 58/28 و ارتفاع از سطح دریا 1405 متر قرار گرفته است. برای مطالعه تبخیر و تعر ق گیاه مرجع با استفاده از روش فائو-پنمن- مانتیث و 14 روش رابطه اندازه گیری ابتدا آمار مورد نظر از ایستگاه سینوپتیک شهرستان سرایان تهیه شد.
