بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق، با هدف بررسی روند تغییرات سالانه ویژگی تداوم شیردهی در گاوهاي شیري ایران بر اساس سه نوع رکورد روز آزمون شیر خام - RM - ، شیر تصحیح شده براي چربی - FCM - و شیر تصحیح شده براي انرژي - ECM - اجرا گردید. دادههاي مورد نیاز، توسط مرکز اصلاح نژاد و بهبود تولیدات دامی - وزارت جهاد کشاورزي - ارائه شد. پس از ویرایش دادههاي اولیه، تعداد 1.902.071رکورد شیر روز آزمون متعلّق به 226.255 رأس گاو - فرزندان 5.094 رأس گاو نر و 178.390 رأس گاو ماده - در 797 گله که طی سالهاي 1375 تا 1394 زایش داشتند، استفاده گردید. براي هر گاو، حداقل 5 رکورد روز آزمون وجود داشت. میانگین تعداد رکورد روز آزمون براي هر گاو 8/41 ، و میانگین تعداد روزهاي شیردهی 269/14 روز بودند. براي توصیف ریاضی شکل منحنی شیردهی، از تابع گاماي ناقص وود استفاده گردید. تابع مذکور - با سه پارامتر a، b و - c بر رکوردهاي RM، FCM و ECM هر یک از گاوها، توسط نرم-افزار آماري SAS - نسخه - 9/4 بهطور جداگانه برازش یافت. تداوم شیردهی بر اساس رابطه – - b+1 - Lnc براي انواع رکوردها محاسبه شد؛سپس توسط یک مدل خطی که در آن برخی اثرات ثابت و متغیرهاي کمکی قرار داشتند، آنالیز گردید.
میانگین حداقل مربعات تداوم شیردهی حاصل از برازش مدل فوق، براي سالهاي مختلف زایش و هر یک از سه نوع رکورد شیر، جهت برآورد روند فنوتیپی، مورد استفاده قرار گرفت. روند مزبوربر، مبناي تابعیت وزنی میانگین حداقل مربعات بر حسب سال زایش، توسط نرمافزار SPSS - نسخه - 24 محاسبه شد. یافتهها نشان داد براي سه نوع رکورد شیر RM، FCM و ECM روند فنوتیپی مثبت معنیدار آماري - P< 0/0001 - و بهترتیب برابر با 0/037 - R2=0/989 - ، - R2=0/968 - 0/036 و - R2=0/975 - 0/035 وجود داشت. در کل سالها، بالاترین و پایینترین تداوم شیردهی بهترتیب مربوط به ECM - با میانگین - 7/31 و FCM - با میانگین - 7/16 بود و RW - با میانگین - 7/28 در حد میانه قرار داشت. لذا، براي تغییر ژنتیکی صفت تداوم شیردهی در گاوهاي شیري ایران، استفاده از رکوردهاي شیر تصحیح شده براي انرژي توصیه میگردد.
واژگان کلیدي: تداوم شیردهی، رکورد شیر روز آزمون، روند فنوتیپی، گاوهاي شیري
مقدمه
منحنی شیردهی، تغییرات تولید شیر را در روزهاي مختلف شیردهی مشخص میکند . - 12 - منظور نمودن شکل خاص منحنی شیردهی هر حیوان در مدلهاي آماري، محاسبه معیارهاي ژنتیکی تداوم شیردهی و در نتیجه ارزیابی حیوانات براي صفت تداوم شیردهی1 را امکانپذیر میسازد . - 16 - از میان صفات مرتبط با عملکرد اقتصادي گاوهاي شیري، تولید و ترکیبات شیر روزانه، مقدار شیر تولیدي در زمان اوج شیردهی، طول دورهي شیردهی و تداوم شیردهی، بیشتراهمیت دارند . - 11 - از مهمترین خصوصیات تولید شیر، میتوان مقدار شیر 305 روز و تداوم شیردهی را برشمرد . - 19 - توانایی گاوها در نگهداري سطح تولید پس از رسیدن به اوج شیردهیاصطلاحاً، تداوم شیردهی نامیده میشود.
توانایی مزبور در بین گاوها متغیر است و بر میزان شیر تولید شده در طول یک دورهي شیردهی اثر میگذارد . - 3 - بنابراین، تداوم شیردهی گاو، بهعنوان یک صفت اقتصادي و یک ویژگی مهم از منحنی شیردهی، بر روي سوددهی واحد پرورش اثر دارد . - 19 - براي داشتن تولید بالا در یک دورهي شیردهی، گاو باید اوج تولید شیر و تداوم شیردهی بالایی را داشته باشد. گاوهایی که کاهش تولید بیشتري پس از اوج شیردهی دارند، داراي تداوم شیردهی پایینتري هستند، و در نتیجه، کل تولید شیر تولیدي آنها پایین است . - 2 - تداوم شیردهی در حقیقت، میزان کاهش تولید شیر روزانه پس از اوجشیردهی است که میتوان آن را بهروشهاي مختلفی اندازهگیري نمود . - 17 - در عمدهي تحقیقات انجام شده پیرامون توصیف منحنی شیردهی گاوهاي شیري، از رکوردهاي روز آزمون شیر خام - تصحیح نشده براي محتویات آن - استفاده گردیده است 1 - ، 2، 3، 8، 10، 13 و - 14؛اما میتوان مقدار شیر را براي محتوي چربی و پروتئین آن تصحیح نمود 5 - و . - 6
مقدار شیر روز آزمون تصحیح شده براي انرژي، بر اساس درصدهاي پروتئین حقیقی و چربی موجود در آن محاسبه میشود. براي مقایسه صحیح بین گاوها، تصحیح تولید واقعی شیر - شیر خام - براي محتوي انرژي آن، سبب خواهد شد که سنجهاي استاندارد براي گزینش ژنتیکی ایجاد شود . - 18 - بر این اساس، تداوم شیردهی گاوها، ممکن است بر اساس انواع رکوردهاي روز آزمون شیر، متفاوت از یکدیگر باشد. لذا، این تحقیق، با هدف مقایسهي تداوم شیردهی و بررسی روند فنوتیپی ویژگی تداوم شیردهی در گاوهاي شیري ایران با استفاده از رکوردهاي روز آزمون شیر خام، شیر تصحیح شده براي چربی و شیر تصحیح شده براي انرژي اجرا گردید.
مواد و روش
دادههاي این تحقیق، توسط مرکز اصلاح نژاد و بهبود تولیدات دامی کشور - وابسته به وزارت جهاد کشاورزي - تأمین شد. توسط نرمافزارهاي بانک اطّلاعاتی - نظیر فاکسپرو - ویرایشهاي لازم بر روي دادهها انجام گردید؛ و در نهایت، تعداد کل 1.902.071رکورد شیر روز آزمون متعلّق به 226.255 رأس گاو - فرزندان 5.094 رأس گاو نر و 178.390 رأس گاو ماده - در 797 گله که طی سالهاي 1375 تا 1394 زایش داشتند، براي آنالیز نهایی مورد استفاده قرار گرفتند. در فایل ارقام، حداقل 5 رکورد روز آزمون براي هر یک از گاوها وجود داشت. همچنین میانگین تعداد رکورد روز آزمون براي هر گاو 8/41 ، و میانگین تعداد روزهاي شیردهی 269/14 روز بودند. با استفاده از رکوردهاي روز آزمون شیر خام - RW - 1 مقدار شیر تصحیح شده براي چربی - FCM - 2 و شیر تصحیح شده براي انرژي - ECM - 3 بر اساس فرمولهاي زیر محاسبه شدند : - 9 -
که M مقدار شیر - بر حسب کیلوگرم در روز - ، F مقدار چربی - بر حسب کیلوگرم در روز - و P مقدار پروتئین - بر حسب کیلوگرم در روز - میباشند. در فرمول اول، مقدار شیر تصحیح شده براي محتوي 4 درصد چربی، و در فرمول دوم مقدار شیر بر اساس درصد چربی 3/5 و درصد پروتئین 3/2 تصحیح میشود. براي توصیف ریاضی شکل منحنی شیردهی، از تابع گاماي ناقص وود4 استفاده گردید. تابع مذکور - با سه پارامتر a، b و - c بهصورت زیر است : - 21 - که در آن yt مقدار صفت در زمان t شیردهی - بر حسب روز - ، و پارامترهاي a ، b و c بهترتیب مرتبط با سطح تولید شیر، شیب منحنی از زمان زایش تا اوج، و شیب منحنی از زمان اوج به انتهاي شیردهی، و e عدد نپر - 2/71828 - میباشند.
تابع وود در این تحقیق، به دو دلیل مورد استفاده قرار گرفت؛اول آن که این تابع، عملکرد نسبتاً خوبی را با کمترین تعداد پارامتر نشان میدهد 7 - - دوم آن که تابع وود، هیچگاه مقدار منفی از تولید شیر را با مقدار مثبت روز شیردهی ارائه نمیدهد . - 15 - تابع وود بر رکوردهاي RM، FCM و ECM هر یک از گاوها، توسط نرمافزار آماري SAS - نسخه - 9/4 بهطور جداگانه برازش یافت. تداوم شیردهی بر اساس رابطه – - b+1 - Lnc براي انواع رکوردها محاسبه شد؛ سپس توسط یک مدل خطی که در آن برخی اثرات ثابت و متغیرهاي کمکی قرار داشتند، آنالیز گردید.میانگین حداقل مربعات تداوم شیردهی حاصل از برازش مدل فوق، براي سالهاي مختلف زایش و هر یک از سه نوع رکورد شیر، جهت برآورد روند فنوتیپی، مورد استفاده قرار گرفت. روند مزبور، بر مبناي تابعیت وزنی1 میانگین حداقل مربعات بر حسب سال زایش، توسط نرمافزار SPSS - نسخه - 24 محاسبه شد.
نتایج و بحث
میانگین رکوردهاي روز آزمون RM، FCM و ECM بهترتیب 32/24، 28/65 و 31/29 کیلوگرم، و میانگین درصدهاي چربی و پروتئین شیر بهترتیب 3/29 و 3/10 بودند. ضریب همبستگی گشتاوري پیرسون بین تداوم شیردهی RW و FCM ، بین RW و ECM ، و بین FCM و ECM بهترتیب 0/714 ، 0/766 و 0/964 برآورد شدند که همهي ضرایب مذکور از لحاظ آماري معنیدار بودند . - P<0/0001 - تغییرات سالانه صفت تداوم شیردهی گاوهاي شیري ایران طی سالهاي زایش 1375 تا 1394 در شکل 1 نشان داده شده است. یافتهها نشان داد براي سه نوع رکورد شیر RM، FCM و ECM روند فنوتیپی مثبت معنیدار آماري - P<0/0001 - وجود داشت؛ و مقدار روند مزبور براي سه نوع رکورد روز آزمون شیر بهترتیب برابر با 0/037 - R2=0/989 - ، - R2=0/968 - 0/036 و - R2=0/975 - 0/035 بود.
روند مثبت براي تداوم شیردهی نشان میدهد که ویژگی فوق، طی سالهاي گذشته، رو به بهبود بوده است. از آن جا که تداوم شیردهی بر مقدار شیر 305 روز گاوها اثر دارد - 4 - پس میتوان نتیجه گرفت که مقدار شیر 305 روز گاوهاي شیري ایران نیز طی سالهاي مذکور افزایش مقدار داشته است . در تحقیق ایزدخواه و همکاران - 1390 - که رکوردهاي روز آزمون شیر خام در گاوهاي هلشتاین خراسان رضوي توسط تابع نمائی ویلمینک توصیف گردید، مقدار روند فنوتیپی تداوم شیردهی برابر با 0/054 در سال برآورد گردیدام؛ ا بهلحاظ آماري معنیدار نبود. در تحقیق دیگري پیرامون تداوم شیردهی که توسط حسنوند و همکاران - 1394 - و با استفاده از رکوردهاي روز آزمون شیر خام گاوهاي شکم اول هلشتاین ایران و توسط تابع وود انجام شد، مقدار روند برابر با 0/022 و معنیدار آماري بهدست آمد.
بر اساس میانگین حداقل مربعات - تصحیح شده - در کل سالهاي 1375 تا 1394، بالاترین و پایینترین مقدار تداوم شیردهی بهترتیب مربوط به ECM - با میانگین - 7/31 و FCM - با میانگین - 7/16 بود و RW - با میانگین 7/ - 28در حد میانه قرار داشت. در فایل دادهها، میانگین ریاضی - تصحیح نشده - تداوم شیردهی براي سه نوع رکورد RW ، FCM و ECM بهترتیب برابر با 7/55 ، 7/57 و 7/59 بود. تاکنون در تحقیقات مرتبط با صفت تداوم شیردهی گاوهاي شیري ایران، فقط از رکوردهاي روز آزمون شیر خام استفاده گردیده است و لذا سابقهاي براي محاسبه تداوم شیردهی بر اساس رکوردهاي FCM و ECM وجود ندارد. حسنوند و همکاران - 1394 - میانگین تداوم شیردهی محاسبه شده بر اساس تابع وود را براي گاوهاي زایش اول هلشتاین ایران برابر با 7/45 گزارش نمود. در تحقیق لوپز – ویلالوبوس و همکاران - 2005 - سه نوع سنجهي
