بخشی از مقاله
چکیده
مراکز مراقبتی و درمانی جزو عملکردهایی میباشند که در آنها به جهت تأثیر بسیار زیاد شفافیت و ارتباط فضای داخل و خارج، در فرآیند بهبود بیماران و عملکرد بهتر کارکنان، بخش قابل ملاحظهای از نمای ساختمان را سطوح شیشهای تشکیل میدهد. بنابراین میبایست بهمنظور کنترل تابش خورشید و انتقال حرارت تدابیری اتخاذ شود. این پژوهش در پی یافتن این مسأله است که چگونه میتوان با استفاده از تکنولوژی و فناوریهای روز نماهایی را در مراکز درمانی کشورهای اسلامی طراحی و اجرا کرد که ضمن حفظ هویت فرهنگی و منطقهای، به مسائل محیطی نیز به گونهای مناسب پاسخ دهد.
بر این اساس بر مبنای رویکردی توصیفی به بررسی کاربرد الگوهای هندسی اسلامی در طراحی نمای ساختمانهای درمانی در کشورهای اسلامی پرداخته است. تحلیل نمونههای مختلف نشان میدهد که استفاده از این الگوها به صورت یکپارچه با نمای اصلی، به عنوان پوسته دوم و یا در قالب پنلهای GRC، علاوه بر افزایش کارایی انرژی و ایجاد فضاهایی که از تعامل نور و سایه برخوردارند، سبب ایجاد احساس هویت و این همانی به ویژه در بیمارانی میشود که از کشورهای دیگر با فرهنگ مشترک مراجعه کردهاند. به لحاظ زیباییشناختی، هدف از طراحی این گونه نماها، ایجاد گفتمان میان میراث فرهنگی و واژگان مدرنیستی است.
.1 مقدمه
پوسته بنا و نمای ساختمان، مرز ارتباطی این ساختههای انسان با محیط طبیعی و بافت شهرها، دریچه ورود و تنها راه آشنایی و درک شدن بنا از محیط خارج هستند. در واقع کیفیت و نحوهی پوشش بنا است که نحوهی ارتباط آن با محیط خارج را تعیین میکندنمای. ساختمان عموماً دو نقش مهم را ایفا مینماید:
1. معرفی هویت بنا و زمینه اش
2. عنصر واسط بین فضای داخل و خارج ساختمان: نمای ساختمان به همراه پنجرهها، انتقال انرژی بین فضای داخل و خارج را کنترل میکند و از فضای درونی در مقابل عوامل بیرونی محافظت مینماید. از طرف دیگر نور و دید مطلوب و فضایی با آسایش حرارتی و بصری مناسب را فراهم مینماید. از این رو انتخاب صحیح نوع سیستم نمای ساختمان و پنجرهها در جهت ایجاد منظر شهری مناسب و نیز در راستای کاهش مصرف انرژی که نیازی جهانی است، ضروری میباشد.
هدف از طراحی جدارهها در مراکز درمانی دستیابی به آسایش حرارتی، بصری و آکوستیکی در فضاهای مختلف به خصوص اتاق بیماران با کمترین میزان مصرف انرژی میباشد. از طرفی میزان بهینه دریافت نور و گرمای خورشید و متعاقباً مصرف انرژی، تا حد زیادی به اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه بستگی دارد. مثلاً در کشوری مانند امارات متحده عربی با آب و هوای گرم و خشک، نور روز به دلیل انعکاس بیش از حد نما که از سطوح شیشه تشکیل شده، سبب ایجاد خیرگی میشود. بنابراین در طراحی پوسته ساختمان میبایست تدابیری در جهت خنک کردن بیشتر فضاهای داخل اتخاذ گردد.
پوسته و نماها باید معیارهای زیبایی شناسانه و معمارانه و الزامات فنی تکنیکی را توأمان داشته باشند تا ارتباط بنا با محیط اطراف چه محیط طبیعی و چه محیط شهری را به نحو مطلوبی برقرار کنند. در این میان الگوهای هندسی اسلامی که موضوع اصلی این پژوهش میباشند، به صورت چشمگیری هم در زمان گذشته هم حال حاضر برای پوشش پوسته و نما استفاده شدهاند. انواع متفاوتی از الگوهای چیدمان سطح به صورت قرار گرفتن چندضلعیهای منتظم کنار هم به وجود میآید. برخی از این الگوها قابلیت ترکیب و تبدیل شدن به یکدیگر را دارند. هندسه چند ضلعیها همیشه دارای ویژگیهای قابل توجهی بوده است.
پژوهشهای متعددی در رابطه با تعیین بهترین ابعاد و میزان گشودگی پنجره و عمق سایه انداز در اتاق بیماران از طریق شبیه سازیهای کامپیوتری صورت گرفته است. ابزارهای مدلسازی پارامتریک قادرند با تغییر پارامترهای متعدد، به هندسه مناسب و بهینه دست یابند. با این حال تحلیل کاربرد الگوهای هندسی اسلامی1 در طراحی پوسته ساختمانهای مراقبتی درمانی مقوله نسبتاً جدیدی میباشد. این پژوهش می-تواند دیدگاه نوینی به کاربرد این الگوها در نمای خارجی بناهای معاصر بهویژه بناهای درمانی، به منظور ایجاد احساس هویت و این همانی در بیماران و نیز افزایش کارایی انرژی در بنا القا کند.
.2 هدف پژوهش
هدف این پژوهش شناخت نوع کاربرد الگوهای هندسی اسلامی در نمای مراکز درمانی کشورهای اسلامی از نظر موقعیت قرارگیری و عملکرد آن به لحاظ کارایی انرژی و زیبایی شناختی میباشد. به گونهای که تأثیر دوجانبه آنها هم در ایجاد هویت و حس مکان به واسطه فرم و نمای ساختمان و هم در افزایش کارایی انرژی در این گونه بناها بررسی گردد.
3. پرسشهای پژوهش
- چگونه میتوان از فناوریهای نو در راه تداوم و تکامل معماری دیروز در طراحی نمای ساختمانهای درمانی امروز بهره جست؟
- مهمترین نقاط قوت گرایش به استفاده از الگوهای هندسی اسلامی در طراحی نمای ساختمانهای مراقبتی درمانی چیست؟
4. چارچوب نظری
.1-4 تکنولوژی در فرهنگ اسلام
فناوری به معنای دانش فنی، روش فنی، زبان فنی و صنعت است و به کلیه وسایل و ابزاری گفته میشود که برای فراهم آوردن ضروریترین امور معیشتی مردم و آسایش آنان به کار گرفته میشود.
معماری در بخشهای مختلف خویش، فرآیند تفکر، ابرازگری و نقش آفرینی حرفهای، با تکنولوژی و پیامدهای آن دست به گریبان بوده است و در اثر تحولات تکنولوژیکی دچار تغییراتی شده است. این تغییرات به تدریج و در طی زمان طولانی بر معماری تأثیر نهاده و آن را دچار استحاله مادی و مفهومی نموده است. پیامدهای تکنولوژی بر معماری در سه بخش عملکرد ساختمان، سازه و فرم، و زیبایی میباشد.
معماری قلمرویی است که میتواند فناوری را در مسیری که با ماهیت خود قرابت داشته باشد به کار بندد. بنابراین معماری و فناوری هریک در یک مقوله و آن هم هنر ولی با دو صفت متفاوت قرار دارند. این هنر، هنر اصیلی است که" فرا می-آورد "و حضور میبخشد.
فناوری یکی از کلیدهای اصلی و مهم در حل مجموعه مشکلات کشورهای در حال توسعه است. فناوری در بستر ارزش-های جمعی جامعه میبالد و رشد میکند. بنابراین زمانی موفق خواهد بود که بتواند با زمینههای فرهنگی ارزشی جامعه تناسب لازم را داشته باشد و از آنها بهره جوید. در فرهنگ اسلامی، هیچ مرزی میان هنر و فناوری وجود ندارد. چراکه اسلام به عنوان یک دین متعالی همواره بر پیشرفت و بهرهگیری درست از ابزار رشد و توسعه و فناوری روز دنیا - نه تقلید کورکورانه - تأکید داشته است.
بدون شک یکی از دلایل پیشرفت و بازدهی کلی معماری، مربوط به ایجاد اشتراک بین صنعت و هنر است. اکنون با استفاده از ابزار طراحی دیجیتال، امکان به واقعیت رساندن طرحهایی که سی سال قبل به دلیل نبودن امکانات اجرایی نمیشدند، فراهم شده است.
در بیان مظاهر فناوری در معماری اسلامی میتوان موارد زیر را نام برد:
- ارزش دادن به جوهر و هسته باطنی و پوسته ظاهری جهت محافظت از حقیقت درون به علل مختلف فرهنگ، ایجاد حریم محیطی جهت محافظت از آرامش درون و عوامل آب و هوایی و جوی - استفاده از فناوری ساخت و مصالح نوین در ایجاد شفافیت
فضایی متناسب با مکان و کاربرد بنا و همچنین بهرهگیری از نور و ویژگیهای آن :
- تعامل معماری، سازه و تزئینات
- هماهنگی میان بنا و محیط از نظر اقلیم و بهرهگیری هرچه بیشتر از انرژیهای محیطی
- حفظ ارزشهای فرهنگی، اجتماعی و عقیدتی - که در سایه جهانبینی توحیدی ما قرار دارد - و میبایست در تمام مراحل طراحی مد نظر طراح قرار گیرد.
.2-4 پوسته در ساختمانهای درمانی
عمده تبادلات انرژی در ساختمان وابسته یا حداقل مرتبط با پوسته خارجی بناست. پوسته خارجی محل تبادل حرارت بنا با محیط اطراف، جذب انرژیهای خورشیدی، تهویه، و نفوذ نور و صدا به محیط داخلی است که با افزایش نسبت سطح پوسته به قاعده بنا افزایش مییابد. در محیط های درمانی، نور روز و دسترسی بصری به نمای خارج از اتاق، بر بهبود بیماران و بهبود عملکرد کارکنان نتایج مثبتی دارد. بنابراین برای عملکرد بهینه نور روز، پوسته خارجی بنا باید به گونهای طراحی شود که نور روز را برای کمک به بهبود سریعتر بیمار به حداکثر برساند.
نور طبیعی میتواند به کاهش استرس و خستگی، کاهش درد و کاهش مدت زمان بستری کمک کند. علاوه بر این اثربخشی حائز اهمیتی در ایمنی بیمار و کیفیت کلی مراقبتهای بهداشتی نیز دارد.از سویی ساختمانهای درمانی با توجه به تعداد ساعات بهره-برداری و نوع مصرف انرژی ازجمله بناهایی هستند که سهم مصرف انرژی قابل توجهی دارند. از جمله راهکارهای بهبود عملکرد پوسته خارجی بسیاری از بناها از جمله ساختمانهای درمانی، استفاده از نماهای دوپوسته یا چندپوسته است.
.3-4 نمای دو پوسته
مطابق تعریف مؤسسه تحقیقات ساختمانی بلژیک، نمای دوپوسته به نمایی اطلاق میشود که از احداث حداقل دو پوسته داخلی و خارجی، با فاصلهای بیست تا دویست سانتیمتری، موسوم به فضای حائل و پوسته خارجی اغلب از جنس شیشه سخت شکل گرفته باشد. پوسته داخلیعمدتاً بخشی شیشه و بخش دیگر نمای کدر - غیرشفاف - است. همچنین این فضا را میتوان به روش طبیعی یا مکانیکی تهویه کرد.
نماهای دوپوسته میتوانند امکانات تهویه طبیعی را فراهم کنند و در نتیجه مصرف انرژی را کاهش دهند. در غیر این صورت مانند ساختمانهای معمولی نیازمند تهویه و سرمایش مکانیکی هستند. در ساختار این نماها حفره میانی با هوای بیرون در تماس است، بنابراین پنجرههای نمای داخلی میتوانند باز باشند. تجهیزات کنترل تابش خورشید در داخل حفره قرار میگیرند و در برابر آلودگی و شرایط جوی محافظت میشوند. حفره میانی در زمستان یک بخش حائل حرارتی را ایجاد میکند که اتلاف حرارت را کاهش میدهد و به صورت غیر مستقیم از گرمای خورشیدی استفاده میکند
