بخشی از مقاله
چکیده
این نوشتار با ھدف شناخت ارتباط میان رویکردھای ھویتی و تکنولوژی ساخت در کشورھای عربی منطقه با شیوه بررسی تاریخی و محتوایی نمونهھای معماری کشورھای منطقه را مورد بررسی قرار میدھد.
این نوشتار با بررسی و طبقهبندی آثار معماری در کشورھای عربی منطقه در دوران مدرن از سال 1900 در سه بازه زمانی به بررسی و تحلیل ارتباط معماری و تکنولوژی ساخت میپردازد. در این مسیر نمونهھایی از کشورھای پیشرو در صنعت ساخت در منطقه از جمله مصر، اردن، لبنان، سوریه، عراق و ھمینطور کشورھایی چون کویت، عربستان صعودی و امارات متحده عربی مورد توجه قرار میگیرد. در این بین مولفهھای متعددی از جمله آموزش معماری در این کشورھا، سیاست ھای ملی، تحولات اقتصادی، رویکردھای معماری و فرھنگی و جریانھای اجتماعی به عنوان بازیگرانی که در سیر تحول صنعت ساخت در کشورھای منطقه نقش بازی میکنند نیز مورد توجه قرار میگیرد.
نتایج مطالعات پس از ترسیم سیر تحول پیوند تکنولوژی و صنعت ساخت با رویکردھای معماری را در قرن 20 و اوایل قرن 21 در کشورھای مسلمان - کشورھای عربی منطقه خاورمیانه - ، نشان می دھد که اگرچه گرایش به معماری و تکنولوژی ساخت بومی در میان معماران بومی منطقه ھمواره به عنوان یک گرایش مطرح در دھهھای پیشین مطرح بوده است، و ھمچنین دستاوردھای قابل قبولی در تلفیق معماری بومی با تکنولوژی ھای روز در منطقه شکل گرفته، اما رویکردھا و سلایق عمومی غالب در استفاده از معماران و شرکتھای بزرگ بینالمللی، کشورھای منطقه را به عنوان پذیرنده صرف محصول مطرح کرده و به جزء معدود پروژهھای سالھای اخیر تلاشی در ارتقاء سواد سازندگان بومی صورت نگرفته است.
مقدمه
از مهمترین تحقیقاتی که ما را در نقد و بررسی وضعیت تکنولوژی ساخت در حال و آینده کشورمان یاری میرساند، شناخت سیر تحول تکنولوژی ساخت در کشورھا و مناطقی است که به لحاظ فرھنگی، اجتماعی به کشور ما شباھت دارند. در حقیقت تحقیق در چرایی و چگونگی سیر تحول سیستمھای ساخت در کشورھای مجاور، و شناخت و نقد چگونگی برخورد این کشورھا با معماری و تکنولوژی غرب و چگونگی تأثیر جریانهای جهانی به ویژه در ١٠٠ سال اخیر بر شیوهھای ساخت و تفکر معماران و مدیران معماری و شهرسازی منطقه، ما را در پیشبینی و گزینش راهھای مناسب در برخورد با جریانھای روز یاری میرسانند.
این نوشتار به بررسی سیر تحول سیستمھای ساختمانی در کشورھای مسلمان منطقه، که به لحاظ فرھنگ و شرایط اقلیمی - جغرافیایی به کشورمان نزدیک ھستند، میپردازد و در عین توجه به جریانھا و گرایشات معماری در داخل کشورھا با تاکید بر 100 سال اخیر که ھم زمان است با افزایش نفوذ غرب در معماری و صنعت ساخت منطقه تلاش میکند تا با شناخت سیر تحول تکنولوژی ساخت در کشورھای منطقه، در کنار بحث در باب چیستی و چگونگی این تحول با تحلیل و بررسی شرایط تأثیرگذار بر جوامع و کشورھای منطقه در طول دورهھای مختلف به چرایی این سیر نیز بپردازد.
در این مسیر این تحقیق با اتخاذ شیوه پژوھش تاریخی و نمونه موردی، پس از توصیف و تحلیل نمونه ھای منتخب در بستر مکانی و زمانی، با انجام طبقه بندی و قیاس میان نمونه ھای موردی سیر تحول تلفیق سیستم ھای ساخت با جریان ھای ھویت مدار در معماری منطقه را مورد تحلیل و بازخوانی قرار می دھد. برای تسهیل در طبقه بندی و قیاس، نمونه ھای موردی در چهار بازه زمانی - ٠۵١٩-١٩٠٠ - ، - ٠۵١٩- ١٩٨٠ - ، - ١٩٨٠-٢٠٠٠ - و - ٢٠٠٠- تاکنون - مورد برسری قرار گرفته اند.
در این نوشتار تلاش می شود تا حوزه وسیع منطقه به تمامی مورد توجه قرار گیرد، به ترتیب بسته به زمان از تمامی کشورھای عرب منطقه خاور میانه از خلیج فارس تا شمال آفریقا نمونه ھایی مورد بررسی قرار گرفت اگرچه در دورهھایی بعضی از کشورھا به واسطه رونق ساخت و ساز در آنها، بیشتر مورد توجه قرار گرفتهاند و یا در مورد کشور مصر به خاطر نقش پیشرویی1 که در سبکھا و شیوهھای ساخت در منطقه داشته و دارد، نمونهھای بیشتری معرفی شده است.
کشف نفت در منطقه و آغاز استعمار غرب در سال 1908 برای اولین بار در منطقه نفت در قسمت قصر شیرین ایران و پس از آن به ترتیب در 1932 در کشور بحرین و 1938 در عربستان سعودی و کویت و سایر کشورھای منطقه کشف شد، اگرچه تا 1945 استخراج گسترده آن صورت نگرفت و با شکل گیری شرکتھای نفتی چند ملیتی در منطقه بعد از آن تاریخ تأثیرات مهم این کشف بر منطقه آغاز گردید.
با سقوط امپراطوری عثمانی در پی جنگ جهانی اول اغلب مناطق خاورمیانه تحتالحمایه و استعمار کشورھای اروپایی در آمدند؛ مصر و فلسطین به استعمار انگلستان، سوریه، لبنان، تونس، مراکش به استعمار فرانسه درآمدند و تعدادی از کشورھا مانند یمن در سال 1918 و عربستان سعودی در 1932 به صورت کشوری مستقل اعلام موجودیت نمودند
این سالھا در میان دو جنگ جهانی بود که تأثیر مستقیمی بر منطقه داشتند. از مهمترین این تأثیرھا وضعیت بد اقتصادی و عدم پیشرفت و آبادانی حاصل از آن در منطقه بود، که البته در کشورھایی چون مصر پایه گذار جنبشھای بازگشت به شیوهھای ساخت بومی و استفاده از مصالح بومی گردید. این سالھا رشد جمعیت شهر نشین در منطقه افزایش یافت و در پی آن گسترش شهرھا رخ داد از جمله در شهر ریاض که اولین گسترش خارج از باروھای شهر را در دھه 1940 تجربه کرد
در عین حال این سالھا ھم زمان است با ورود تکنولوژیھایی جدیدی چون برق، اتومبیل و... از غرب به منطقه که به مرور بر شهرسازی و معماری منطقه تأثیر گذارد.
از دیگر وقایع تأثیر گذار بر معماری و ساخت در این نیم قرن آغاز جریان گسترده رفتن دانشجویان به مدارس معماری در غرب به ویژه فرانسه و آلمان برای تحصیل بود که با بازگشت آنها در دھه 1940 بود؛ به تبعیت از مصریان معماران عراقی، سوری و اردنی در اروپا آموزش دیدند و در سالھای 1930 به کشورھایشان بازگشتند
رفرم ھای آموزشی در معماری در کشور مصر به ویژه به عنوان پیشگام در آموزش و جریانھای معاصر معماری منطقه آغاز گردید در این زمان دو دپارتمان معماری دانشگاه قاھره - - 1935 و دانشگاه الکساندر یا - - 1941 نقش مهمی در آموزش دانشجویان معماری _ تحت تأثیر سیستم فرانسوی- در منطقه ایفا نمودند. اواخر دھه 1940 کم کم آموزش معماری در سایر کشورھای منطقه نیز آغاز گردید.
با شروع جنگھای جهانی وضعیت اقتصادی منطقه بسیار نامناسب بود آنچنان که مردم در آذوقه روزانه خود نیز می مانندند. ساخت و ساز نیز با کمبود شدید مصالح وضعیت وخیمی داشت و در تأمین سرپناه مردم با مشکل روبه رو بودند.
در این زمان حسن فتحی استاد دانشگاه قاھره با تفکرات خاص خود با استفاده از مصالح پیش پا افتادهای مانند گل که در ھمه جا به وفور یافت میشد و در نبود آھن و چوب با استفاده از سیستمھای سنتی ساخت مجموعه طرح ھایی از خانهھای مسکونی را در نمایشگاھی ارائه داد و پس آن در تدوین و پیشبرد ایده خود پروژهھای مختلفی را از خانهھای روستایی تا کارخانهھا و ویلاھای ثروتمندان را با این شیوه ھا بنا نمود
تفکرات حسن فتحی تأثیر زیادی بر معماران منطقه گذارد و تا دھهھا بعد از این نیز شاھد نفوذ تفکرات و شیوهھای خاص او در آثار معماران منطقه ھستیم.
