بخشی از مقاله
خلاصه
به منظور برنامه ريزي صحيح در طرحهاي مرتبط با آب اعم از طرحهـاي کشـاورزي ، صـنعتي و مصـارف شـهري ، دسترسـي بـه آمـارو اطلاعـات هيدرولوژيکي نظير مقادير باران ، تبخير، جريان سطحي و پارامترهاي هواشناسي الزامي بوده و با توجه به عدم تطابق زمان ريزشـهاي جـوي بـا نيازهاي کشاورزي و نوسانات مقادير بارش اعم از برف يا باران درفصول مختلف سال ، مطالعه نحوه تبديل ريزشـهاي جـوي بـه جريـان سـطحي امري ضروري به نظر ميرسد .
درمناطقي نظير استان آذربايجانشرقي که منطقه اي کوهستاني مـي باشـد، بارشـهاي فصـول پـائيز و زمسـتان از اهميت ويژه اي برخورداربوده بطوريکه در صورت کاهش بارشهاي برفي ، بارش در فصول بهار و تابستان ، جبران کمبـود را ننمـوده و بصـورت جريانهاي سطحي و بدون استفاده از دسترس خارج مي شود.ريزشهاي جامد بصورت برف نقش مهمي درايجاد جريانات سطحي و تغذيـه سـفره هاي آب زيرزميني دارند ،تخمين ميزان ذخاير برفي درحوضه هاي آبريز، در پيش بيني و بـرآورد حجـم جريانهـاي سـطحي و برنامـه ريزيهـاي مربوط به بهره برداري از مخازن سدهاو مديريت شبکه هاي آبياري و زهکشي و نحوه استفاده ازآبهاي سطحي مي توانـد مثمرثمـر واقـع شـود .بـا تفسير رقومي داده هاي ماهواره اي مرتبط جهت استخراج نقشه هاي پوشش برف و استفاده از نقشه هاي توپوگرافي و آمارايستگاهها ،تعيين ميزان حجم ذخاير برفي به تفکيک حوضه هاي آبريز سدها در دوره هاي زماني مورد مطالعه امکان پذيرمي باشد. پـس از اخـذ داده هـاي مـاهواره اي و اعمال تصحيحات هندسي و راديومتريکي بر روي آنهاواستخراج شاخص NDSI و اعمال مقاديرآستانه اي مختلف بر روي داده ها ، نقشه هـاي پوشش برف حاصل گرديده و با مدلسازي در محيط GIS ، حجم ذخاير برفي به تفکيک حوضه هاي آبريزسدها حاصل ميگردد .
کلمات کليدي :حجم جريان ،ذخائربرفي ، شاخص NDSI
مقدمه
دسترسي به آمارو اطلاعات پوشش برف و همچنين برآورد حجم ذخاير برفي در حوضه هاي آبريز، نقش مهمي در پيش بيني هاي هيدرولوژيکي،برنامـه ريزي و مديريت منابع آب و طراحي و احداث سازه هاي مختلف دارد.در حال حاضر داده هاي حاصل از ماهواره هاي سـنجش از دور بـه عنـوان منـابعي مطمئن و دقيق جهت تهيه نقشه هاي پوشش برف و ارزيابي تغييرات وسعت پوشش برف در دوره هاي زماني مختلف مي باشـد.در ايـن ميـان داده هـاي حاصل از سنجنده موديس به دلايل ذيل در مطالعات برف سنجي اهميت دارند:
-ارزيابي تغييرات سطح پوشش برف در سريهاي زماني مختلف .
-نگاه سيستماتيک به منطقه از نظر سطح پوشش برف .
-امکان شناسائي و يا تشخيص برف از ساير عوارض .
-امکان تهيه نقشه هاي پوشش برف در مقياس مناسب .
سنجده موديس يکي از سنجنده هاي ماهواره ترا بوده که توسط سازمان ناسا در اواسط سال ١٩٩٩ به فضا پرتاپ شده است .تصاوير ماهواره اي سـنجده موديس ، پس از اعمال تصحيحات هندسي و راديومتريکي بصورت رقومي تعبيرو تفسير شده و.بـا اعمـال شـاخص NDSIو تعريـف حـد آسـتانه هـاي مختلف ، نقشه هاي پوشش برف براي هر دوره زماني استخراج و با همديگر تلفيق گرديده و نهايتا يک نقشه پوشش برف حاصـل شـد.پيکسـلهايي کـه در تمامي سريهاي زماني داراي پوشش برف بوده به عنوان پيکسل داراي پوشش برف در نظر گرفته شده اند. در نتيجه نقشه حاصله بيـانگر پوشـش بـرف ماندگار مي باشد.با انطباق نقشه پوشش برف و نقشه چند ضلعي هاي تيسن مربوط به ايستگاه هاي برف سنجي و محدوده حوضه آبريز سـدهاو محاسـبه متوسط ارتفاع آب معادل در هر چند ضلعي تيسن ،حجم ذخاير برفي به تفکيک حوضه هاي آبريز مورد مطالعـه ، بـرآورد گرديـد.بـراي تهيـه نقشـه هـاي پوشش برف ، از باندهاي ٤و ٦سنجنده موديس که داراي قدرت تفکيک مکاني ٢٥٠ متر مي باشد استفاده شده .بر ايـن اسـاس قـدرت تفکيـک مکـاني نقشه هاي پوشش برف حاصل از داده هاي سنجنده موديس نيز ٢٥٠ متر خواهد بود.
مواد و روشهاي تحقيق منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه در اين تحقيق ، حوضه آبريز سد هاي اهر ،علويان ، نهند واقع در استان آذربايجان شرقي مي باشـند. حوضـه آبريـز سـدهاي علويـان و نهند زير حوضه درياچه اورميه و حوضه آبريز اهر زير حوضه رودخانه ارس مي باشد .مساحت حوضه آبريز سدهاي اهـر ،علويـان ، نهنـد بـه ترتيـب برابـر ٩٧٦.٢ و٢٧٠.٠ و٢١٣.٠ کيلومتر مربع مي باشد.موقعيت حوضه آبريز سدها در استان آذربايجان شرقي در شکل ١آورده شده است .
شکل ١-موقعيت حوضه آبريز سدها در استان آذربايجانشرقي در تصوير ماهواره اي نمونه
روش مطالعه
بازه زماني مورد مطالعه از سال آبي ٨٢-٨١تا سال آبي ٨٧-٨٦ ميباشد. پس از اخذ تصاويرسنجنده موديس وانجـام عمليـات مربوطـه بـراي آمـاده سـازي تصاوير، سطح پوشش برف در حوضه هاي آبريز هر يک از سدها استخراج گرديده سپس با استفاده از آمارايستگاههاي برفسـنجي اسـتان (آب معـادل ) و بـا کاربرد روش تيسن
