بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مراحل حساس فنولوژیکی گیاه آفتابگردان به درجه حرارت پایین مرحله سبز شدن می باشد، که موجب توقف در رشد آن می شود. با کشت آفتابگردان در زمان مناسب میتوان از خسارات ناشی از سرمازدگی جلوگیری کرد. جهت نیل به این هدف از آمار هواشناسی بلندمدت - 1370-1390 - در 17 ایستگاه سینوپتیک استان اصفهان استفاده شده است. بدین ترتیب با استفاده از نرم افزار SMADA دوره بازگشت 20 ساله کشت در سطح احتمال 50 درصد برای هر ایستگاه محاسبه گردید. سپس با توجه به زمان های کشت معلوم شده ریسک وقوع برخورد به دمای بازدارنده تعیین شد . و همبستگی هر دو با ارتفاع مشخص گردید. هدف تعیین ریسک برخورد به دمای بازدارنده در جوانه آفتابگردان می باشد .
نتیجه حاصل از این پژوهش نشان میدهد که در ارتفاعات بالا و مناطق با دمای پایین تاریخ کشت به تعویق افتاده و ریسک برخورد به دمای بازدارنده در آنها افزایش می یابد.
مقدمه و هدف
آفتابگردان - Helianthus annuus - به خانواده - Astraceae - که یکی از خانوادههای بزرگ گیاهان دو لپهای میباشد تعلق دارد. گرچه خاستگاه گیاه آفتابگردان آمریکای شمالی است ولی این گیاه بیشتر مخصوص نواحی نیمه گرمسیری و گرمسیری است .[4] منشأ گیاه آفتابگردان پرو یا مکزیک است.[5] آفتابگردان سازگار با شرایط مختلف آب و هوایی است، اما تولید تجاری آن بیشتر در نواحی نیمه گرمسیری صورت میگیرد. این گیاه از 40 درجه جنوبی تا 55 درجه شمالی کشت میگردد، اما بیش ترین تولید آن بین 20 تا 50 درجه شمالی و 20 تا 40 درجه جنوبی به دست میآید.
این گیاه از ارتفاع صفر تا 2500 متر از سطح دریا کاشته می شود؛ امامعمولاً بالاترین عملکرد روغن در هکتار در ارتفاع کمتر از 1500 متر حاصل میگردد. دمای پایه برای رشد آفتابگردان حدود 6 درجه سانتیگراد است آفتابگردان گیاهی گرما دوست میباشد و در صورتی که میانگین حرارت شبانه روز هوا کمتر از 10 و بیش از 30 درجه سانتیگراد باشد رشد مطلوبی نخواهد داشت.
جدول 1 سطح زیر کشت آفتابگران، تولید دانه و عملکرد را در سطح استان اصفهان در طی 8 سال زراعی نشان می دهد.
جدول :1 سطح زیر کشت آفتابگردان در استان اصفهان
گیاه آفتابگردان برای سبز شدن به دمای پایه 6 درجه سلسیوس نیاز دارد. بطوریکه اگر دما از این حد پایین تر باشد امکان سبز شدن برای گیاه فراهم نمی گردد. بنابراین بذر آفتابگردان را باید زمانی کشت کرد که دمای میانگین روزانه - شبانه روز - از دمای پایه پایین تر نیاید و روزهای بعد از آن دمای شبانه روزی از 6 درجه سلسیوس افت نکند در این صورت سبز شدن گیاه متوقف شده یا اصلا سبز نمی شود و این خسارت زیادی به زارع وارد می سازد . بنابراین اولین راه برای پیشگیری از این امر تعیین تاریخ کاشت مناسب آفتابگردان بر اساس دمای پایه با استفاده از دوره بازگشت در سطح احتمال 50 درصد و محاسبه میزان سرمازدگی و همچنین رابطه آنها با ارتفاع می باشد. بر این اساس از آمار بلند مدت 17 - 1371-1390 - ایستگاه سینوپتیک در استان اصفهان استفاده شده است.
مواد و روش ها
- منطقه مورد مطالعه
استان اصفهان با مساحت106179 کیلومترمربع - حدود 6/3درصد سطح کشور - در محدوده جغرافیایی 30 42/ تا 30 34/ عرض شمالی و 36 49/ تا 55 32/ طول شرقی در بخش مرکزی ایران واقع شده است.[3] این استان از شمال به استانهای سمنان، قم و مرکزی، از جنوب به استان فارس، از مشرق به استان یزد و از مغرب به استانهای لرستان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد محدود میشود.
ناهمواریهای استان اصفهان به علت گستردگی شامل بخش های متعدد کوهستانی و جلگهای است به طوری که دامنه های شرقی رشتهکوه های زاگرس، نواحی محصور کوهستانی و بخشی از ارتفاعات مرکزی و نواحی پست شرقی و جنوب شرقی را در برمیگیرد. در غرب استان، رشتهکوه های زاگرس با جهت شمال غربی به جنوب شرقی از حدود کوه های گلپایگان تا ارتفاعات دنا در سمیرم گسترش یافته است. بخشی از رشتهکوه های مرکزی ایران در شمال این استان از کاشان تا نایین کشیده شده است که از مهم ترین ارتفاعات آن کرکس در اطراف نطنز و کاشان است
- داده ها و روش ها
یکی از عوامل از بین برنده گیاه آفتابگردان برخورد به دمای پایین در مرحله سبز شدن می باشد. بنابراین با کشت به موقع این گیاه از این مشکل جلوگیری به عمل می آید . بدین منظور از آمار میانگین دمای حداقل و حداکثر و میانگین روزانه بلندمدت 17 ایستگاه سینوپتیک استان اصفهان استفده شده است. و - طبق جدول - 2 با استفاده از نرم افزار SMADA دوره بازگشت 20 ساله در سطح احتمال 50 درصد برای هر ایستگاه محاسبه گردید بدین ترتیب تاریخ مورد نظر برای هر ایستگاه تعیین شد.
جدول - 2 تاریخ کشت های پیشنهادی آفتابگردان برای هر ایستگاه بر اساس دوره بازگشت 20 ساله
سپس با توجه به تاریخ کشت های معلوم شده ریسک وقوع برخورد به دمای بازدارنده برای هر ایستگاه محاسبه گردید.به این ترتیب که از تاریخ کشت محصول به بعد امکان وقوع افت دمای شبانه روزی از 6 درجه سانتیگراد برای هر ایستگاه چقدر است. این رابطه در جدول 3 نشان داده شده است.
جدول:3 ارتفاع و امکان رسیک وقوع برخورد به دمای پایین در هر ایستگاه
